رفتارسنجی ایرانیان از دریچه اقتصاد

اقتصاد ایرانی: «۸۳ رصد ایرانیان معتقدند که لغو تحریم ها روی زندگی آنها تاثیر خواهد داشت و با بازشدن درهای جهان به روی ایران، امکان مالی و سیاسی حضور در کمپانی ها و مرزو بوم های خارجی را پیدا می کنند» این را نتایج یک نظرسنجی نهادی بین المللی در واکاوی رفتارهای مصرفی ایرانیان نشان می دهد. چندروز پیش از یکی از دوستانم شنیدم که موسسه تحقیقاتی با نام «وان-دیوایس» نظرسنجی اقتصادی پیرامون سلایق کاری و کالایی ایرانیان تهیه کرده است. بعد از جست وجوی این تحقیق، برخلاف انتظار با موسسه یی مواجه شدم که زمینه اصلی کاری اش نه تحقیق درباره ساختار اقتصادی - اجتماعی جوامع بلکه تحقیقات در زمینه موبایل و فناوری بود اما در مطالعه اخیر خود به کنکاش رفتارهای اقتصادی ایرانیان پرداخته است. این موضوع پیش از هر چیزی نشان دهنده اشتیاق سرمایه گذاران خارجی برای حضور در بازار ایران بعد از توافق است. این نظرسنجی رفتارهای مصرفی ایرانیان را در زمینه مبادله کالا و ورود خدمات به کشور بررسی کرده است. نظرسنجی وان-دیوایس داده های ارزشمند و بعضا غیرمنتظره چه برای ‎سیاست گذاران کشور در راستای تحلیل افکار عمومی و چه برای خارجی ها در جهت حضور هرچه پررنگ تر در جهت تصاحب بازار ایران بعد از توافق دربردارد.
به گزارش تعادل  به نقل از نظر سنجی موسسه تحقیقاتی وان دیوایس، ۸۳درصد ایرانیان معتقدند که لغو تحریم ها روی زندگی آنها تاثیر خواهد داشت. آمارهای نمودار ۱ نشان می دهد، ایرانیان بیش از هر چیز به دنبال دستیابی فرصت های از دست رفته خود در عرصه های عمومی هستند. ایجاد شدن فرصت های تحصیل، سفر، شغل و غیره برای مردم مهم تر از پایین آمدن سطح عمومی قیمت ها و ارتباط با دنیاست. شرایط رکودی حاکم بر کشور، عدم ثبات، تورم بالا و دور بودن سایر شاخص های اقتصادی از شرایط ایده آل موجب شده است که مردم به انتظار لغو کامل تحریم ها بنشینند و با بازشدن درهای جهانی بازار کالا ها و خدمات، امکان ایجاد فرصت های جدید برای بهبود زندگی خود را ترسیم کنند.

رویای ایرانیان برای ثروتمندی
نکته جالبی که در این نظرسنجی به چشم می خورد، رویا پردازی و جاه طلبی ایرانی هاست. در مقایسه یی که بین ایرانیان و امریکایی ها در این زمینه صورت گرفته است، ۳۶درصد ایرانیان رویای ثروتمندی را در سر می پرورانند و این یعنی ۱۶درصد بیشتر از امریکایی ها. ۲۰درصد مردم کشور دوست دارند، بهترین فرد در عرصه کاری خود باشند، ۱۹درصد وضعیت اجتماعی ایده آل را در نظر می گیرند و ۱۳ درصد علاقه مند به مشهور شدن هستند. این در حالی است که ارقام سه آمار آخر در امریکا تک رقمی است. در صحبت های روزانه مردم نیز مدام عباراتی نظیر «فلان شخص یک شبه پولدار شده» و «پارتی داشته» به گوش می رسد. به نظر می رسد نحوه توزیع ثروت در ایران به گونه یی بوده است که مردم تصور رسیدن به بالا ترین سطح بدون گذراندن پله های مسیر ترقی را در سر دارند و در ادبیات جامعه ما «یک شبه ره صدساله را رفتن» نه یک ضرب المثل بلکه یک واقعیت است. یافته های موسسه تحقیقاتی وان دیوایس نشان می دهد، ۷۰درصد مردم مشتاق راه اندازی کسب و کار شخصی خود هستند. این در حالی است که این رقم در امریکا به ۳۳درصد می رسد. در دایره واژگانی نظام حکومتی مدافع بازار آزادی همچون امریکا، واژه هایی مانند عقلانیت براساس منفعت شخصی و فردگرایی و سرمایه داری به وفور شنیده می شود اما تمامی این لغات در عرصه عمومی است که معنادار می شود ولی اگر داده های این نظرسنجی را قبول کنیم، درمی یابیم در کشور ما فردگرایی فقط در سپهر خصوصی معنی پیدا کرده است و هدف ایجاد ارزش افزوده از فعالیت های فردی از مسیر خود منحرف شده است. پربیراه نیست که کار شناسان، از بین رفتن روحیه کار جمعی و تقویت نوعی خاص از فردگرایی در کسب و کار را مدام هشدار می دهند و کمرنگ شدن روحیه مشارکت را زنگ خطری برای اقتصاد کشور می دانند. از لحاظ اقتصادی هم به دلیل گسترش دلالیسم در مبادلات و عدم بازدهی فعالیت های تولیدی، مردم بیشتر به سمت کسب و کارهای شخصی و واسطه یی سوق پیدا کرده اند.

مردم در انتظار باز شدن درهای جهانی
در ادامه این تحقیق شاهد علاقه ۵۸ درصدی مردم به کار در شرکت های خارجی هستیم. به نظر می رسد شرایط سخت اقتصادی سال های اخیر در کشور، موج نارضایتی و بی اعتمادی به بنگاه های داخلی را به همراه داشته است. مردم در پاسخ به این سوال که مایل به حضور در کمپانی های هر کشور هستند یا خیر، ۸۳ درصد برای کار در کمپانی های امریکایی، ۴۰ درصد آلمانی و ۲۹ درصد برای کار در کمپانی های فرانسوی رای مثبت داده اند. جاذبه‎های اقتصادی امریکا موجب شده انتخاب اول مردم کشورهای درحال توسعه برای کارکردن باشد. بنابراین ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. همچنین میل تک رقمی مردم به کار برای کمپانی هایی از کشورهای روسیه، چین و عربستان نشان می دهد شرکای تجاری ایران که در این سال ها به کشور نزدیک تر بوده اند از جاذبه کمتری برخوردارند و تحریم های کمپانی های غربی میل ایرانیان به استفاده از محصولات آنها را افزایش داده است. تصور پایین بودن کیفیت محصولات چینی نیز می تواند دلیل دیگری بر اجتناب از حضور در این کشور باشد. این نتیجه در علاقه مردم به بازدید از کشورهای خارجی هم تکرار می شود. امریکا جذاب ترین مقصد در ذهن ایرانی ها برای گردشگری بوده است به طوری که ۳۷درصد مردم مایل به سفر به این کشور هستند. به طور کلی هم ۹۶درصد مردم علاقه مند سفر به کشور های خارجی هستند. داده ها در این زمینه نشان از استقبال مردم به باز شدن درهای جهانی به روی آنها دارد.

۷۳ درصد مردم، علاقه مند به کالای وارداتی
نظرسنجی موسسه تحقیقاتی وان دیوایس نشان می دهد، ۷۳درصد از ایرانی ها علاقه مند به خرید کالاهای وارداتی اند. مشاهده های مختلف حکایت از افت کیفیت محصولات داخلی دارد و دور از ذهن نیست که ۶۶درصد از مردم کیفیت بهتر را علت ترجیح کالاهای خارجی عنوان کرده اند. ۴۹ درصد مردم خرید خودرو را در صدر اولویت های کالای خارجی قرار داده اند. کمپین نخریدن اتومبیل داخلی هم که این روز ها سروصدای زیادی به پا کرده است، موید این موضوع است که مردم از اتومبیل های داخلی رضایت ندارند و به دنبال جایگزین خارجی می گردند. اولویت های بعدی ایرانی ها محصولات تکنولوژیکی نظیر تبلت، موبایل و غیره است که فاصله تکنولوژیکی با کشورهای توسعه یافته و عدم توانایی ایران در تولید این اقلام می تواند دلیلی بر این موضوع باشد. اما جای تردید است که محصولات آرایشی و بهداشتی اولویت های آخر مردم را در این لیست تشکیل می دهند. با وجود غنی بودن ایران در تولید چای و حتی شهرت جهانی کشور در این زمینه، بیشترین تمایل در قسمت خوراکی ها به چای و قهوه اختصاص دارد. با وجود رشد صنعت لباس و پوشاک کشور اما همچنان مردم، خرید خارجی این اقلام را به تولید داخلی آن ترجیح می دهند.
اجناس آلمانی همواره نه تنها در ایران بلکه در همه دنیا به کیفیت و دوام مشهور بوده اند. بنابراین دور از انتظار هم نیست که تمایل مثبت مردم ایرانی به این اجناس ۸۷ درصد باشد. برای ایرانیان استفاده از کالاهای امریکایی و ژاپنی هم در اولویت بعدی قرار دارند. هر سه این کشور ها در صدور کالاهای خود به کشور سابقه طولانی دارند.
در پایان به نظر می رسد که سیاست گذاران علاوه بر تلاش در راستای افزایش تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی، باید دقت لازم را در بررسی افکارعمومی کشور نیز داشته باشند. اینکه چه مسائلی در اذهان عمومی مردم ایران نهادینه شده بسیار حایز اهمیت است و تحلیل رشته افکار آنها مساله یی است که باید به تصمیم گیری کلان اقتصادی وارد شود.