ولادیمیر قهرمان

اقتصاد ایرانی: ولادیمیر پوتین هنگامی ‏که امسال در نشست باشگاه والدای (Valdai Club) که بیشتر آن را تحلیلگران و مشاوران خارجی تشکیل می‏دادند در ضیافت شام در ویلای ریاست جمهوری نووو-اگاریوو (Novo-Ogaryovo) در حوالی مسکو در بیست و پنجم اکتبر سخن می‏گفت، به نظر سرحال و راحت می‏رسید. او حس و حال کسی را داشت که نگرانی های اندکی در مورد موقعیتش به عنوان رئیس جمهور روسیه و یا در مورد آینده کشورش دارد. با این وجود، همچنان دلایل زیادی برای نگران ساختن پوتین وجود دارند.

جنجالی ترین بخش سخنان رئیس جمهور به پاسخ او به پرسشی در مورد رای دادگاه برای گروه پوسی رایتس (Pussy Riots) مربوط می‏شود که در آن دو زن جوان به اتهام بی احترامی به کلیسای ارتودوکس در بهار به دو سال حبس محکوم شده اند. پوتین بابت این رای هیچ ابراز تاسفی از خود نشان نداد و با لحنی متداول رفتارهای نامتعارف زنان در عرصه عمومی جامعه که به تضعیف هنجارهای اجتماعی جامعه می‏انجامد را تقبیح کرد. همچنین او با به کار بردن عبارت آشنای دیگری غرب را به دوگانگی متهم کرد و به زندانی کردن سازنده فیلم جنجالی ضد مسلمانان در کالیفرنیای آمریکا اشاره کرد. (هرچند آقای پوتین توضیح نداد که این اتفاق به خاطر قانون شکنی سازنده فیلم در مورد عفو مشروطش رخ داده است.)

آقای پوتین بازتابی بود از نگرش بیشتر مقامات روسی که امسال در کنفرانس والدای در سن پترزبورگ و مسکو صحبت کرده اند. آن ها متهمان را به نخبه گرایی و بی ارتباط بودن به مردم عادی متهم کرده اند. یکی از جدیدترین شیوه های برملا شده روسیه برای برخورد با مخالفان ربودن لئونید رازووژهایف در کیف، پایتخت اوکراین، بود. آقای پوتین همچنین اشاره کرد که روسیه، مانند هر کشور دیگری، تنها قوانین خود را به کار می‏گیرد. مقامات روسیه حتی ادعا کرده اند که پلیس این کشور در برخورد با اعتراضات نسبت به پلیس یونان در تظاهرات آتن به مراتب نرمی بیشتر به خرج داده است.

در مورد اقتصاد هم اصلی ترین پیام آقای پوتین این بود که همه چیز به خوبی پیش می‏رود. او یکبار گفت: "من به خوبی کار می‏کنم". پاسخ های او در مورد نیاز روسیه به اصلاحات اساسی سرشار از خودبینی بودند (یکی از مشاوران او به طعنه پرسید که "چرا ما به تغییرات نیاز داریم؟"). آقای پوتین اعلام کرد که تغییرات در نظام قضایی و اداری در راه هستند. او ارتقای ناچیز روسیه در رتبه بندی "فضای کسب و کار" بانک جهانی از رتبه 120 به 112 را ارزشمند جلوه داد و تاکید کرد که کارهای زیادی برای جذب سرمایه گذاران خارجی در بخش هایی مانند تکنولوژی های جدید و داروسازی انجام شده است.

شاخص های اقتصادی نشان می‏دهند که آقای پوتین نمی‏تواند در حالیکه انضباط مالی که در دوران حکمرانی او به نفع روسیه تمام شده را به کار می‏گیرد، هزینه های اجتماعی و نظامی را افزایش دهد. علاوه بر این، دولت روسیه همچنان مانعی بر سر راه اقتصاد است. جالب اینکه آقای پوتین در مورد قراردادی که در آن شرکت روسنفت (Rosneft) در رقابت با یک شرکت نفتی سرمایه گذاری مشترک پیروز شد، احساس دوگانه ای نشان داده است. او از یک سو از اینکه به نظر می‏رسد دولت در جهت کنترل بیشتر اقتصاد حرکت می‏کند ابراز تاسف کرد و از سویی دیگر نقش دولت او در اقتصاد روسیه روز به روز در حال افزایش است و در همین حال نخست وزیر او، دمیتری مدودف، تاکید می‏کند که روسیه قصد دارد برنامه های خصوصی سازی را به اجرا برساند، برنامه هایی که بعید است به کاهش  چندان تاثیر دولت در اقتصاد بیانجامند.

این خبری ناخوشایند برای آینده روسیه محسوب می‏شود. در حالی که اهمیت درآمدهای نفتی و گازی روسیه، که هنوز بیش از نیمی از درآمد دولت را تشکیل می‏دهند، رو به کاهش است، اقتصاد برای حفظ توازن به شرکت های جدید، کسب و کارهای کوچک، خدمات و تولید نیاز دارد. اما فساد اداری، ضعف حمایت از حقوق مالکیت، نظام مالیاتی و نظام اداری و نبود حاکمیت قانون به موانعی برای شکل گیری چنین کسب و کارهایی تبدیل شده اند. آن هایی که مانند آقای پوتین تصور می‏کنند که اوضاع خوب است این احتمال را در نظر نمی‏گیرند که سرمایه گذاران بالقوه در مواجهه با چنین مشکلاتی، راهی کشورهایی می‏شوند که مهمان نوازی بیشتر وجود داشته باشد و فضای کسب و کار نیز در آن ها قابل پیش بینی تر باشد.

البته این شرایط نه تنها بر خارجی ها که بر روسی ها نیز تاثیرگذار است. آمارها نشان دهنده روند مداوم خروج سرمایه و نیروی کار جوان ماهر از روسیه هستند. آقای پوتین تاکید کرده که این روند بر دیگر کشورها نیز تاثیرگذار بوده و تنها یکی دیگر از نتایج جهانی شدن است. آقای پوتین بار دیگر بر بهبود ساختار جمعیتی روسیه از طریق افزایش نرخ زاد و ولد و کاهش نرخ مرگ و میر تاکید کرد. اما یک بررسی که پیش از نشست والدای برگزار شد نشان داد که 68 درصد روسی های دارای درآمد بالاتر از متوسط می‏خواهند که فرزندانشان در خارج از کشور تحصیل کنند و 37 آن ها می‏خواهند که فرزندشان به خاطر شرایط بهتر، روسیه را ترک کند. این ارقام نظر نامساعد طبقه متوسط روسیه نسبت به آینده کشور را نشان می‏دهد.

به نظر می‏رسد که آقای پوتین و اطرافیانش باور دارند که نظم و ثبات همه چیز است. آن ها نمی‏توانند تشخیص دهد که این خواسته چه قدر آسان می‏تواند به کسب و کار در روسیه لطمه وارد کند. به رغم سرمایه گذاری های عمومی‏ هنگفت، کسب و کارهای کوچک و متوسط تنها 20 درصد مشاغل روسیه را تشکیل می‏دهند. در بیشتر موارد شرکت های کوچک در روسیه درمی‏یابند که سود آن ها به خاطر مالیات و پرداخت های ناشی از فساد اداری ناپدید می‏شود. هیچ جای تعجبی نیست که افراد اندکی تمایل دارند در روسیه سرمایه گذاری کنند. و زندگی کردن آقای پوتین در یک حباب آن هم پس از تقریبا 13 سال حضور در راس قدرت، کمکی به روسیه نمی‏کند. وزرایی مانند وزیر سابق امور مالی و وزیر سابق اقتصاد نیز هم که ممکن بود برای انجام اصلاحات به پوتین فشار بیاورند اکنون دولت را ترک کرده اند. هنوز اصلاح طلبانی در اطراف آقای مدودف حضور دارند، کسی که ریاست جمهوری چهار ساله او از سال 2008 تا 2012 همچون راهکاری موقت بود که طی آن آقای پوتین همه ارکان اصلی قدرت را در اختیار بگیرد. اما همین حالا نیز تردیدهای در این مورد وجود دارد که یک مدودف تضعیف شده تا چه زمانی دوام خواهد آورد. اکنون، آقای پوتین با اطمینان خاطر دولت را اداره می‏کند و هیچ نشانه ای از تمایل او به تغییرات نیز به چشم نمی‏خورد.