کلید توسعه گردشگری در ایران

اقتصاد ایرانی: شاید بحث در مورد سفر و گردشگری در نگاه اول ساده به نظر آید و حتی اطلاق واژه "علم" به گردشگری دور از انتظار باشد و تنها آن را در حد تجارت و حرفه تلقی کنند در حالیکه امروزه گردشگری به عنوان یکی از رشته های مهم در دانشگاه های جهان تدریس می شود. گردشگری در نظر صاحب نظران، با صفاتی مانند بخش (Sector)، پدیده (Phenomenon) و صنعت (Industry) توصیف می شود که البته واژه "صنعت گردشگری" در نظر و کلام با استفاده بیشتری همراه است. البته اطلاق واژه "صنعت" به عنوان پیشوند به گردشگری به این دلیل است که گردشگری توانسته منافع اقتصادی زیادی را نصیب کشورها کند و حتی می تواند به عنوان یک تجارت چندوجهی محسوب شود. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO, 2014)، بخش گردشگری توانسته ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها، اشتغالزایی در حد یک نفر از هر ۱۱ نفر، درآمد صادراتی بالغ بر ۱.۴ تریلیون دلار، ۶ درصد از صادرات جهانی و ۳۰ درصد از صادرات از نوع خدمات محوری را به خود اختصاص دهد.

شکل 1: اهمیت گردشگری

منبع: UNWTO, 2014

شورای جهانی مسافرت و گردشگری (WTTC) به عنوان مجمع مهم دیگر در بخش گردشگری، گردشگران بین المللی در سال ۲۰۱۴ را بالغ بر ۱.۱۴ میلیارد نفر ارزیابی کرده که نسبت به سال ۲۰۱۳، ۵۱ میلیون نفر بیشتر شده است. این تعداد گردشگران برای هر کشوری نعمت محسوب می شوند. به همین دلیل است که امروزه کشورهای زیادی تمایل به مشارکت در این بخش دارند و از این رو بازار این بخش، هر روز رقابتی تر می گردد. نه تنها در سطح ملی، بلکه درسطح محلی هم هر روزه مقاصد بیشتری با هدف سود بردن از صنعت گردشگری وارد بازار رقابتی این بخش می شوند. بنابراین شناخت این بازار از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای مثال، مسافرت های هوایی با هدف تفریح و فراغت به عنوان نحوه و هدف گردشگران بین المللی برای سفر بیشترین بخش بازار را به خود اختصاص داده است.

شکل 2: نحوه و هدف سفر گردشگران بین المللی

منبع: UNWTO, 2014

از دهه نود میلادی تا به امروز، بخش گردشگری با رشدی بیش از دوبرابر همراه بوده است. این افزایش هم در سطح گردشگران بین المللی و هم مقدار خرج کرد آنها صادق می باشد. البته در طول این دو دهه، آهنگ رشد گردشگری، گاهی کند و گاهی تند بوده ولی همیشه سیر صعودی داشته است.  وقایعی مانند ۱۱ سپتامبر، جنگ در خاورمیانه، بحران اقتصادی، شیوع بیماری تنها توانسته نرخ رشد گردشگری را در بعضی مناطق کمتر ولی مقاصد جایگزین دیگری را معرفی کند. البته ناگفته پیداست که مهمترین مقاصد اصلی گردشگران بین المللی، کشورهای غربی و به تبع آن، بیشترین درآمد نصیب آن کشورها می شود. در جداول زیر می توانید کشورهای موفق در جذب و درآمد حاصل از گردشگران را مشاهده کنید.

جدول 1: کشورهای موفق در جذب گردشگر (مقاصد اصلی گردشگران بین المللی)

منبع: UNWTO, 2006-14

جدول 2: کشورهای موفق در کسب بیشترین درآمد گردشگری

منبع: UNWTO, 2006-14

یکی دیگر منابع معتبر مرتبط با گردشگری کشورها، گزارش رقابت پذیری کشورها در بخش سفر و گردشگری است. این گزارش که به صورت دوسالانه منتشر می شود و به بررسی قدرت ۱۴۰ کشور در عرصه گردشگری بر اساس ۴ شاخص اصلی می پردازد. این چهار شاخص هم خود دارای زیرمجموعه هایی است. این گزارش برای تحلیل قدرت رقابت پذیری کشورها از منابع معتبری مانند آمارهای سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، شورای جهانی مسافرت و گردشگری (WTTC)، انجمن حمل و نقل هوایی بین المللی (IATA)، اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) بهره گرفته است. در شکل زیر می توانید چارچوب سنجش قدرت رقابت پذیری کشورها را مشاهده کنید.

شکل 3: شاخص های رقابت پذیری سفر و گردشگری

منبع: WEF, 2015

هدف از تدوین بخش اول گزارش کلید توسعه گردشگری در ایران، شناخت اهمیت گردشگری و ارائه کلیاتی در مورد کشورهای موفق در عرصه گردشگری می باشد. سلسله گزارش بعدی با رویکردی علمی برپایه چارچوب شاخص گزارش رقابت پذیری به همراه ارائه آمارهای مرتبط از دیگر منابع و تحلیل آن به اضافه بررسی یک مقاله تخصصی مرتبط خواهد بود. تمرکز بر یک شاخص و تبیین زیرمجموعه ها به همراه بررسی مقالات و منابع مرتبط می تواند چراغ راهی برای شناخت و عملکرد مناسب برای مشارکت در عرصه گردشگری بین المللی باشد. مخاطبان اصلی این گزارشات، محققان دانشگاهی و سازمان های مرتبط با توسعه گردشگری و همچنین علاقمندان به مباحث توسعه و برنامه ریزی می باشند. از مهمترین اهداف این گزارشات می توان جستجوی دلیل عدم پیشرفت ایران در حوزه گردشگری بین المللی و راه حل های توسعه از لحاظ علمی دانست.