با 45 هزار و 500 تومان چقدر می توان خرید کرد؟

فریده عنایتی

«یارانه نیست که، زارانه است!» مانتو و مقنعه ای سرمه ای به تن دارد و از جمله مسافرانی است که در جدال صندلی نشینی مترویی موفق شده به سرعت خودش را به یک صندلی برساند و رویش بنشیند. می گوید، اگر یارانه برای کمک بود که الان مردم برای خرج و مخارج زندگی شان به گریه و زاری نیفتاده بودند. بعد هم ادامه می دهد که لیسانسه ممکلت است و آخر ماه به زور خودشان را می رسانند تا بالاخره حقوقشان واریز شود. همین طور که سرش را به نشانه تاسف تکان می دهد، می گوید: «45 هزار تومان چیزی نیست که اصلا آدم بخواد روش فکر کنه. چون نمیشه باهاش هیچ کاری کرد. انقدر پول میدن، از اون طرف، ده برابرشو در انواع و اقسام جاها از حلقوم آدم میکشن بیرون. واسه همین من به یارانه می گم زارانه!» بعد هم صحبت هایش لابه لای فریاد دختر جوانی که ساپورت، دامن و یک بلوز مشکی و با رویه ای از بافت پوشیده و مشغول تبلیغ جنس خود برای فروش است و داد می زند، «فیکساتور روسری دارم، برای خانم های با حجاب و خانم هایی که نگران بد فرم ایستادن روسری هایشان هستن.» گم می شود.

هزار و چهار و پانزده روز می شود که مجلس هشتم، لایحه دولت احمدی نژاد مبنی بر هدفمند کردن یارانه ها را تصویب کرد؛ یعنی 15 دی ماه سال 88. یک هفته بعد از مجلسی ها هم شورای نگهبان بود که مهر تایید خودش را پای لایحه دولت دهم زد و به این ترتیب لایحه ای که خیلی از کارشناسان معتقد بودند چیزی جز گرانی و تورم برای مردم به ارمغان نخواهد آورد در 16 ماده و 16 تبصره به قانون تبدیل شد و یکسال بعد هم به طور رسمی عملیاتی شد؛ یعنی 28 آذر 89، درست فردای گفتگوی ویژه تلویزیونی احمدی نژاد با مجری همیشگی برنامه هایش، مرتضی حیدری. رییس دولت در این برنامه صحبت های زیادی از مزایا و خوبی های هدفمند شدن یارانه ها کرد. صحبت هایی از جمله اینکه: «مردم باید برای استفاده از پول یارانه ها برنامه ریزی کنند و نگهش دارند و بخشی را برای آینده بچه هایشان پس انداز کنند.»، «با اجرای این قانون، در برخی بخشها قرار است قیمتها پایین بیاید و خرید و فروش تسهیل شود.»، «با اجرای قانون هدفمندکردن یارانه ها با محاسباتی که ما انجام داده ایم از همان روز اول وضع شش دهک جامعه به لطف خدا بهتر می شود. با اجرای این قانون دو دهک جامعه باید یک کمی صرفه جویی کنند و دو دهک هم باید بیشتر صرفه جویی کنند.»

حالا ولی بعد از گذشت سه سال، نظر بیشتر مردم درست نقطه مقابل صبحت های رییس دولت دهم قرار دارد. هرچه او از مزیت هایی این قانون گفته بود و آن را بزرگ ترین و مردمی ترین طرح اقتصادی کشور دانسته بود، حالا خود همین مردم از بدی هایش می گویند و ناراضی هستند.

مرد میانسالی که در پاساژ تندیس میدان تجریش، فروشگاه لوازم آرایشی دارد در مورد هدفمند کردن یارانه با کنایه می گوید: «قرار بود یارانه ها به مردم کمک کنه ولی شد بلای جونشون. تو این دو سه سال اخیر، چقدر مردم از اهداف و آرزوهاشون گذشتن. چرا؟ چون این طرح همه چی رو گرون کرد. 45 هزار تومن چی هست اصلا؟ به کجا می رسه؟ یه تاکسی تو این تهران سوار شی، باید هزار تومن بدی.» بعد هم ادامه می دهد: «از نون لواش که قیمتش سه برابر شده بگیر تا بالا همین طور ادامه داره. حالا مثلا خیلی لطف هم می کنن، واسه تورم و این گرونی که درست کردن، ماهی 45 هزار تومن هم میذارن کف دست مردم.» بعد هم سرش رو مقداری پایین می آورد و گوشه چمشمش را هم نازک می کند و می گوید: «میدونی مشکل چیه؟ مشکل اینه که هیچ وقت یه کارشناس پای کارای اینا وجود نداره. این طرح فقط به درد روستاییانی می خورد که هفت، هشت ده تا بچه داشتن و با یارانه ها هرماه، چیزی حدود 500 هزار تومن گیرشون می اومد. پول تاکسی و کوفت و زهرمار هم نمی دادن. شب هم تا هوا تاریک می شد، می رفتن می خوابیدن، نه لامپ و تلویزیونی روشن می کردن و نه هیچی.»

افراد دیگری هم هستند که مانند فروشنده لوازم آرایشی فکر کنند. مثلا راننده تاکسی که بعد از دهه اول محرم همچنان مشکی پوشیده، می گوید: «هدفمند کردن یارانه فقط به درد یه سری آدم بیچاره میخورد. البته اون هم با این شرط که بعدش گرونی نمی آمد. مثلا من خودم خانواده ای رو میشناسم که اگر یارانه ها نبود، تا الان هزار دفعه از هم پاشیده شده بود. خانواده ای با چهار تا بچه که با ننه باباشون، ماهی حدود 300 هزار تومان یارانه می گیرن. الان هم دیگه شبا زیاد لامپ روشن نمی کنن. بخاریشون تو زمستون مدام روشن نیست، زیاد هم نمی خورن.»  غذا نخوردن و مصرف نکردنی که دیگر چیزی ورای صرفه جویی شده است که احمدی نژاد در موردش صحبت کرده بود.

خانم میانسالی که در بازارچه میدان تجریش کنار حرم امام زاده صالح(ع)، ترشی می فروشد، با خنده می گوید: «باید مثل رییس دولت قبلی صحبت کرد. یعنی اینکه من از شما می پرسم، با 45 هزار تومان چه کاری می شود کرد؟ نه دیگه. واقعا یکی بگه چیکار می شه کرد.»

کمی آن طرف تر در ایستگاه مترو تجریش، دختر جوانی که دانشجوی سال اول دانشگاه است و روی صندلی های زردرنگ مترو نشسته، می گوید: «بابام یارانه های خودمو خودش و مامانم رو به عنوان پول تو جیبی به من می ده. البته یه چیزی هم میذاره روش میده وگرنه کلا 45 هزار تومان که با یه بار نهار بیرون رفتن با دوستام تموم میشه.»

داخل مترو، زن جوانی که چادر به سر دارد و به همراه پسرش است، با خنده می گوید: «مجرد ها هنوز نمی فهمن گرونی و الکی 45 هزار تومن به عنوان یارانه دادن یعنی چی؟» صحبتش به اینجا که می رسد، صدای بلند زن دیگری حواسش را پرت می کند. زن فریاد زننده پشت سر هم به پسر فال فروشی که به نظر می رسد بیمار است و درست نمی تواند صحبت کند و راه برود اشاره می کند و می گوید: «خانما به این پسر کمک کنید، جای دوری نمی ره.». زن چادری هم لحظه ای به پسر فال فروش خیره می شود و دوتا فال می خرد و ادامه می دهد: «داشتم می گفتم، متاهل که باشی، یه بار مهمون بیاد خونه ات، یه بار بخوای با خانواده ات بری مسافرت می فهمی گرونی یعنی چی و بعد هم می فهمی که با 45 هزار تومن هیچ کاری نمی شه کرد.»

بیست و چهار تا ایستگاه مترو پایین تر تجریش، یعنی ایستگاه متروی شهر ری، زن میانسالی با ماسکی روی صورت و کفش هایی پاره که به راحتی شست پایش در آن دیده می شود، در حال فروختن کیک های دونات است. در ساک دستی اش البته چیز های دیگری هم دیده می شود، از جمله بسته های لواشک، مسواک، لاک پاک کن. می گوید: «تو این دو سه سال اخیر، بدبخت بودم، بدبخت تر شدم. من خودم سرپرست خانوارم. پسر دانشجو دارم. باز قبل این هدفمند کردن یارانه ها، انقدر گرونی نبود، یه خونه اجاره کرده بودم. ولی الان دیگه حتی نتونستم خونه ای اجاره کنم. واسه همین با پسرم رفتیم خونه پدری ام.» همین طور که فریاد می زند «دونات تازه دارم، سه تا هزار»، ادامه می دهد: «دیروز رفتم سبزی فروشی، یه خرده سبزی و خرت و پرت واسه آش خریدم، شد 10 هزار تومن. الان هم که توی مترو دست فروشی می کنم نگرانم نکنه یه آشنایی منو ببینه. همین دونات ها رو قبلا بسته ای 9 هزار تومن می خریدم ولی الان شده بسته ای 11 هزار تومن. اون مامور جلوی در هم بهم گفت که اگر یه بار دیگه منو ببینه وسایلمو می گیره.» بعد همین طور آرام، انگار که با خودش حرف می زند، ادامه می دهد: «اگر وسایلمو بگیره، بدبخت می شوم. دیگه پولی واسم نمی مونه.»

بیرون متروی شهر ری، پیر مردی جلوی در یک معاملات ملکی ایستاده. همین طور به لیست خانه هایی که صاحب مغازه برای خرید و فروش، رهن و اجاره، روی شیشه در چسبانده خیره شده و می گوید: «خیلی گرونه. دیگه اینجا ها هم خونه راحت پیدا نمیشه.» می گوید راننده ماشین سنگین است و از همان اول هم با هدفمند کردن یارانه مخالف بوده. بعد هم ادامه می دهد: «از اول هم مشخص بود که یارانه و پول نقد دادن دست مردم، تورم رو بالا میبره. من بیشتر تعجب می کنم که چرا هیچ کس جلوشو نگرفت.»

نزدیک به حرم شاه عبدالعظیم، پیرمردی با کلاه نمدی و ماسکی سفیدرنگ به صورت، پشت چرخ دستی خود نشسته و پسته، بادام، نخود چی کشمش، آلو بخارا و آلبالو خشکه می فروشد. می گوید: «45 هزار تومن، پول یه دونه از قبض های خونه آدم هم نمیشه، چه برسه به خرج های دیگه زندگی. دیگه پنیر نمی تونم بخرم و بربری نصفه می خرم.» هشتاد ساله است و مدام تکرار می کند که در طول عمرش، تاج گذاری، کودتا، انقلاب، جنگ و انتخابات دیده، ولی تا حالا انقدر گرانی ندیده بوده است. بعد هم ادامه می دهد: «سه سال پیش، روزی 100 هزار تومن فروش داشتم که آخر روز، 20 تومنش برام می موند. ولی الان دیگه روزی 20 تومن هم در نمیارم. از صبح با چرخ دستیم اومدم سر کار، تا الان که ساعت 3 ظهره هنوز هیچی دشت نکردم.» صحبتش به اینجا که می رسد، زن چادری نزدیک چرخ دستی می شود و می گوید: «حاج آقا، اندازه دوهزار تومن، آلو بخارا بده.» پیرمرد هم اصرار می کند که به اندازه 3 هزار تومان داخل کیسه پلاستیکی آماده دارد و کشیده است. ولی زن چادری در جواب اصرار های پیرمرد، تنها می گوید: «فقط دو هزار تومن دارم.» بعد هم صحبت های پیرمرد دست فروش در مورد گرانی و یارانه ها تایید می کند و می رود. پیرمرد مشتری اش را که راه می اندازد دوباره شروع می کند به صحبت و همین طور که کلاهش را از سر در می آورد و به جای زخم بزرگ روی سرش اشاره می کند، می گوید: «من 80 سالمه، مغزمو عمل کردم، قلبمو عمل کردم، شکمو پاره کردن، چشممو عمل کردن، چرا باید با این اوضاع و این سن بیام دستفروشی کنم؟ چهارتا پسر دارم، ولی هیچ کدوم انقدر حقوق نمی گیرن که بتونم خرج منو مادرشون رو بدن. همیشه آدم باید یادش بمونه، «خ» دو کلمه است. یکی خدمت، یکی دیگه هم خیانت.»

پسر جوانی هم که در همان حوالی است، می گوید: «توی جنوب شهر، همه گیاه خوار شدن، نه فکر کنی واسه کلاسش ها، نه فقط واسه اینکه مردم پول ندارن گوشت بخورن.» بعد هم ادامه می دهد: «باز اون اولای هدفمند شدن یارانه ها که همه چی گرون شد، برداشتن گوشت یخ زده برزیلی وارد کردن، تا مدت ها از اون مصرف می کردیم، ولی حالا اون هم شده کیلویی 22 هزار تومن، الان هم منتظریم تا گوشت یخ زده از آنگولایی، مانگولایی وارد کنن تا بتونیم دوباره گوشت بخوریم.»

خیلی از مردم منتظر درست شدن اوضاع هستند. خیلی ها می گویند، «این 45 هزار تومن را پس بگیرید، ولی قیمت ها، همان قیمت های سه سال پیش باشد.» ولی همان طور که احمدی نژاد گفته گویا این طرح قرار است ده ها سال ادامه داشته باشد و کسی هم نتواند آن را لغو کند. چرا که در این میان باز هم هستند مردمی که معتقدند باز 45 هزار تومان هم 45 هزار تومان است و در نهایت نه برقی مصرف می کنند و نه غذایی آنچنانی می خورند.

البته دولت تدبیر و امید حسن روحانی در پی اصلاح کردن قانونی است که دولت عدالت محور و مهرورز محمود احمدی نژاد در سفره مردم گذاشت. علی طیب نیا، وزیر اقتصادش، از عملکرد دولت دهم انتقاد شدید می کند. حمید چیت چیان، وزیر نیرویش می گوید: «هدفمندی یارانه ها کمکی به اقتصاد انرژی به خصوص در حوزه آب و برق نکرده است.» محمد باقر نوبخت، مشاور اقتصادی اش هم گفته است که دو دوهک پردرآمد از دریافت یارانه نقدی حذف خواهند شد. مجید انصاری، معاون روحانی در امور مجلس هم بیان کرده است که «دولت چاره ای جز اصلاح قانون هدفمندی یارانه ها ندارد چرا که ادامه شیوه کنونی در هدفمندی یارانه ها غیرممکن است.» احمد توکلی، نماینده مجلس هم معتقد است که «دولت دهم در هدفمندی یارانه ها، در ۹ مورد حکم قانون را زیر پا گذاشت و در ۲ مورد نیز روح آن را نادیده گرفت.» در این میان باز هم بودند کارشناسانی که عملکرد دولت دهم در هدفمند کردن یارانه ها را زیر سوال ببرند و حتی در مورد دو نرخ شده ارز هم بگویندیکی از دلایل تعلل یا تعمد دولت دهم در بالا رفتن یا بالا بردن نرخ ارز، تامین منبع برای افزایش یارانه نقدی به خانوارها بوده است.

البته در نهایت با اعتراض ها به احمدی نژاد، او هم بیکار ننشست و بالاخره در مجمع تشخیص مصلحت پاسخ منتقدانش را داد. رییس دولت دهم، با استناد به قوانین مصوب تأکید کرد «با ما به التفاوت ارز آزاد و دولتی ۴۰۰ هزار بشکه نفت که سالانه حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان می شود می توان تمامی مبلغ یارانه ها را تأمین و مازاد آن را در بخش های تولیدی مصرف کرد.»

به هر حال، الان بیش از 76 میلیون ایرانی یارانه نقدی می گیرند و بیش از 76 میلیون نفر هم با گرانی دست به گریبان هستند و کاری به حساب و کتاب دولت قبلی و دولت فعلی ندارند. آن ها فقط گرانی و قیمت های چند برابر شده و 45 هزار و پانصد تومانی که نمی توانند با آن مشکلاتشان را حل کنند را می بینند.

دختر جوانی که در مترو مشغول فروش لواشک خانگی است، می گوید: «این 45 تومن رو نمی دادن، منت هم سر مردم نمی ذاشتن، قیمت ها هم همون قیمت های سه سال پیش می بود. مشکل اینجاست که هیچ کس به فکر مردم نیست.» به قول خودش تازه عروس است. شوهرش در کارخانه پلاستیک سازی کار می کند و خودش هم در مترو، دست فروشی می کند. همین طور که فریاد می زند، «لواشک خونگی دارم» به مانتواش اشاره می کند و ادامه می دهد: «من همین یه دست مانتو رو دارم. فکر کن در یخچال خونه ات رو باز کنی، ببینی خالیه، چه حالی می شی ولی من هر لحظه این صحنه رو میبینم. »

بعد هم وقتی مطمئن می شود که در این واگن مترو، هیچ مسافری لواشک بخر نیست، پیاده می شود و در حال خارج شدن از در واگن می گوید: «باز خدا رو شکر، محرم اومد و مردم شروع کردن به نذری دادن، وگرنه تو این گرونی از گشنگی مرده بودیم.»

***

* لیستی از کارهایی که می توان با 45500 تومان یارانه نقدی انجام داد.