لابی پنهان کشورهای غربی با ایران در زمان تحریم

اقتصاد ایرانی: با برداشته شدن تحریم ها، آنچه بیش ازپیش موجب نگرانی است، افزایش نامتعارف و نامتعادل واردات به کشور است. برای کنترل و مدیریت پساتحریم در زمینه واردات راهکارهای متعددی از سوی مسئولان و کارشناسان مطرح می شود.

به گزارش شرق، علیرضا مناقبی، رئیس مجمع عالی واردات به بررسی شیوه های مدیریت واردات در پساتحریم پرداخته و درعین حال راهکارهای دورزدن تحریم را نیز در روزهایی نه چندان دور مورد بررسی کرده است.

مناقبی دورزدن تحریم ها را هم از زاویه تحریم های اعمال شده بر کشور و هم از زاویه خودتحریمی و قوانین ناصحیح ایران که دروازه های کشور را روی واردات غیرقانونی گشوده است سخن می گوید. او با اشاره به همکاری دیپلمات های کشورهای تحریم کننده در راستای دورزدن تحریم ها، بی اطلاعی این کشورها را از نقل وانتقالات پول و واردات برندهای خارجی کاملا رد می کند و می گوید: «دیپلمات های بین المللی بازاریاب های برندهای بین المللی هستند. در واقع وقتی کشوری، ایران را تحریم می کند و بعد برای مذاکره به ایران می آید، پشت سر آن برندی خارجی است که یا به دنبال واردات و صادرات است یا به فکر نقل وانتقال پولی که در این دوره تحریم، ایران به آن نیازمند است؛ یعنی تمام این اقدامات در دستگاه های دولتی کشورهای تحریم کننده انجام می گرفت. آنها از این نقل وانتقالات پول مطلع بودند»

وارداتی که به کشور صورت می گیرد بیشتر در کدام حوزه هاست؟

واردات مواد اولیه، ماشین آلات و تکنولوژی واحدهای تولیدی، اکنون بیشترین واردات به کشور را- البته طبق آمار گمرک- از آن خود کرده است. این واردات قانونی است، اما واردات از مسیرهای دیگر هم وجود دارد که بیشتر حائز اهمیت است و همه حوزه ها را نیز دربرمی گیرد. ما امروز شاهد هستیم واردات اتومبیل بالای ٢٥٠٠ سی سی به کشور ممنوع است، اما در همین خیابان های تهران، مازراتی به راحتی رفت وآمد می کند.

جز مواد اولیه و ماشین آلات که به آنها اشاره کردید، گفته می شود محصولات نهایی که وارد کشور می شود، عمدتا از نوع محصولاتی است که توان تولید آنها در داخل وجود دارد، در نتیجه این نوع واردات، منجر به بی کاری و رکود در اقتصاد می شود. شما به عنوان متولی واردات بخش خصوصی که خود را نیز مدافع واردات می نامید، راهکارتان برای چنین آسیب هایی چیست؟

اولین مسئله ای که می توان عنوان کرد، رقابت صحیح است. در هیچ جای دنیا، درِ کشور را به روی واردات نمی بندند تا فقط خود به تولید بپردازند. اکنون کشوری مانند آلمان، بزرگ ترین واردکننده لاستیک در دنیاست و درعین حال می تواند بزرگ ترین صادرکننده لاستیک هم باشد. ما اکنون با وارداتی در قالب واردات ناصحیح و غیرشناسنا مه دار روبه رو هستیم که مسئولیت کار خود را نمی پذیرد؛ درحالی که واردات از مجاری رسمی و قانونی به تولید آسیب نمی رساند. واردات رسمی همواره همراه تولید است. واردات دو بخش دارد که دسته نخست واردات مواد اولیه و ماشین آلات است و دیگر واردات کالاهای تمام شده است. از دیدگاه ما واردات کالای تمام شده، مانند رقیب، می تواند رفیق تولید باشد؛ زیرا تولید پویایی خود را در رقابت با محصول نهایی باکیفیت خارجی بازمی یابد و همپای آن حرکت می کند.

منظور شما قاچاق است؟

من چیزی به نام قاچاق نمی شناسم؛ زیرا اگر قاچاق داشتیم باید مسئولان با آن برخورد می کردند. چیزی که با آن برخورد نمی شود، پس قاچاق نیست؛ واردات موازی است. اینکه چگونه باید با این واردات موازی برخورد کرد در حیطه کار مسئولان کشور است و مسئولیت آن با من نیست.

چه مشکلاتی بر سر راه واردات قانونی وجود دارد؟

در این مسیر ما با دیوار بلندی با نام تعرفه، زمان بری برای واردات و... مواجه هستیم. یک واردات قانونی ممکن است در صورت عملکرد بسیار مطلوب واردکننده آن، سه ماه زمان ببرد که وارد کشور شود، اما یک واردات غیرقانونی درنهایت ١٥ روزه به دست مصرف کننده خود می رسد و اگر توانایی واردکننده آن بالا باشد، به سرعت کالا کف بازار خواهد بود. از دیدگاه بخش واردات، بالابردن تعرفه ها به نفع تولید کشور نیست. دیوار بلند تعرفه نه تنها اثر مثبت در حمایت از تولید ندارد، بلکه مسیری ایجاد می کند که مسیر تجارت کشور را به انحراف می کشاند؛ زیرا نیاز در کشور وجود دارد، بالارفتن تعرفه ها تولید و واردات قانونی را از مسیر خارج و سلاخی می کند. روزی که قصد داشتند در ترکیه تعرفه ها را پایین آورند، بسیاری از افراد معتقد بودند اقتصاد و تولید ترکیه متوقف شده و از بین می رود. اما امروز می بینیم نه تنها چنین نشده، بلکه قدرت رقابت تولیدات ترکیه بسیار بالا رفته و صادرات این کشور نیز با افزایش روبه رو شده است.

اکنون تحریم ها برداشته شده است، مدیریت واردات را در این دوره چگونه باید انجام داد؟

تحریم های جهانی، ما برداشته شد، اما علاوه بر تحریم های جهانی، خودتحریمی نیز داشتیم. موانع بسیار زیاد در راهکار درست و قانونی نوعی خودتحریمی است. ما یک بازار مصرف بزرگی در کشور داریم. این جمعیت به فرهنگ سازی نیاز دارد که چگونه با پساتحریم برخورد کند. باید دروازه های کشور را باز کنیم که هر محصولی وارد شود؟ اگر قرار است ببندیم که خب مشکلی با تحریم نبود. درواقع باید این مفهوم را جا بینداریم که هر کالای خارجی قابل استفاده نیست و کالای ایرانی نیز در صورت کیفیت بالا باید استفاده شود. در گذشته به هر کالای خارجی اجازه ورود به کشور می دادیم، آیا باید این روند را ادامه دهیم؟ خیر. ما باید روی نیاز مردم برنامه ریزی کنیم و مردم را آماده پذیرش این مسئله کنیم که هر کالای ارزان وارداتی به کشور ارزش استفاده ندارد. کالای بی کیفیت نباید وارد کشور شود. تولیدکننده داخلی در برابر واردات محصولات بی کیفیت توان رقابت ندارد؛ اما از آنجا که محصول نام خارجی دارد و بنابر ضرب المثلی قدیمی «همیشه مرغ همسایه غاز است»، این محصول از سوی مصرف کننده ایرانی خریداری می شد. نباید فراموش کرد مردم خرید این محصولات بی کیفیت خارجی را اجرا می کنند؛ اما باید دید چه کسانی این محصولات را وارد کشور می کنند. این افراد، افراد عادی نیستند. وقتی چراغ سبزی برای ورود این نوع محصولات وجود داشته باشد، به راحتی این واردات انجام می گیرد.

منظور شما از این افراد که مردم عادی نیستند، مسئولان اند؟

بحث نظارت ها مدنظر من است. تجارت هرگز دستوری عمل نمی کند. تا زمانی که نیاز به محصولی وجود داشته باشد، نمی تواند با دستور جلوی آن را گرفت، زیرا نیاز، از هر راهی عرضه خود را خواهد یافت. نیروی حاکمیت کشور در چنین شرایطی به جای تصدی گری باید ناظر باشد و برنامه ریزی و خط قرمزهایی را مشخص کند. کیفیت کالا اگر زیر حد استاندارد بود، حق واردات ندارد یا اگر به هر طریقی محصولی با همین استانداردها وارد کشور شد اما بعدها مشخص شد کیفیت لازم را ندارد، سازمان ناظر، برخورد شدیدی در قبال آن در نظر بگیرد؛ اما متأسفانه در کشور نه مسائل تشویقی را به درستی انجام می دهیم و نه مسائل تنبیهی.

آثار کوتاه مدت و بلندمدت برجام را در واردات چه می دانید؟

آثار کوتاه مدت برجام ریل گذاری برای آثار بلندمدت آن خواهد بود. اگر در این شرایط با ذوق زدگی و عجولانه رفتار کنیم، عواقب خطرناکی خواهد داشت. اکنون ما درحال تلاش هستیم که سرمایه گذار خارجی را وارد کشور کنیم و در کنار آن بتوانیم کم وکاستی های کشور را درحال حاضر جبران کنیم. اگر این ریل گذاری در کوتاه مدت غلط باشد، تا انتها نیز این مسیر را اشتباه خواهیم رفت. اگر فقط دروازه های کشور را باز کنیم، به صرف اینکه تحریم ها برداشته شده، فقط یک بازار مصرف بزرگ را تحویل کشورهای خارجی داده ایم؛ بنابراین باید همه توان خود را به کار گیریم و همه نیازهای اساسی و زیربنایی را وارد کشور کنیم. یکی از اقدامات مناسبی که اکنون انجام شده، پیگیری بخش هوانوردی کشور است. اگر ١١٤ ایرباس به کشور وارد شود، کسی برای سفر به امارات و قطر نخواهد رفت. این یک ریل گذاری مناسب است؛ اما اگر فقط کالای مصرفی وارد کشور کنیم، تولید را از بین خواهیم برد. به عنوان نماینده بخش واردات کشور، اعتقاد ما این است که مطالبات مردمی و توقعات جامعه را از نظر میزان کمی نباید بالا ببریم، اگر چنین کنیم در آینده واردات هر نوع محصولی را برای برطرف کردن نیاز مردم باید در دستور کار قرار دهیم. در این مسیر، مهندسی بسیار صحیح و مدیریت شده ای نیاز است.

اگر برجام با نقض مواجه شود و شرایط دوباره به شرایط کنونی بازگردد، چه باید کرد؟

ایرانی ها یاد گرفته اند چگونه با تحریم مقابله کنند. آب، راه خود را پیدا خواهد کرد. اگر نتوانیم آب را جمع آوری و از آن بهره برداری کنیم، این آب از هر بیراهه ای راه خود را پیدا می کند. امروز نباید دچار خودتحریمی شویم. همه مشکلاتی که امروز در اقتصاد داریم، به سبب خودتحریمی است نه تحریم ها. تحریم خارجی ها اگر درست انجام می گرفت، اکنون بسیاری از کالاها را نباید در کشور می داشتیم اما داریم. این خودتحریمی است که سبب شده هر محصول بی کیفیتی را در کشور داشته باشیم. چون موانع را بر سر راه افراد قانونمند گذاشتیم اما نیاز وجود داشت و این نیاز از هر طریقی وارد کشور شد. نظارت درست هم نداشتیم. به همین دلیل، کشور از محصولات بی کیفیت تلنبار شده. در بسیاری از صنایع کشور، تبعات این اقدام ناصحیح را نیز دیدیم به طوری که بسیاری از صنایع کشور خوابیده اند.

اگر سرمایه گذاران خارجی به کشور وارد شوند و پس از مدتی با مشکلاتی در زمینه نقض تحریم ها مواجه شویم، چه سرنوشتی در انتظار این سرمایه گذاران خواهد بود؟

باید برای سرمایه گذاران این امنیت را ایجاد کنیم. باید علاوه براینکه برای سرمایه گذار خارجی امنیت را فراهم می کنیم، پایبندی را برای او پدید آوریم که نتواند به راحتی از کشور خارج شود و حضور در ایران برای او مزیت داشته باشد. اگر چنین نکنیم، سرمایه گذاری که به ایران آمده واحد تولیدی خود را نمی تواند از ایران ببرد، اما بدنامی آن برای ما باقی خواهد ماند؛ بنابراین باید تمهیداتی در این مسیر دیده شود که پایبندی را برای سرمایه گذار خارجی فراهم کند؛ برای نمونه دیپلماسی اقتصادی کشور باید به سمتی رود که جامعه جهانی تعهد دهد شرکت هایی که در این مقطع زمانی وارد کشور می شوند، از تحریم های آتی معاف شوند. البته این اقدام، کار سخت و پرچالشی است، اما دیپلماسی اقتصادی کشور باید چنین اقدامی را در دستور کار قرار دهد. کشورهای غربی هم می توانند برای امنیت سرمایه گذاران خود که در ایران حضور می یابند، این قانون را بپذیرند.

در زمان تحریم در کدام بخش ها دچار بی نظمی شدیم و مجبور به دور زدن در واردات بودیم؟ واردات در کدام بخش ها با افزایش یا خلل مواجه شد؟

ما به طور کلی در واردات هر نوع محصولی مجبور به دور زدن بودیم. ما دو تحریم داشتیم؛ یکی تحریم خارجی و دیگری خودتحریمی و به همین دلیل مجبور به دورزدن در همه موارد بودیم. یک سری کالاهای اساسی دومنظوره داشتیم که چون می توانستند به مسائل هسته ای به نحوی آن را مرتبط کنند، وارداتش سخت تر بود و عملا مجبور بودیم از تغییر اسناد یا تغییر محل تولید استفاده کنیم و محصولات را از نفر دوم و سوم در تولید آن محصول تهیه کنیم. در بخش هوانوردی و خودرو این مشکلات برجسته تر بود اما در برخی بخش ها این مشکلات کمتر بود. در کالاهای مصرفی، تحریم نتوانست چندان فشاری وارد کند که البته آن نیز چند دلیل داشت. نیاز آن در کشور وجود داشت و راحت تر نیز تأمین می شد و به حرکت درمی آمد. میزان پولی که در ردوبدل کردن آن استفاده می شد، چندان سنگین نبود که برای نقل وانتقال، کانال های خاص بخواهد. جالب آنکه در آن دوره، تحریم سختی ایجاد کرد، اما توقف نه. هرچه از تحریم می گذشت تمام فروشگاه ها با تمام محصولات درخواستی مردم پر می شد و گویا تحریمی در کار نبود. در این بین سودجویی ها هم کم نبود و گران فروشی نیز در این مسیر رخ می داد. باید تأکید کرد ایرانی ها پس از جنگ تحمیلی، کاملا آب دیده شده بودند و می دانستند چگونه با هر سدی که در مقابلشان بود برخورد و از آن عبور کنند. حتی بسیاری از مواردی که نباید یاد می گرفتیم نیز یاد گرفتیم.

منظور شما چه مواردی است؟

برای مثال در جابه جایی پول.

چگونه پول را جابه جا می کردیم؟

همه می دانستند که این اتفاق می افتد. برخی تمهیدات را دولت در نظر گرفته بود، زیرا برای پول نفت به برنامه ریزی و جایی برای نگهداری از آنها نیاز بود که مشمول تحریم نشود. میزانی هم خود مردم بر عهده داشتند. ارتباط ما با دنیا قطع نبود. همان طور که وارداتی داشتیم صادرات نیز انجام می گرفت. فقط پول برای ما گران تر تمام می شد.

از چه مسیرهایی؟

از طریق صرافی ها، بخش صادراتی و حضور واسطه ها؛ واسطه هایی بودند که امرار معاششان از این مسیر بود. این واسطه ها همه جای دنیا وجود دارند و این خود شغل است.

چگونه این نقل و انتقالات انجام می گرفت؟ حضور واسطه ها بر همه محرز بود.
از داخل کشور انجام نمی شد.

آیا شرکت های خارجی یا به هر ترتیب طرف خارجی ای بوده که این نقل و انتقالات از طریق آنها انجام شده باشد؟

این کار یک شغل است. در کشورهای غربی باید منبع و مأخذ پول مشخص باشد. بنابراین به همکاری کشور یا شرکت متقابل نیاز دارد. شرکت خارجی علاوه بر آنکه کمک می کرد، برخی ادارات دولتی آن کشورهای تحریم کننده نیز به آنها کمک می کردند، زیرا اقتصاد کشورشان به این کار بسته بود. برای مثال کارخانه ای که در یکی از این کشورهای تحریم کننده تولید می کند، میزانی از تولید خود را به ایران اختصاص داده، بنابراین به این همکاری نیاز بود. این نکته ای حساس است، اما باید بگویم دیپلمات های بین المللی بازاریاب های برندهای بین المللی هستند. در واقع وقتی کشوری ایران را تحریم می کند و بعد برای مذاکره به ایران می آید، پشت سر آن برندی خارجی است که یا به دنبال واردات و صادرات است یا به فکر نقل وانتقال پولی که در دوره تحریم، ایران به آن نیازمند است؛ یعنی تمام این اقدامات در دستگاه های دولتی کشورهای تحریم کننده انجام می گرفت. آنها از این نقل وانتقالات پول مطلع بودند، زیرا حرکت وجود داشت و این نما دیده می شد. نباید نادیده گرفت که بازار ایران بازاری جذاب برای تمام جهان است. بنابراین این تحریم، فقط نما بود و در پشت ماجرا تمام نقل وانتقالات انجام می گرفت. شما به صنعت هسته ای نگاه کنید؛ درست است که صنعت هسته ای ایران بومی شده، اما این بدین معناست که تمام قطعات مورد استفاده آن از داخل کشور تأمین می شد؟ خیر. برخی موارد بود که باید از اقلیمی دیگر تهیه می شد، اما مگر ما تحریم نبودیم؟ جابه جایی کالاها بدون اطلاع افراد سطح بالا در کشورهای تحریم کننده ممکن نبود. ورود برخی کالاها به ایران ممنوع بود، اما آیا در ایران یافت نمی شد؟ برند اپل که تحریم های پیش از تحریم های هسته ای را بر خود دارد، جزء پرفروش ترین برندهایی است که در ایران به فروش می رسد. عملا هیچ نمایندگی ای نیز در ایران ندارد، اما آیا اپل نمی داند کالاهایش به ایران می آید؟ وقتی تعداد مصرف کنندگان یک محصول بالا می رود، تولیدکنندگان آن باید برای بازار مورد نظر برنامه ریزی کنند و چنین نیز می کنند. برای مثال، برند اپل می داند در ایران چقدر طرفدار دارد، بنابراین شرایطی فراهم می کند که محصولاتش به منطقه بیاید و سپس به نحوی وارد کشور شود. آیا در این مسیر، کشورهایی که این محصول از آنها عبور می کند، نمی دانند ایران تحریم است؟ این همه خودرو که مقصدشان عمان تعریف شده، آیا برای جمعیت اندک این کشور است؟ در واقع دیپلمات های خارجی به دلیل اینکه اقتصاد درون کشورشان نمی خواهند بازار پرمصرف ایران را به هیچ طریقی از دست دهند چنین می کنند، اما نمای ظاهری را باید در حمایت از تحریم ها بنا بگذارند. اتفاقی که پس از رفع تحریم ها افتاد این بود که جهان دیگر مجبور نبود پنهانی با ایران لابی کند.

نکته جالبی بود، اما پاسخ پرسش من نبود. ما در زمان تحریم فردی مانند بابک زنجانی را داشتیم که به عنوان واسط عمل می کرد و در این میان تخلف های گسترد ه ای کرد. از این دست افراد کم نبودند.

بابک زنجانی در نقل وانتقال پول نبود.

درست است، اما فروشنده نفت ایران و یک واسط بود. آیا فردی حقیقی یا حقوقی بوده که در نقل وانتقال پول نقش داشته باشد؟

فرد رسمی نه. صراف های دنیا با هم در ارتباط هستند و یکدیگر را به خوبی شناسایی می کنند. شرایط تحریم ایران نیز بر همه محرز بود. بر فرض تاجری را که دارو وارد ایران می کند، هم مسئولان داخل می شناسند و هم در سطح بین المللی شناخته شده است؛ این فرد را شناسایی می کنند. صرافی و جابه جایی پول هم به همین طریق انجام می شد، اما هزینه های آن بیشتر بود. این پول ها در همه جای دنیا وجود دارد، پول سیاه هم نیست، زیرا صرافی ها در همه جای دنیا مجاز هستند، زیرا شغلی است که در انظار وجود دارد و برای فعالیت خود نیز مالیات می دهد.