بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : دوشنبه 22 آبان 1391      15:54
سرنوشت اقتصاد ایران چه می شود؟

دوره انتقال

مسعود نیلی- اقتصاددان

رشد شتابان واردات که با ارز حاصل از فروش نفت خام ممکن شد، یکی از سیاست های دولت در سال های اخیر برای تنظیم بازار بوده است. نتیجه رشد واردات با هدف تنظیم بازار با استفاده از ارزهای نفتی به صنعت زدایی در اقتصاد ایران منجر و اقتصاد ایران بیش از پیش به واردات و درآمد حاصل از صادرات نفت وابسته شده است.

اقتصاددان برجسته ایرانی در یک نشست با گروهی از مدیران صنعتی تاکید کرد: در این وضعیت سهم تولید از کل تولید ناخالص داخلی کاسته شده است.

اکنون آثار و پیامدهای وابستگی تولید کشور به درآمدهای نفتی آشکار شده است.

اقتصاد ایران در یک دوره انتقالی قرار دارد و شرایط به گونه ای است که آینده اقتصاد کشور با گذشته اش تفاوت های اساسی خواهد داشت. پدیده هایی که امروز در اقتصاد ایران می بینیم مربوط به تحولات دوران گذار اقتصادی است که به اقتصادی ناشناخته منجر خواهد شد.

برخی مسوولان و شهروندان تصور می کنند که وضع قبلی ادامه دارد و مشکلات امروز حاکم بر اقتصاد ایران شبیه بحران ها و مشکلات قبلی است. واقعیت این است که ارائه تحلیل از شرایط اقتصادی فعلی کار سهل و آسانی است، آنچه کار تحلیلگران را دشوار می کند، تبیین شرایط انتقالی است که کاری دشوار و ممتنع شده است.دوران گذار با پیچیدگی های پرشماری مواجه است که احتمال تحلیل های اشتباه را افزایش می دهد.

برخی دست اندرکاران تصور می کنند شرایط اقتصادی از جمله اعمال محدودیت های خارجی و تحریم پدیده ای مشابه سختی های گذشته است، ولی این شرایط با گذشته متفاوت است. محدودیت های پیشین عموما تا حوزه تجارت را دربرمی گرفت، اما در حال حاضر این محدودیت ها به مسائل مالی گسترش یافته است و استفاده از فناوری های جدید امکان تشدید تحریم را ممکن می کند.

در هر تحلیلی از اقتصاد ایران باید سهم سیاست گذاری ها و مدیریت اعمال شده در سال های اخیر مورد توجه قرار گیرد و اثرات این سیاست ها که موجب ناکارآیی نظام برنامه و بودجه شده است، بررسی شود.

 

بیماری هلندی

ایران کشوری است که اثر درآمدهای حاصل از صادرات نفت بر سیاست گذاری های اقتصادی در آن بسیار زیاد است. این مساله ای است که از سال 1350 در ایران دیده می شود. شوک نفتی دهه 1350 در ایران آثار بلندمدت بر اقتصاد بر جای گذاشت. در آن دهه جهان با پدیده ای به نام بیماری هلندی آشنا نبود. در دهه 1380 که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت رشد شتابان را تجربه کرد، ابزاری به نام حساب ذخیره ارزی تاسیس شده بود تا جلوی رشد بیماری هلندی گرفته شود و اما از این نهاد استفاده نشد. رشد شتابان واردات موجب وابستگی بیشتر اقتصاد شده و آسیب شدیدی به آن زده است. حجم عظیم واردات نشان می دهد اقتصاد ایران بدون اینکه اعلام شود در اقتصاد جهانی ادغام شده است، اما این ادغام متاسفانه یک طرفه و غیر متوازن است. این ادغام نامتوازن اقتصاد ایران در شرایطی است که دنیای امروز دنیای وابستگی متقابل، متوازن و متقارن است و این اتفاق رخ نمی دهد مگر اینکه با جهان تعامل سیاسی داشته باشیم و سطح تنش ها کاهش یابد.

تجربه تولید و صادرات نفت در سال ها و دوران انقلاب نشان می دهد هرگونه کاهش ظرفیت تولید که رخ دهد در کوتاه مدت و به سادگی قابل جبران نیست. در اوایل انقلاب میزان تولید نفت ایران 6 میلیون بشکه در روز بود که الان کمتر از این رقم است. کاهش تولید نفت، اما در سال های اخیر موجب از دست دادن بازارهای صادراتی شده است که پیامدهای آن سخت است.

سیاست های اقتصادی سال های اخیر چند ویژگی داشته است: اولا تولید کشور به درآمد نفت وابسته شده است. در گذشته واردات به این متغیر متکی بود. ثانیا، وابستگی به نفت آن هم فروش نفت با قیمت های بالا و اداره امور جاری با اتکا به درآمد یاد شده از ویژگی های دیگر اقتصاد ایران شده است. ثالثا، اقتصاد ایران به تورم با نرخ های بالا و مزمن ناشی از رشد شتابان نقدینگی و هزینه های بالای دولت عادت کرده است.

 

تورم تخلیه نشده

تورم انباشته شده در اقتصاد ایران تخلیه نشده است.نرخ تورم در چند دهه اخیر در ایران نرخ بالایی است. این در حالی اتفاق افتاده که طرف های تجاری ایران نرخ تورم پایینی را تجربه کرده اند. نرخ ارز در بازار ایران باید در این مدت افزایش می یافت و دلار به تدریج به ارقام بالاتر می رسید که این اتفاق در کوتاه مدت رخ داد. کشورهای دیگر برای هدایت نقدینگی ضربه گیرهای قابل توجه دارند، اما در ایران بازار ارز و طلا نقش ضربه گیر را بازی می کنند.

 

اقتصاد سیاسی

در کشورهایی که نظام های یکپارچه و کارآمد تصمیم گیری اقتصادی وجود دارد، دخل و خرج دولت دقیق و قابل کنترل است. در نظام اقتصادی ایران این ویژگی دیده نمی شود. اصولا در کشورهایی که درآمد نفت بالا است و نظام تصمیم گیری را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد، درک دقیقی از اقتصاد کلان وجود ندارد زیرا مجادله بر سر تقسیم درآمدهای نفتی بر تولید ثروت و راه های تازه خلق ثروت غلبه می کند. فقدان احزاب نیرومند که یادگیری اجتماعی را ممکن می کنند در ایران کاملا احساس می شود و به همین دلیل انباشت دانش و یادگیری اجتماعی رخ نمی دهد. شاید اگر احزاب بودند درس گرفتن از تجربه های تاریخی آسان تر بود. به طور مثال باید بدانیم توقعات و خواسته های شهروندان امروز با خواسته های شهروندان دهه 1360 متفاوت است. جمعیت تحصیلکرده بزرگی در کشور وجود دارد که کار بلد نیست، اما انتظارات قابل توجهی از زندگی دارد. این انتظارات در حالی است که منابع کشور گسترش جدیدی نداشته است. برای عبور از این شرایط سخت باید مدیریت قوی داشته باشیم. در این صورت می توان انتظار داشت که اقتصاد رشد پایدار را تجربه کند. یکی از الزام های عبور از شرایط سخت، تغییر جایگاه دولت با بخش خصوصی است. بخش خصوصی ایران همیشه در سایه دولت تعریف شده و ناگزیر بوده است که از رانت ها استفاده کند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir