اعتدال برای طبقه متوسط

اقتصاد ایرانی: همایش اعتدال با موضوع اعتدال در جامعه و اقتصاد با سخنرانی اساتید اقتصادی مانند فرشاد مومنی، سعید لیلاز، اساتید جامعه شناسی مانند جلایی پور و رئیس دفتر رئیس جمهور و وزیرکار و امور اجتماعی به کار خود پایان داد. در این همایش حسین سلیمی استاد روابط بین الملل و دبیر علمی همایش تبیین مفهوم اعتدال نگاه کوتاه به تاریخ تفکر بشری نشان می دهد از آغازی که مفهومی شبیه و هم خانواده مفهوم اعتدال در یونان باستان متولد شد، همراه و همگام بود با مفهوم عقلانیت. وقتی نگاهی به اندیشه های یونان باستان می کنیم، مفهومی تحت عنوان فضیلت حد وسط مطرح شد و با عقلانیت و عقلایی گری همراه بود.

این اندیشه پیش از پیدایش ادیان توحیدی در فلسفه یونانی متولد شد. عقل وقتی سکان شهوت و غضب را به دست بگیرد، به فضیلت حد وسط می رسیم که ریشه و مبنای شکل گیری مفهوم اعتدال امروزی است. می خواهم به این مساله اشاره کنم که این مفهوم، یک کانال و حلقه وصلی بین پیوند اندیشه های اسلامی و علوم یونانی شد.

جهان اسلامی در دوران خیز تمدنی خود در مقابل اندیشه های یونانی و در برابر تفکرات و علوم جدیدی که از یونان آمد، قرار گرفت. دو گرایش افراطی و تفریطی در مقابل علم و اندیشه یونانی به وجود آمد. افراطی این بود که اندیشه های یونانی را کاملا نفی می کرد و کفر و الحاد و زندقه می دانست و چوب تکفیر برمی داشت. در مقابل، تفریطی وجود دارد که گروهی از مسلمانان در قرون دو و سوم در معرض این اندیشه ها قرار گرفتند، به طور کامل خود را در معرض آن قرار دادند و تفکر چیزی جز شرح و بسط اندیشه های یونانی نبود.

از زمانی که مفهوم حد وسط، وارد تفکر اسلامی شد، اندیشمندان اسلامی با علوم و تمدن یونان، احساس هم خانوادگی و جلوگیری از افراط و تفریط بدل شد. در نزد بسیاری از بزرگان دینی، مفهومی مشابه با فضیلت حد وسط وجود داشت و لذا مفهوم عقل گرایی و همزاد آن، اعتدال، نقطه وصل شد بین تمدن و فرهنگ اسلامی و یونانی. اتفاقا جهت و خیز تمدن اسلامی نیز از آن زمان آغاز شد.

زمانی که افراط یعنی نفی هر آنچه در فرهنگ دیگری است و تفریط یعنی تسلیم محض در برابر آن، جای خود را به فضیلت حد وسط داد و نوعی همگرایی بین تمدن اسلامی و تمدن های دیگر برقرار شد. به نظر می رسد ما در شرایط کنونی و موقعیت مشابهی قرار داریم. زمانی که اندیشه ها، علوم، مفاهیم و مباحث تازه یی پیشاپیش اندیشمندان مسلمان، دولت و جمهوری اسلامی قرار گرفته و باز هم شاهد تکرار همان موضع گیری ها یعنی افراطی و طرد همه آن چیزی که خارج از دنیای اسلام است و گرایش تفریطی که چیزی به جز تکرار و تقلید نیست.

شاید در شرایط فعلی، باز هم فضیلت حد وسط که امروز در قالب مفهوم اعتدال و عقل گرایی منبعث از مفهوم اعتدال خود را نشان می دهد، باعث پیوند بین اندیشه های اسلامی و جامعه امروز، شود. در عرصه های سیاسی و اقتصادی و همین طور در حوزه های مربوط به مباحث اجتماعی نیز شاهد این هستیم که عقل گرایی منبعث از اندیشه اعتدالی و فضیلت حد وسط، حلقه وصل تمدن اسلامی، جمهوری اسلامی و شرایط جهانی کنونی شود. در این مقطع تاریخی قرار داریم و معمولا در تحولات سیاسی خود را بازتاب می دهد.

بر خلاف پیش بینی هایی که انجام می شد، جامعه ایرانی و طبقه متوسط با رویکرد و اقبال درباره مفهوم اندیشه اعتدالی، حساسیت تاریخی را دریافته و لذا به سوی یک پیوند جدید و خلاق و احیای هویت خود در همسازی با جهان جدید در حال حرکت است. در این شرایط بود که مفهوم اعتدال که در طول این همایش صحبت می شود و استادان مباحث خود را ارائه می کند که آیا توانسته به یک گفتمان بدل شود، یا یک سیاست، پارادایم، روش، و این است خواهیم پرداخت. تبدیل به یک رویکرد غالب در جامعه ایران شد. کلمه یی که تا قبل از انتخاب ریاست جمهوری اخیر وقتی جست وجو می کردیم، تعداد کمی معادل می داد، اکنون میلیون ها معادل می دهد و نشان می دهد این مفهوم و دال به سرعت در حال گسترش است.

جناب دکتر روحانی این را در مباحث انتخاباتی مورد توجه قرار داد و بلافاصله این مطالعه از بالاترین سطوح نظام تا سطح اجتماعی به وجود آمد. این پرسش که اعتدال چیست و چه مفهومی دارد و چگونه تفسیر و تبیین می شود، در جامعه سیاسی ما در بالاترین سطح، در مطبوعات، در دانشگاه و بدنه اجتماعی به طور مرتب این مطالبه مطرح می شود. شکل گیری این همایش گام اول برای پاسخ دادن به این مطالبه اجتماعی است.

این فعالیت آخر است و فقط طرح مساله برای پاسخگویی به این نیاز گسترده است. تلاش شده است از مشرب های مختلف فکری با اندیشمندان مختلف و سلایق متفاوت از کسانی که نظریه پرداز هستند با گرایش های مختلف، مخصوصا کسانی که کار مقدماتی انجام داده بودند، اندیشه های خود را در این همایش ارائه کنند.

اعتدال به مفهوم مقابله با افراط است
رییس دفتر رییس جمهور اعتدال را در ساده ترین معنا مقابله با افراط معنا کرد. به گزارش «ایسنا»، محمد نهاوندیان در مراسم افتتاحیه همایش دو روزه تبیین مفهوم اعتدال گفت: گفتمان اعتدال که در انتخابات ریاست جمهوری اخیر مطرح شد و مورد اقبال و استقبال مردم قرار گرفت، نیاز جدی به تبیین دارد و هر کس در این باره وظیفه یی دارد.

شاید مردم به وظیفه خود عمل کرده اند و در این انتخابات با اقبال از این کلمه یک پیام جدی، محکم و هوشمندانه ارائه کردند. وی ادامه داد: در ساده ترین معنا اعتدال به مفهوم مقابله با افراط است. مردم تصویری از افراط داشتند آن را کشیده بودند و اکنون به آن نه گفته اند.

رییس دفتر رییس جمهور با تاکید بر وظیفه اندیشمندان در تبیین مبانی اعتدال ادامه داد: باید ریشه های حرکت اعتدالگرایی پایدار در جامعه، شناسایی شود. اعتدال در هر بستری نمی روید و با برخی از اندیشه ها سازگاری داشته و با برخی دیگر ناسازگاری دارد. حوزه های همزیستی جریان اعتدال با جریان های دیگر نیز باید توسط اندیشمندان شناسایی شود.

نهاوندیان با اشاره به اینکه وظیفه سوم در تبیین مفهوم اعتدال بر عهده مدیران است، گفت: مدیران باید مصادیق رویکرد اعتدال را در تصمیمات خود اعمال کنند، اکنون مردم از مواجه شدن با التهاب های هر روزه خسته شده اند. نمی شود وظیفه سوم معطل وظیفه دوم قرار بگیرد باید بین اندیشمندان و مدیران یک رابطه دو سویه به وجود آید.

وی افزود: اندیشه ورزی در تبیین مفهوم اعتدال باید در سه سطح ادامه پیدا کند، اعتدال در همه مراحل اندیشه تصمیم و مناسبات باید مورد توجه قرار گیرد.

نهاوندیان در ادامه گفت: باید مفاهیم اصلی اعتدال با مفاهیم اصلی اسلام و اندیشه اسلامی تبیین شود، پیروزی اعتدال در انتخابات در واقع نشان از نجات انقلاب و تاکید بر اندیشه اصیل انقلاب داشت. ما اعتدال را از مطهری و بهشتی آموخته ایم.

وی ادامه داد: در تجربه تاریخی ملت ایران دیدید که گاهی عدم پایبندی به راهکارهای اسلامی می تواند به افراط هایی بیانجامد که سازگار با منافع ما نباشد. گاهی افراط گرایی به اجبار مانند جنگی تحمیلی بر ما اعمال شد و گاهی به دلیل غلبه برخی اندیشه های همراه با ناخالصی بر ما تحمیل شد که این اندیشه ها نتایجی به همراه داشته و خاطراتی بر جای گذاشت. لازمه رشد و شکوفایی انقلاب تشخیص اشتباهات و عبرت گرفتن از مصادیق سوءتدبیر است تا بدین شکل به حسن تدبیر برسد.

نهاوندیان اضافه کرد: اگر بخواهیم اعتدال در روش و منش دولت و جامعه نهادینه شود، باید بدانیم که ریشه اول اعتدال علم است. بر همین اساس هیچ وزیری نباید به خود جرات دهد که برای تصمیمی که می گیرد توجیه علمی نداشته باشد. اگر مسوول یک دستگاه علمی، عالم رشته نباشد در این صورت از تصمیمات او حتما افراط برمی خیزد زیرا میوه جهل جز افراط و تفریط نیست.

وی با بیان اینکه دومین ریشه اعتدال اخلاق است، گفت: اخلاق صحیح مبتنی بر اعتدال است، گسترش اخلاق را باید لازمه اعتدال بدانیم. و ریشه سوم در اعتدال عقلانیت است. اگرچه ما تا حدودی عقل فردی را تا حدودی بلد هستیم، اما در خرد جمعی اشکالاتی داریم که نمی دانیم خرد جمعی مبتنی بر اعتدال به چه شکل است. این تمرین ها را کمتر کرده ایم. مردم باید بلافاصله میوه های رویکرد اعتدال را بچشند.

وی با اشاره به حوزه اقتصادی گفت: اقتصاد اعتدالی بر اساس سه مفهوم اساسی تعامل، تعادل و عدالت می چرخد. رویکرد اعتدالی هم منافع فردی و هم مصالح عمومی را مورد توجه قرار داده و نهادینه می کند. در این مسیر باید به جای محاسبات لحظه یی و بر هم زننده به دنبال قاعده مندی نحوه دخالت دولت در اقتصاد باشیم.

رییس دفتر رییس جمهور با اشاره به مفهوم اعتدال تصریح کرد: اعتدال میانه روی است. میانه گیری میان حق و باطل نیست. اعتدال خود حق است. برای شناخت حق باید رویکرد اعتدالگرایی داشته باشیم. اعتدال به معنای تندروی است، اما کندروی نیست. سرعت و شور داشتن در تعارض با اعتدال نیست، اعتدال به معنای شور مبتنی بر شعور است. اعتدال به معنای متانت در تصمیم است و شتابزدگی در آن جایی ندارد.

وی خاطرنشان کرد: باید حرکت معقول مردم در مقایسه با افراط گرایی در حافظه تاریخی نهادینه شود که این اقدام با کمک نویسندگان، تاریخ نویسان و هنرمندان انجام می گیرد. اعتدال باید به یک مسیر حرکت تبدیل شود و جوانان جاذبه های منش اعتدال را به تجلی برسانند.

گفتمان سازی کار دولت نیست
محمدجواد غلامرضا کاشی، استاد علوم سیاسی پیروزی شعار «اعتدال» در انتخابات ریاست جمهوری اخیر را فرصتی تاریخی برای کشور خواند و در عین حال تاکید کرد که اگر قرار باشد در راهی که در آن قرار گرفته ایم تجربه گذشته را تکرار کنیم قطعا موفق نخواهیم شد.

کاشی بر ضرورت عدم اصرار برای ساختن گفتمانی برای اعتدال تاکید کرد و گفت: «اساسا اعتدال یک گفتمان نیست بلکه یک روش است و ما باید از این روش در راستای رقابت گفتمان های موجود در جامعه استفاده کنیم. اعتدال روشی است که می تواند مجال بروز و ظهور به گفتمان هایی که در جامعه وجود دارد را بدهد.»

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه به نظر می رسد ترکیب دولت آقای روحانی شباهت بسیار زیادی به ترکیب دولت دوران آیت الله هاشمی دارد ابراز امیدواری کرد که اعتدال روحانی از جنس اعتدال هاشمی نباشد.

کاشی برای نمونه به مساله سنت و مدرنیته اشاره کرد و گفت: «آقای هاشمی معتقد بود که نیازی نیست ما تمام مدرنیته را بپذیریم و از سوی دیگر معتقد بود ضرورتی ندارد تمام سنت را نیز دربست قبول کنیم. آقای هاشمی معتقد بود تا حدودی از دنیای مدرن و تا حدودی از عالم سنت برای اداره کشور بهره بگیریم. اما واقعیت این است که این امر شدنی نیست. شاید اگر می شد خوب بود اما نمی شود.»

کاشی همچنین بر اینکه وظیفه دولت گفتمان سازی نیست و اگر بخواهد این کار را انجام دهد آن را ضایع خواهد کرد، گفت: دولت باید فضا و بستری را برای رشد و بالندگی گفتمان ها و امکان تضارب آنها با یکدیگر فراهم کند. وی همچنین تاکید کرد که گفتمان سازی کار روشنفکران است و نه دولتمردان.

کاشی همچنین افزود: مقصود ما باید این باشد که نظام سیاسی خود را از هژمون کردن اعتدال دور کنیم و اعتدال این استعداد را دارد که نظام سیاسی به این موقعیت برسد.

وی با بیان اینکه گفتمان کردن اعتدال اتفاقی است که فرصت تاریخی را از ما می گیرد، ادامه داد: اعتدال در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جامعه یعنی از دال مرکزی اعتدال مفاهیم و گزاره بسازیم و آنها را به هم متصل کنیم تا تکلیف خود را در همه عرصه ها تعیین کنیم.

این استاد دانشگاه گفت: مفاهیم ناظر بر جعل گفتمان از مبانی نظریه مفهوم گفتمان غافل است و مبانی نظریه مفهوم گفتمان ناظر به این موضوع است که جامعه وجود ندارد و جامعه عرصه تنازعات عمیق ساختاری، تاریخی و پرنشدنی است. و صورت بندی های مفهومی و گزاره ها گرد صورت بندی های تنازعات جمع می شوند و به تنازعات فعلیت سیاسی می بخشند.

کاشی تاکید کرد: ما تجربات زیادی درباره اعتدالگرایی داریم، ولی اعتدالگرایی می تواند تجربه تازه یی باشد؛ یک تجربه ما از اعتدال مربوط به ساختن صورت بندی های گفتمانی است که تلاش می کند همه شکاف های اجتماعی را در خود منحل کند. یک تجربه دیگر این است که در این جدال گفتمانی یک سر جدال بر سر دیگر توفق پیدا کند. مثلا طبقات فرودست و فرادست و سنتی گرایان و مدلگرایان. اما حاصل این چیست. حاصل تجربه هشت ساله تطبیق با هشت سال دیگر شود و حاصل این است که گروهی خود را در کانون قرار می دهد و گروه دیگر را در حاشیه و تمام این صورت ها در شکل گفتمانی پیش می آید.

وی با بیان اینکه ما یک تجربه اعتدالگرایی در 30 سال گذشته داریم، تصریح کرد: امیدوارم این اعتدالگرایی از جنس آن اعتدالگرایی نباشد؛ دوره آقای هاشمی به یک معنا اعتدالگرایی از جنس آنچه آقای روحانی به میان آورده پیشینه و سابقه یی دارد و به دوره آقای هاشمی سبق می برد؛ اعتدالگرایی دوره آقای هاشمی یعنی نه خیلی مدرن و نه خیلی سنتی باشیم و یک مقدار از این و یک مقدار از آن کافی است.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: مهم ترین شانس در عرصه سیاسی این است که میدان حکمت و عرصه سیاست را حتی الامکان از تنازعات گفتمانی بکاهیم و حوزه حکومت را به عقل بروکراتیک و تکنوکراتیک و به حوزه علمی نزدیکتر کنیم. کاشی اضافه کرد: باید چند محور را بیان کنیم که این اعتدالگرایی آن اعتدال نباشد؛ اعتدال گفتمان نیست، بلکه یک روش است که ایجاد تنوعات گفتمانی را به منزله یک فرصت می داند. همچنین کاهش اعتدال به جای فکر کردن به تنوعات و تعارضات گفتمانی موجود به منزله فرصت باید دیده شود و تلاش شود که حتی الامکان از تعلق صرف به آن مستقل عمل شود و اجازه، فرصت و امکانات هر چه بیشتر و غنی ظاهر شدن تمام گفتمان ها را فراهم کند.

وی خاطرنشان کرد: همچنین اعمال اقتدار و حتی خشونت در مواقعی که تنوعات گفتمانی و فرآیند رقابت بین تنوعات خود را در صورت های خشونت آمیز ظاهر می کند خشونت سیاسی مشروعیت می یابد لذا با صرف نظر کردن از مفهوم گفتمان اعتدال این شانس اعتدال را از جامعه نگیریم.

درک اعتدال در گرو تکیه بر حکمت
صادق آینه وند استاد تاریخ اسلام در ابتدای سخنرانی خود به توضیح مفهوم اعتدال پرداخت و با اشاره به برخی مستندات تاریخی مفهوم «اعتدال» را دارای ریشه در آموزه های اسلامی دانست و گفت: اعتدال در زبان فارسی معادل میانه روی است.

وی با بیان اینکه مشی اعتدال امری است که نیاز به درک صحیح دارد، افزود: به جز تکیه بر حکمت نمی توان اعتدال را یافت و در حقیقت اعتدال پیمودن فضیلت ها و بهره گیری از خرد است. استاد تاریخ اسلام گفت: مشی مقابل اعتدال خارج شدن از جاده افراط و تفریط است و در حقیقت اعتدال بهره گیری خردمندانه و استفاده حکیمانه از فرصت ها است.

اعتدال پایان رویا گرایی است
الهه کولایی نماینده دوره ششم مجلس با بیان اینکه انقلاب اسلامی بعد از ساقط کردن یک نظام نا عادلانه درصدد برپا کردن نظام عادلانه بود اظهار داشت: طرح آرمان های اسلامی در نخستین دهه پس از انقلاب بر پایه آرمان های الهی و اسلامی بود.

این فعال اصلاح طلب افزود: در جمهوری اسلامی ایران نقش مبارزه با نظام سلطه و حمایت از محرومان و شکل گیری ام القرای جهان اسلام دنبال می شد اما برخلاف این نگرش یک کشور مسلمان نشین با یک نظام سکولار علیه جمهوری اسلامی ایران به جنگ می پردازد که در نهایت غیرقابل انکار بودن عهدنامه 598 را اثبات کرد.

کولایی با اشاره به سیاست خارجی دولت آیت الله هاشمی تصریح کرد: در دولت آقای هاشمی واقعیت های بین المللی مورد توجه قرار می گیرد و نیازهای داخلی و ضرورت پاسخ گویی به این نیازها و همچنین سیاست خارجی مبنی بر پذیرش واقعیت های منطقه شکل می گیرد، بنابراین دولت سازندگی از ظرفیت های منطقه یی و بین المللی بهره می گیرد.

وی درباره سیاست خارجی هشت سال دولت اصلاحات خاطر نشان کرد: در این دوران تلاش برای بهره گیری از شرایط بین المللی در امتداد آرمانگرایی است که در آن بر ارزش های بصری تاکید شده و بحث سیاست گفت وگوی تمدن ها مورد اقبال گسترده جهانی قرار می گیرد.

گفت وگو لازمه رسیدن به اعتدال است
علی ربیعی وزیر کار با اشاره به ضرورت نهادینه شدن اعتدال در جامعه و شناخت خود از رییس جمهور گفت: من جناب آقای دکتر روحانی را به مدت 30 سال است که می شناسم و بیش از 20 سال نیز از نزدیک همکار ایشان بوده ام.به واقع گفتار و کرداری که در عرف جامعه اعتدالی خوانده می شود در ایشان وجود دارد. طرح ایده اعتدال نیز اگر چه توضیح خواهم داد که بنیانی جامعه شناختی دارد ، اما در قاموس شخصیتی ایشان نیز متجلی و متصور است. از اولین روز بعد از پیروزی آقای دکتر روحانی در انتخابات کارگروهی برای تبیین مفهوم اعتدال آغاز به کار کرد و من مدیریت این کارگروه را به عهده داشتم.

بنابراین در این کارگروه با متفکران بسیاری که برخی از این بزرگان اکنون در بین سخنرانان این همایش هستند بحث و گفت وگو شد.کوشیدیم تا اندیشمندانی متعلق به نحله های فکری مختلف و دارای تعلقات به گرایش های سیاسی گوناگون را برای گفت وگو گرد هم آ وریم.

از این رو، انبانی از ایده های بیان شده از سوی دیگران درباره اعتدال در ذهن دارم. واقعا دشوار است که وقتی مدتی با این ایده ها دمخور بوده اید، حقوق معنوی دیگران را رعایت کنید و بدون مخلوط کردن ایده های خود و دیگران، ایده خود را بیان کنید. اما قصد دارم این کار را انجام داده و ذیل چند محور، دیدگاه هایی را درباره اعتدال مطرح کنم.- اعتدال، در فردای اولویت ندادن به برخی مطلوب های مردم در دوره های مختلف ظهور کرده است.

از این رو می توان گفت اعتدال، مقوله یی است که از شرایط اجتماعی دو دهه و نیم گذشته بر می خیزد. اعتدال تلاش برای کنار هم آوردن توسعه اقتصادی، توسعه سیاسی و عدالت است.البته همه نیروهای اجتماعی به یکسان خواستار هر سه عنصر نیستند. برخی بیشتر بر توسعه اقتصادی و برخی بر دو وجه دیگر تاکید می کنند.اعتدال، خواست اجتماعی برای گریز از همه خسران هایی است که در سایه اولویت ندادن به یکی از وجوه ذکر شده حاصل شده است.

اعتدالخواهی محصول مشاهده نقصان در برآوردن چهار هدفی است که مردم تا به امروز داشته اند.دوم، اعتدالخواهی محصول بیم از شرایط خارجی نیز هست. اما اعتدالخواهی فقط محصول اجتماعی شرایط درونی نیست.جامعه ایران نیز متاثر از شرایط منطقه یی بوده است.به هرحال، تجربه جنگ داخلی در سوریه، اشغال خارجی در عراق و افغانستان، مداخله نظامی مستقیم در لیبی، ادامه اعتراضات در بحرین، بحران در مصر، و مسائل پیش آمده در جامعه ترکیه بوده اند.به غیر از مردم عادی، نخبگان سیاسی نیز شرایط منجر به پیدایش این بحران های ملی و منطقه یی را رصد می کنند.

اعتدالخواهی نوعی واکنش به بیم و هراس های ناشی از احتمال دچار شدن به وضعیت مشابه کشورهای برشمرده شده نیز هست.ممکن است گروه های سیاسی یا مسوولان نظام، کشور را در چنان قدرتی ببینند که بروز چنین پدیده هایی را بی اساس بینگارند، اما مردم که همواره مثل مسوولان فکر نمی کنند. حتی اگر چنین خطری واقعیت نداشته باشد، و امنیت مطلق برای کشور برقرار باشد، این «احساس ناامنی» است که اهمیت بیشتر داشته و به کنش مردم شکل داده است.مردم به شرطی پای گفتمان اعتدالگرایی می ایستند و از آن حمایت می کنند که سودمندی عملی آن به اثبات برسد.

این به آن معناست که هر تعریفی از اعتدال باید به این سوال نیز پاسخ دهد که سودمندی های مترتب بر سیاست مبتنی بر اعتدال است، قابل تعریف و قابل تداوم یافتن خواهد بود.در صورتی که فایده مندی اعتدال بروز کند، مردم و نیروهای سیاسی انگیزه های لازم برای حمایت از این گفتمان را خواهند داشت.در چنین شرایطی بدیهی است که مخالفان گفتمان اعتدال طلب، نهایت تلاش خود را برای بی اثر کردن اقداماتی که برآمده از اعتدالخواهی است به کار خواهند بست.

این تلاش از اقدام برای تحمیل کردن تعاریفی از اعتدال که آشکارا با خواست مردم در تضاد است آغاز شده و از همین جاست که یکی از ضرورت های برگزاری چنین همایشی نیز آشکار می شود.این چنین همایش هایی باید به صورتبندی مفهومی از اعتدال که معطوف به نتایج سودمند باشد کمک کنند.

اما اگر سودمند بودن را شرط اول تداوم و هژمونیک شدن اعتدال تلقی کنیم دومین شرط مهم تداوم اعتدال گرایی نهادینه شدن ساختارهای مولد نتایج سودمند است.ما بیش از هر چیز نیازمند حرکت به سوی ایجاد و نهادینه کردن سازمان هایی هستیم که در توفان زمانه و گردش های سیاسی از میان نروند.می خواهم به این سوال پاسخ دهم که کدامین ساختارهای مولد نتایج سودمند قدرت در برابر تغییرات سیاسی تاب بیاورند؟

مشاهده می کنیم که گروه های فکری با وجود بالا و پایین شدن فضای سیاسی و اجتماعی، همواره به عنوان عناصر ساختاری عرصه سیاسی، عمل می کنند.انتخاب سال 1392 نشان داد گروه های فکری به شدت بر نتیجه انتخابات تاثیر گذاشتند.

بسیج آرا و بازیگری در عرصه انتخابات، محصول تشکیلاتی بود که افرادش حضور داشتند هر چند به صورت رسمی دیده نمی شدند.

اما چرا موجودیتی که دیده نمی شود، قادر است چنین تاثیری بر فضای سیاسی و اجتماعی باقی بگذارد.بخشی از پاسخ در این واقعیت نهفته است که تشکیلات و ساختار به رسمیت شناخته نشده، پشتوانه و نیروی اجتماعی بزرگی را نمایندگی می کند.تغییرات ایجاد شده در ایران در سه دهه گذشته، این نیروی اجتماعی را برای این تشکیلات هرچند غیررسمی خلق کرده است.از این بحث مختصر می خواهم نتیجه بگیرم که آن عناصر ساختاری ای قدرت دوام آوردن و تاثیرگذاری دارند که برآیند و نمایندگی کننده نیروهای اجتماعی باشند.

بنابراین، هژمونیک شدن گفتمان اعتدالگرایی و تبدیل شدن آن به عناصری ساختاری که مداوم باشد، نیازمند پیوند یافتن آن با نیروهای اجتماعی است.گفتمان اعتدالگرایی باید تداوم خود را در نمایندگی گردن نیروهای اجتماعی موثر جامعه ایران بیابد.بر این اساس، تمهید کردن فهم جامعه شناختی دقیق از نیروهایی که پشتوانه این گفتمان به حساب می آیند، اهمیت راهبردی دارد.هرگونه صورت بندی معنای اعتدال نیز باید به گونه یی صورت گیرد که خواست این نیروهای اجتماعی در آن بازتاب یابد.به این ترتیب، می توان گفت تعریف کردن اعتدال، به همان اندازه که کنشی معرفتی است، کنشی سیاسی – اجتماعی نیز هست.هرگونه تعریفی از اعتدال، تاثیری بر نیروهای اجتماعی خواهد داشت و در توزیع آینده قدرت موثر خواهد بود.

شرایط تداوم هژمونیک شدن گفتمان اعتدال، به توازن برقرار کردن میان تعریف بر مبنای معرفت شناختی و مبنای سیاسی و جامعه شناختی این مفهوم بستگی دارد.پنجم، گفت وگو، مکانیسم تعریف کردن اعتدال است.اگر مقدمه یی را که گفتم، بپذیریم یعنی قایل به این باشیم که هر معنایی از اعتدال باید بازتاب دهنده خواست نیروهای اجتماعی باشد، به دنبال آن باید بپذیریم که تعریف کردن اعتدال باید بر اساس نوعی توافق با اجماع نسبی میان نیروهای اجتماعی صورت گیرد.

اگر چنین توافقی وجود نداشته باشد، نسبت اعتدال و نیروهای اجتماعی نیز برقرار نمی شود.برای رسیدن به چنین توافق و اجماع احتمالی، گفت وگو عنصری ضروری است.گفت وگو باید در همه سطوح و بالاخص در سطح نخبگی، برای تعریف کردن اعتدال در لحظات تاریخی خاص، شکل بگیرد.حتی اگر بپذیریم که اعتدال، آرمان خواهی واقع بینانه و لحاظ کردن مقدورات در پرداختن به آرمان هاست، آن گاه مساله این خواهد شد که آرمان چیست؟ واقعیت چیست؟ و مقدورات چقدر است؟ برای یافتن این پرسش ها، به سازوکارهای گفت و گو نیازمندیم.

اعتدال به مثابه یک نظریه در اندیشه اسلامی وجود ندارد
حجت الاسلام داوود فیرحی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به نسبت اعتدال و اندیشه اسلامی گفت: در اندیشه اسلامی اعتدال به مثابه نظریه وجود ندارد مانند نظریه اصلاح طلبی و اصولگرایی و نمی توان ردپای آن را به عنوان نظریه پیدا کرد.

وی ادامه داد: اساسا رابطه نصوص دینی با نظریات را باید با احتیاط نگاه کرد. چرا که نصوص دینی مانند زمین است و انواع مواد در آن وجود دارد، اما وقتی نظریات را بخشی می بینیم سر از رادیکال بودن در می آوریم و این باعث به افراط کشیدن نظریات می شود.

فیرحی با بیان اینکه مفهوم اعتدال در ادبیات اسلامی قابلیت این را دارد که عملیاتی شود، افزود: اعتدال در ادبیات اسلامی در دو جا وجود دارد. یک جا اعتدال از عِدل آمده است و به معنی توازن است. این استاد دانشگاه ادامه داد: اعتدال به معنی عِدل یعنی فضیلت رفتاری انسان و یعنی ما به دنبال انسان های متواضع با چنین اخلاقی برای اداره جامعه باشیم و این معنی در مقابل افراط و تفریط و زیستن در وضعیت تعادل است.

فیرحی در پایان خاطرنشان کرد: دومین مفهوم اعتدال از عدل گرفته شده است و اینجا اعتدال از فصل بعدی خارج و به روش زیستن تبدیل می شود و ساختارها نیز اعتدالی می شود و اعتدال به معنی عدل یعنی عمل کردن براساس اراده شریعت و اراده عمومی.