بدون پول چگونه باید کشور را اداره کرد؟

«خزانه خالی است.» این جمله از ابتدای آغاز به کار دولت جدید بارها از زبان رییس جمهور و دولتمران بیان شده است. نگرانی ها از وضعیت خزانه و کسری بودجه موجب شده تا نگرانی ها در مورد آینده اقتصاد ایران به شدت افزایش یابد. پرویز کاظمی وزیر رفاه دولت نهم معتقد است که دولت اگر سیاست انقباضی پیش گیرد و هزینه های خود را کنترل کند می تواند بتدریج بر مشکلات فایق آید.

با توجه به اینکه دولت می گوید خزانه خالی است به نظر شما چطور می توان اقتصاد کشور را اداره کرد؟

از قبل هم این آگاهی وجود داشت. کمبود منابع و یا خزانه خالی مساله تازه یی برای دولت نیست. دولت یازدهم با بحران کمبود منابع مواجه است وباید با تدبیر و درایت نسبت به این وضعیت حرکت کند. مساله کسری بودجه بسیار مهم است و نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت. با توجه به اینکه بودجه سال 92 حدود 210 هزار میلیارد تومان تصویب شده بود، از همان ابتدا نیز مشخص بود حدود 80 هزار میلیارد تومان کسری وجود دارد. دولت براساس همین بودجه باید ردیف های مالی خود را تنظیم کند. قاعدتا مساله کسری بودجه اثر خود را در بخش های مختلف به ویژه در بخش عمرانی می گذارد. دولت چاره ای ندارد تا  سیاست انقباضی را اجرایی کند.

دولت می تواند با سیاست انقباضی مشکلات ناشی از کمبود منابع را جبران کند؟

دولت ناگزیر است که صرفه جویی کند و هزینه هایش را به شدت کنترل کند. اگر این اتفاق رخ دهد می تواند حداقل در نبود درامدهای نفتی تا حدودی بر مشکلات غلبه کند. البته باید از قبل این شرایط پیش بینی می شد و اجازه نمی دادند، وضعیت به اینجا برسد.

متاسفانه در سالهای اخیر علی رغم اینکه شعار اقتصاد بدون نفت بیان می شد، برعکس عمل شد. یعنی به واقع اقتصادمان به طور کامل وابسته به نفت شده است. طی سال های گذشته هر چقدر هم زمان می گذشت با افزایش درآمدهای نفتی  این وابستگی به نفت افزایش یافت. از طرفی در زمینه صادرات نفتی نیز تنها در زمینه هایی موفق بودیم که مربوط به صادرات مشتقات نفت بود. رشد صادرات پتروشیمی را نمی توان در مقوله صادرات غیر نفتی قلمداد کرد. یعنی وقتی صادرات غیر نفتی مدنظر است یعنی اینکه آن محصول یا کلا متعلق یا وابسته به محصولات نفتی نباشد. متاسفانه در این زمینه غفلت شد. بنابراین از طرفی وابستگی دولت به درآمدهای نفتی فزونی پیدا کرده است و از طرف دیگر با تشدید تحریم ها درآمد ارزی کاهش پیدا کرده است. علت آن هم کاهش فروش نفت است. از سوی دیگر  به لحاظ سیاست های پولی- مالی و سیاست های اقتصادی غلطی که اتخاذ شد، ارزش پول ملی کاهش پیدا کرد.  این موضوعات  همه دست به دست هم داد و وضعیت اقتصادی مان را به جایی رساند که اکنون هم در تعاملات با دنیا و هم در نقل وانتقالات پولی به بحران رسیده ایم.

علت اینکه بارها رییس جمهور و مدیران اقتصادی از خزانه خالی سخن می گویند و تاکید به ای مساله دارند از همین جریان ناشی می شود؟

البته ببینید خزانه خالی تعریف دارد. معتقدم با این مساله باید برخورد کارشناسی و تخصصی داشت. وقتی می گوییم صندوق یا منابع ارزی مان خالی است، این معنی خاص خودش را دارد. اگر دقت کرده باشید دولت تصویب کرده که از منابع صندوق توسعه ملی برای پروژه ها و کمک به بخش خصوصی استفاده شود. نکته ای وجود دارد. نتیجه این حرفها این است که ما در صندوق توسعه ملی مان پول داریم ولی فرض کنید تعهدات دو برابر این باشد. معنی اش این است که ما در عین حال که در صندوق توسعه مان پول داریم، ولی چون بدهی هم داریم عملا صندوق مان خالی است.

با این اوصاف چه باید کرد؟

دولت باید سیاست انقباضی را برای مدتی اعمال کند و از طرفی بتدریج به سمت تعامل در سیاست خارجی حرکت کند و در نهایت منجر به کاهش تحریم ها شود می تواند اقتصاد کشور را به یک حالت متعادل برساند. از طرف دیگر باید تمرکزروی بخش تولید قرار داده شود. اگر احیای دولت و بهبود تولید ناخالص ملی در اولویت نباشد، همیشه این مشکل را خواهیم داشت که با کمبود منابع مواجه شویم. البته وقوع این جریان به زمان بیشتری نیاز دارد. باید به دولت فرصت بدهیم. خصوصا الان که در شرایط ویژه ای هستیم. در حال حاضر باید با فرصت دادن به دولت درصدد رفع مشکلات اقتصادی باشیم.  با گذشت سه ماه و شش ماه مشکلات مرتفع نمی شود. باید مردم آگاه شوند که مشکلات اقتصادی در کوتاه مدت حل نمی شود. عرض بنده این است که در شرایط فعلی و در مرحله اول دولت باید تدبیر کند تا وضعیت اقتصاد کشور بدتر نشود.

دولت در گزارش پیش روی باید به موضوع خزانه خالی اشاره کند؟

دولت باید بیشتر از واقعیت های اقتصادی برای مردم بگوید. در سالهای اخیر سیاست های در اقتصاد ایران اتخاذ شده که همزمان با شدت گرفتن تحریم ها به بحران های اقتصادی دامن زده است.

وقتی وابستگی به نفت افزایش پیدا می کند، با کوچک ترین تهدیدی که به صادرات نفتی وارد می شود بخش عمده درآمدهای دولت از میان می رود و کشور با خطر کمبود منابع مواجه می شود. از طرفی در بخش های صنعتی فعالیت های زیرساختی نداشتیم؛ یعنی الان اگر دو خودروساز اساسی مان که سال های سال ادعا می کردیم بهترین هستند با یک تلنگر میزان تولیدشان حتی 70 تا 80 درصد کاهش یافت. کاهش تولید آنها منجر به کاهش فعالیت قطعه سازان و در نهایت بیکاری بیشتر کارگران شد. قاعدتا هر بنگاه اقتصادی و صنعتی که می خواهد به فعالیتش ادامه دهد باید دخل و خرجش باهم بخواند. متاسفانه بنگاههای اقتصادی به ویژه خودروسازان نه تنها سود نمی کنند بلکه با زیان های هنگفت مواجه شده اند. درحال حاضر هم شنیده می شود که خودروسازان 3 هزار میلیارد تومان زیان داده اند. همه این موضوعات و اطلاعات نشان می دهد سیاست های اقتصادی که در دولت گذشته پیش گرفته شده بود، ناموفق و زیان بار بود. نتیجه این سیاست ها نیز افزایش فشار برمردم بود. از سوی دیگر تحریم ها نیز این فشارها را تشدید کرد.

باید چه انتظاری از دولت با خزانه خالی داشت؟

وقتی نقل وانتقال های پولی بامشکل مواجه شود، عملا دسترسی به منابع قطع می شود. قاعدتا در چنین شرایط سخت و دشواری که مردم به دولت تدبیر و امید رأی دادند، امید دارند که مشکلاتشان کم شود. اما عملا طی ماه های گذشته تورم افزایش یافته است. در حال حاضر به عنوان مثال نرخ تورم در شهرها افزایش پیدا کرده و در روستا تا 42 درصد رسیده است. یعنی مردم از لحاظ معیشتی و از لحاظ وضعیت اقتصادی تحت فشار هستند و امیدی هم که مردم به دولت بسته بودند، به جایی نرسیده است. دولت باید  با همکاری همه مدیران متخصص مشکلات را ساماندهی کند. قاعدتا یکی از اولویت های مهم ما وضعیت تعاملات با دنیاست. اگر گشایشی در این زمینه صورت گیرد به طور حتم وضعیت اقتصادی هم قدری بهتر می شود.  

دولت در شرایط فعلی چه جایگزینی برای درآمدهای نفتی دارد؟

ببینید در امد حاصل از مالیات  تا یک حد و اندازه ای است. بیشتر از آن نمی توان بر مردم و بنگاههای تولیدی فشار آورد. دریافت مالیات زمانی محقق می شود که رونق اقتصادی داشته باشیم. یعنی اگر قرار است از بنگاه های اقتصادی مالیات اخذ شود، ابتدا باید چرخ پیمانکارهای ساختمانی و صنعت به چرخش در آید. از طرفی هم با توزیع پول نقد بین مردم  آسیب های جدی هم به اقتصاد کشور وارد کرده ایم و از سوی دیگر همه مردم بازهم ناراضی هستند. یعنی اگر الان شما بخواهید آماری از نتیجه هدفمندی بگیرید، عمده مردم ناراضی هستند. حتی شنیده می شود که عده قابل توجهی از مردم می گویند حاضریم این یارانه ماهانه  را نگیریم ولی  قیمت ها به حالت  قبل بازگردد. متاسفانه با بحث هدفمندی که یکی از بحث های پیچیده اقتصادی است، سیاسی برخورد کردیم. به همه اقشارپول نقد پرداخت کردیم اما مثلا برای یک خانواده ای که درآمد مناسب دارد، 45500 تومان دردی را دوا نمی کند. ازسوی دیگرهمین پرداخت ها بارمالی شدیدی برای دولت به همراه داشته است. از سوی دیگر متاسفانه منابع دولت در سالهای اخیر در جاهای ناصحیح مصرف شده است. دولت باید به سمت سیاست های انقباضی برود و از طرفی هم آن محدودیت هایی که از طریق تحریم ها بر ما اعمال شده، یکی یکی برطرف شود تا درآمد نفتی مان را به حالت عادی برگردانیم و از محل آن بتدریج وابستگی را کم کنیم.