در پایتخت سیاسی، در روستاها فامیلی

سعید ارکان­زاده یزدی: روز بعد از انتخابات 24 خرداد 92، همه دوستان «محمد چکول» فهمیده بودند که او به شورای شهر مهاباد راه یافته است. «محمد چکول» به معنی «ممد کوچولو»، در شناسنامه «محمد ابراهیمی» نام دارد ولی همه دوستانش و بسیاری از اهالی مهاباد که او را کنار فرغون بلال­ فروشی در میدان شهر مهاباد می­ دیدند، به همان نام محمد چکول می­شناسندش. او که متول سال 65 و فارغ ­التحصیل رشته شیمی از دانشگاه پیام نور مهاباد است، در گفت­وگویی که با خبرگزاری مهر کرده، گفته برای در آوردن خرج تحصیل دانشگاه چاره­ ای جز بلال ­فروشی نداشته و بعد از تمام شدن درسش هم کار دیگری پیدا نکرده است. بنابراین تصمیم گرفته که بخت خودش را در انتخابات شوراها بیازماید. برای تبلیغات انتخاباتی یک میلیون و 200 هزار تومان خرج کرده که 500 هزار تومانش را دوستانش به او باز گردانده­ اند. در آگهی تبلیغاتی خود، عکسی با لباس محلی انداخته و «اموال منقول و غیر منقول» خودش را هم فهرست کرده بود: یک زمین قولنامه ­ای 10 در 10 متر مربعی، یک حساب بانکی با 2 میلیون تومان موجودی و دو فرغون و یک دیگ. در مهاباد 205 نفر نامزد انتخابات شورای شهر شده بودند و حدود 80 درصد مردم هم در این انتخابات شرکت کردند. وقتی آرا را شمردند، محمد ابراهیمی 7 هزار و 266 رای آورد و با اختلاف تنها 9 رای، نفر دوم شورای شهر مهاباد شد.  

خاطره تلخ

سومین دوره شوراهای شهر و روستا در ایران 7 سال طول کشید. هر دوره شورای شهر و روستا 4 ساله است اما این بار، به دلیل تجمیع انتخابات شوراها با ریاست جمهوری و انتخابات خبرگان رهبری با مجلس، به جای سال 89، انتخابات شوراها در سال 92 برگزار شد. منتقدان می­ گفتند که انتخابات شوراهای شهر و روستا، بسیار مردمی است و مطالبی که در این انتخابات مطرح می ­شود از جنس موضوعات اجتماعی است در حالی که انتخابات ریاست جمهوری بسیار سیاسی است و این نگرانی وجود دارد که همزمان این دو انتخابات، باعث سیاسی شدن انتخابات شوراهای شهر و روستا شود. با این حال، نتایج انتخابات شوراها نشان می ­دهد که همچنان مسایل اجتماعی بسیار پررنگ تر از مسایل سیاسی در شوراها وجود داشته است. شاید بیشترین دخالت سیاسی در شوراهای شهر و روستا، رد صلاحیت های سیاسی هیات های اجرایی خودِ دولت در قبال نامزدها در برخی از کلانشهرها بود.

اولین دوره شورای شهر تهران که مانند بقیه شوراهای دوره اول، انتخاباتش در 17 اسفند 77 برگزار و در 9 اردیبهشت 78 افتتاح شد، با وجود یک دستی سیاسی اعضای شورا، به اختلافات بسیار بر سر انتخاب شهردار و بعدتر اختلاف بر سر عملکرد شهردار انجامید. این اختلافات به حدی بالا گرفت که منجر به انحلال شورای شهر تهران شد. اختلافات در شورای اول شهر تهران به قدری پررنگ بود که در خاطر همه صاحب منصبان کشور ماند و وقتی بعد از 12 سال، منتخبان دوره چهارم شورای شهر تهران به دیدن اکبر هاشمی رفسنجانی رفتند، او آن «خاطره تلخ» را به یادشان آورد. در دوره دوم شورای شهر تهران اعضای شورا از نظر سیاسی یک­دست بودند و در دوره سوم هم با وجود افرادی از هر دو جناح عمده سیاسی، کار شورا به اختلاف نظر سیاسی و درگیری نکشید.

برای چهارمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا، 352 هزار و 165 نفر ثبت نام کرده بودند. 18 درصد از آنها برای شوراهای شهر و 82 درصد برای شوراهای روستا رقابت می­کردند. 4 درصد از افراد ثبت نام کرده برای انتخابات شوراهای روستا، زن بودند. 39 درصد از کل داوطلبان انتخابات شوراهای شهر و روستا، بین 25 تا 35 سال سن و 60 درصد آنها تحصیلات در حد کارشناسی داشتند. وزارت کشور اعلام کرد که کارمندان با 9.7 درصد، فرهنگیان با 6.2 درصد و کارکنان بازنشسته با 4.5 درصد، بیشترین تعداد شغلهای نامزدها در انتخابات شوراهای شهر و روستا بوده است.

نامزدهای وزنه ­بردار و خواننده

انتخابات شوراهای شهر و روستا تنها انتخاباتی است که شورای نگهبان صلاحیت نامزدهای آن را بررسی نمی ­کند. آیت­الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان، در روزهای پیش از انتخابات که شورای نگهبان درگیر بررسی صلاحیت های انتخابات ریاست جمهوری بود، در خطبه­ های نماز جمعه تهران، در توانایی مجلس برای بررسی صلاحیت نامزدهای انتخابات شوراها، تشکیک کرد. در قانون انتخابات شوراها، هیات های اجرایی استانی از سوی دولت و هیات های نظارت استانی از سوی مجلس، بررسی صلاحیت نامزدها را انجام می­دهند. ابتدا هیات های اجرایی با استعلام از نهادهای مختلف، نظر خود را به هیات های نظارت ارایه می­کنند و سپس هیات های نظارت نیز نظر خود را به آن می­افزایند؛ البته دولت معتقد است که هیأت های نظارت بخش و شهرستان، تنها تأیید صلاحیت داوطلبان اجرایی را بررسی می کنند و نمی توانند ردشدگان اجرایی را تأیید کنند اما در عمل، هیاتهای نظارت توانسته­ اند نظر خود را اعمال کنند. زمانی هم برای اعتراض به رد صلاحیتها در نظر گرفته می­ شود و عاقبت، نامزدهای نهایی انتخابات شوراهای شهر و روستا اعلام می­شوند.

آیت­الله جنتی در خطبه­ های نماز جمعه پیش از انتخابات، به هیات های نظارت در مجلس اشاره کرد و گفت: «ما هم اکنون در شورای نگهبان 34 سال است که کار می کنیم و در سراسر کشور دفتر و ناظر داریم و هم چنین با بانک اطلاعاتی و استعلام از مراکز اطلاعاتی از جمله سپاه پاسداران، ناجا و جاهای دیگر، در مورد کاندیدای ریاست جمهوری اظهار نظر می کنیم. بیش از چند صد هزار نفر در انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا ثبت نام کرده اند؛ چه کسی می تواند صلاحیت نامزدهای انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا را تایید کند؟ آیا مجلس باید از نظر قانونی به این صلاحیت ها رسیدگی کند؟ مگر مجلس می تواند؟» آیت­الله جنتی گفت که نظارت بر انتخابات شوراها «صفر» است.

علی لاریجانی، رییس مجلس، به سرعت در جلسه علنی روز بعد مجلس، به دبیر شورای نگهبان پاسخ داد؛ او گفت: «این که گفته شده نظارت در مورد انتخابات شوراها صفر است، درست نیست و به نظر می رسد اطلاعات درستی به ایشان ]آیت­الله جنتی[ نرسیده است. تا دو روز پیش که اصلا پرونده ها در هیات های اجرایی توسط دولت رسیدگی شده بود. از دو روز پیش، ]هیاتهای[ نظارت کار خود را آغاز کرد که توسط نمایندگان شهرها و استان ها است؛ لذا به محض این که این زمان فرا رسید، همه نمایندگان روز پنجشنبه و جمعه همه وقت خود را صرف همین امر کردند.» لاریجانی افزود: «پنجشنبه مجلس به خاطر همین بحث نظارت درست داشتن بر انتخابات شوراها، جلسه علنی نداشت. در واقع، تا آن جایی که اطلاع دارم، همه نمایندگان که درگیر این موضوع بودند، در شهرهای خود و در استان ها مشغول رسیدگی به این موضوع بودند و تمام وقت پنجشنبه و جمعه را صرف این مسئله کردند و حتی امروز جلسه علنی با قدری تاخیر آغاز شد؛ به خاطر این که تا آخر شب نمایندگان مشغول این امر بودند و نتوانستند به موقع خود را برسانند.»

در همین اوقات، ماجرای دیگری در سطح رسانه ­ها مطرح شده بود؛ بازیگران و ورزشکاران زیادی در سطح کشور در انتخابات شوراها ثبت نام کرده بودند. حسین رضازاده، وزنه­بردار المپیکی سابق ایران، و افسانه بایگان، هنرپیشه سینما و تلویزیون، از جمله مهمترین این افراد بودند. در دوره قبلی شوراها هم ورزشکاران توانسته بودند به شوراها راه یابند که هادی ساعی، تکواندوکار سابق، و علیرضا دبیر، کشتی­گیر سابق، مهمترین آنها به شمار می­رفتند. اما در این دوره از انتخابات شوراها، رسانه­ها بحث می­کردند که آیا اصلا بازیگران و ورزشکاران با مدیریت شهری و مشکلات اجتماعی مردم آشنا هستند یا این که آنها فقط به اتکای شهرتشان، می­خواهند وارد بازی شوراها شوند.

در همان روزها، حجت­ الاسلام بهمن شریف­ زاده، روحانی صاحب نفوذ در دولت، در نشستی خبری اعلام کرد: «برای داشتن شهر سالم و بانشاط و همچنین شورایی متخصص در شهر تهران، وجود همه تخصص­ها مورد نیاز است. در روزهای گذشته هجمه­های زیادی از سوی رسانه­ها و شخصیت­ها و افراد مختلف بر هنرمندان و ورزشکاران شده که اصلا درست نیست.»

افسانه بایگان، حسین رضازاده، میرشاد ماجدی، آرش میراسماعیلی، امین زندگانی، محمد عیوضی، الهه رضایی، بهنام ابوالقاسم­ پور، حبیب­ الله کاسه­ ساز، عبدالحسین مختاباد، عباس جدیدی و محمد سلوکی، از جمله ورزشکاران، هنرمندان و چهره­های تلویزیونی بودند که برای انتخابات شورای شهر تهران نامزد کردند. تعدادی از چهره­های سیاسی می ­گفتند که برخی دستگاه­های دولتی هنرمندان را برای شرکت در انتخابات شوراها تشویق کرده است تا از آنها در ائتلاف خود استفاده کند. اما وقتی فهرست ائتلاف «در امتداد مهر» که حامی دولت بود منتشر شد، خبری از هنرمندان و ورزشکاران در آن نبود؛ بهترین رتبه اعضای این ائتلاف 63 بود. تنها سه عضو ائتلاف «در امتداد مهر» رتبه زیر 100 آوردند.

رد صلاحیت های گسترده

پس از بحث زیاد رسانه ­ها درباره این که آیا هنرمندان و ورزشکاران می­توانند درباره اداره شهر تصمیم بگیرند و آگاهی­ های لازم را دارند، بررسی صلاحیت های آنان آغاز شد و تعدادی زیادی از این مشاهیر رد صلاحیت شدند. اما رد صلاحیت ها فقط شامل خوانندگان و هنرپیشه ­ها و فوتبالیست ها نبود؛ چهره­ هایی که سالها سابقه مدیریت شهری داشتند هم، رد شدند و این شائبه به وجود آمد که انتخابات شوراها وارد حوزه سیاسی شده است؛ در دوره سوم شوراهای شهر، معدود اصلاح­ طلبانی که توانسته بودند به شوراها راه یابند، همکاری خوبی با اصولگرایان غالب داشتند و به نظر می­ رسید که نگرش و زاویه سیاسی در شوراهای شهر، کمتر از گذشته شده باشد؛ اما رد صلاحیت نامزدهای مشهوری مثل محسن هاشمی رفسنجانی که سال ها مدیرعامل متروی تهران بود یا معصومه ابتکار که عضو دوره سوم شورای شهر تهران و رییس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست بود، زنگ رد صلاحیتهای سیاسی را به صدا درآورد. از بین چهره­هایی که از ابتدای سال به عنوان نامزدهای اصلاح­طلبان مطرح می­شدند، فقط احمد مسجدجامعی توانسته بود از صافی بررسی صلاحیتها رد شود.

وقتی که هنوز رد صلاحیت ها به طور رسمی اعلام نشده بود، خبرهایی از فرمانداری می­رسید که بسیاری از اصلاح­طلبان شوراهای شهر رد صلاحیت شده­ اند. تماس با این نامزدها نشان می­داد که از فرمانداری با آنها تماس گرفته­اند و اغلب بر اساس بند «د» و «ه» ماده 26 قانون شوراها یعنی اعتقاد و التزام عملی به اسلام و ولایت مطلقه فقیه و ابراز وفاداری به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رد صلاحیت شده­اند. هیاتهای اجرایی برای بررسی صلاحیتها از مراجع چهارگانه ثبت احوال، نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات و دادگستری استعلام می­کنند و بر اساس آن صلاحیت نامزدها را رد یا تایید می­کنند. محمدرضا تابش، نماینده اردکان، که خود در هیات نظارت انتخابات شوراهای استان یزد عضو بود، در صحن علنی مجلس به هیات رییسه تذکر داد و خطاب به لاریجانی گفت: «متاسفانه شاهدیم هیات اجرایی کاندیداهای اصلاح طلب را تهدید به رد صلاحیت می کنند و از آنها می خواهند که انصراف دهند.» محمدعلی نجفی، عضو شورای شهر سوم تهران، به روزنامه «بهار» گفته بود که رد صلاحیت گسترده اصلاح طلبان به دلیل آن چه عملکردشان در مقابل رویدادهای انتخابات 88 عنوان شده، بوده است.

در انتخابات دوره چهارم شورای شهر تهران 203 نفر رد صلاحیت شدند که به گفته محسن رهامی، رییس ستاد انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستای اصلاح­طلبان، 26 نفر از چهره­ های شاخص اصلاح­ طلبان که سابقه نمایندگی مجلس یا حضور در وزارتخانه ها را داشتند، در میان آنها بودند. او بعد که نتیجه رد صلاحیت ها مشخص شده بود، در جمع دانشجویان دانشگاه تهران گفت: «متاسفانه مجلس و دولت به شورا به چشم یک رقیب نگاه می کنند و بسیاری از افراد، رقابت سیاسی را به جای آن که در پای صندوق های رای اعمال کنند، قبل از رسیدن به صندوق در جلسات تایید صلاحیت اعمال کردند.» در روزهای اول، منابع خبری از رد صلاحیت کسانی مانند الهه راستگو، احمد حکیمی پور، محمد مهدی تندگویان (پسر شهید تندگویان)، احمد دنیامالی و عبدالحسین مختاباد، خبر داده بودند که این افراد به وسیله هیاتهای نظارت به رقابت بازگشتند و توانستند در انتخابات برنده شوند و به شورای شهر تهران نیز راه یابند. محدودیتها باعث شده بود که در دوره چهارم، اصلاح­طلبان تنها بتوانند در 10 شهر فهرست ائتلافی تشکیل دهند.   

اصلاح­طلبان؛ پیروز پایتخت

انتخابات انجام شد و شمردن رای شوراها، بسیار بیشتر از شمردن آرای ریاست جمهوری زمان برد. در نتایج اولیه تهران، 13 اصلاح­طلب جزو 31 نفر اول بودند. اما شمارش که تکمیل شد، 15 اصلاح­طلب وارد شورا شده بودند. محمدمهدی مفتح اصولگرا، همزمان با شوراها در انتخابات میان­دوره­ای مجلس هم رای آورد. اگر او از شورا به مجلس برود، نفر بعدی و تا 8 نفر بعدتر هم اصلاح­طلب هستند. به این ترتیب، می­توان گفت که 16 اصلاح­طلب به شورای شهر تهران راه یافته­ و اکثریت اعضا را در دست گرفته­اند.

اما در کل کشور اوضاع متفاوت است؛ با فاصله گرفتن از مراکز استانها و نزدیک شدن به روستاها، می­توان دید که سیاسی بودن آرا کمتر است و رای ها بیشتر فامیلی و قومی است تا این که بر اساس تقسیم­ بندی اصلاح­طلب و اصولگرا داده شود. حتی در تعدادی از روستاها، نام خانوادگی اغلب اعضای شورا، یکی بوده است؛ مثل شهر کوچک «سرخه» از توابع شهر شوش در استان خوزستان. سیاسی­ترین آرای انتخابات شوراها در پایتخت و مراکز استانها دیده می­شود. بر اساس آن چه خبرگزاری فارس منتشر کرده، در 17 مرکز استان اصولگرایان، در 6 شهر اصلاح­طلبان و در 7 شهر نامزدهای مستقل، اکثریت شوراها را در اختیار گرفته­اند. در چهار مرکز استان، اگر نامزدهای بازنده با مستقلها ائتلاف تشکیل دهند، می­توانند بر آرای جناح برنده انتخابات غلبه کنند. در بوشهر نیز آرای اصلاح­طلبان و اصولگرایان مساوی است. به این ترتیب، اصلاح ­طلبان در 21 درصد، اصولگرایان در 56.5 درصد و مستقل­ها در 23.5 درصد مراکز استانها برده­اند.

با انتشار نتایج انتخابات، معلوم شد که تعدادی از ورزشکاران و هنرمندان هم به شوراها راه یافته­اند؛ در تهران عبدالحسین مختابادِ خواننده به همراه حسین رضازاده وزنه­بردار، علیرضا دبیرِ کشتی­گیر، هادی ساعیِ تکواندوکار و عباس جدیدیِ کشتی­گیر، وارد شورا شدند. در اصفهان، مهدی باقربیگی، هنرپیشه نقش مجید در سریال «قصه­های مجید» که حالا مرد میانسالی شده، دوم شد و در بوشهر، ندا عبدالله­زاده، عضو سابق تیم ملی فوتبال زنان ایران، اول شد. ندا عبدالله­زاده، فرزند حیدر عبدالله­زاده، مربی تیم شاهین بوشهر، است که تا سال 90 هم به تیم ملی دعوت می­شد. او 10 سال در تیم ملی فوتبال ایران بازی کرد و در آخرین دعوت به این تیم، مردد بود که با وجود تدریس در آموزش و پرورش، دانشگاه آزاد و دانشگاه تربیت معلم، به اردوی تیم ملی برود یا نه.

برخی نامزدهای هنرمند و ورزشکار ثبت نام کننده در انتخابات شورای شهر چهارم

***

نتایج انتخابات شوراها در مراکز استانها

ر