آهسته اما نه لزوما پیوسته

اقتصاد ایرانی:هنگامی که رائول کاسترو، رئیس جمهور کوبا، در ماه جولای آخرین سخنرانی اش را در نشست مجلس ملی انجام می‏داد، پاسخ همیشگی خود به آن هایی که خواستار سرعت گرفتن اصلاحات برای اقتصاد دولتی و راکد کوبا هستند را تکرار کرد. او گفت، تغییر، "بدون شتاب اما بدون توقف پیش می‏رود." اما بسیاری در جزیره تردید دارند که آیا اصلاحات – که در محافل رسمی، "به روز رسانی" نامیده می‏شود- متوقف شده است یا خیر.

تغییراتی که رائول کاسترو از زمانی که قدرت را از برادر بیمارش در سال 2006 تحویل گرفت، ایجاد کرده اهمیت بسیاری دارند. بسیاری از محدودیت ها برای کسب و کارهای خصوصی برداشته شده اند، محدودیت هایی که برخی از آن ها از دهه 1960 وضع شده بودند. کوبایی ها اکنون می‏توانند خانه و ماشین بخرند و بفروشند، و دیگران را استخدام کنند. از اکتبر سال 2010 تاکنون بیش از 200 هزار نفر از آن ها کسب و کار مخصوص به خود را راه انداخته اند. کشاورزان می‏توانند زمین های بلااستفاده را از دولت اجاره کنند. غذاخوری های خصوص اکنون اجازه یافته اند که هر غذایی که می‏خواهند را به هر تعداد مشتری که تمایل دارند، ارایه دهند. اجازه ای که باعث گشایش صدها رستوران جدید در کوبا شده است. شهروندان ثروتمندتر کوبا بار دیگر لذتی فراموش شده را کشف می‏کنند: امتحان کردن مکان های جدید برای خوردن غذا.

اما با این حال مشکلات پنهانی نیز وجود دارند. کوبایی ها تنها می‏توانند خودروهای دست دوم بخرند؛ هیچ بنگاه معاملاتی خودروهای دست دومی اجازه فعالیت نیافته است. قوانین مربوط به خرید خانه آنقدر شرایط را پیچیده می‏کنند که بسیاری از مردم هنوز از همان شیوه ای استفاده می‏کنند که همواره آن را انجام می‏داده اند: معاوضه خانه و پرداخت پول زیر میزی. شاید بزرگترین مانع موجود، بازارهای عمده فروشی خصوصی باشد که اگر چه مدتی طولانی است که وعده صدور مجوز آن ها داده شده اما تاکنون اجازه فعالیت نیافته اند. در نتیجه رستوران ها و دیگر کسب و کارها مجبورند که مایحتاج خود را به بهای خرده فروشی از سوپرمارکت ها بخرند و یا آن ها را از بازار سیاه تهیه کنند که این دومی بیشتر متداول است.

در میان فهرست 181 رده شغلی مربوط به خود اشتغالی که مجوز فعالیت گرفته اند، کسب و کارهایی مانند لوله کشی دیده می‏شود با این حال بسیاری از مشاغل هنوز در این فهرست جایی ندارند. دولت همچنان تنها وارد کننده مواد غذایی است. تولید محصولات کشاورزی همچنان در سطحی کمتر از میزان تولید شده در سال 2007 قرار دارد. مهمترین پروژه ها که از سرمایه گذاری خارجی بهره می‏برند، مانند پروژه ایجاد زمین های گلف که تبلیغات زیادی در مورد آن ها صورت گرفت، بدون اینکه سروصدایی به راه بیاندازند، متوقف شده اند.

به علاوه، نشانه های از دور زدن در مسیر حرکت به سوی اقتصادی آزادتر دیده می‏شود. به ویژه طبق اقدامی نه چندان محبوب که در سوم سپتامبر انجام شد، عوارض گمرکی برای اضافه بار (بیشتر از محدودیت 30 کیلوگرم برای هر نفر) به شدت افزایش یافت. این مالیات پیش تر باید به پسو (واحد پول کوبا) محلی پرداخت می‏شد اما اکنون باید آن را با پسوی قابل تبدیل به دیگر ارزها پرداخت کرد که ارزش آن 24 برابر پسوی محلی است. بنابراین هزینه آوردن کالاهایی مانند تلویزیون و لوازم صوتی از چندین دلار به چند صد دلار افزایش یافته است.

دولت گفته که این تغییرات برای کاهش صف و افزایش کارایی انجام شده است. به طور حتم، از زمانی که باراک اوباما در سال 2009 تقریبا همه محدودیت های سفر به جزیره برای کوبایی-آمریکایی ها را لغو کرد، فرودگاه هاوانا برای سر و کله زدن با نیم دو جین پروازی که روزانه از آمریکا به آن وارد می‏شود، مشکلات بسیاری دارد. صدای نقاله های قسمت تحویل چمدان فرودگاه از زیر هر آنچه که در کوبا کمیاب است شنیده می‏شود: اسباب و وسایل خانه که قسمت های آن جدا شده و صاف و هموار بسته بندی شده است، اسباب بازی کودکان، تلویزیون های ال سی دی، بازی های کامپیوتری و مانند این ها. برخی از این کالاها توسط "چتربازان" حرفه ای وارد می‏شوند که معمولا کوبایی-آمریکایی هایی هستند که هر هفته چندین بار از فلوریدا به کوبا پرواز می‏کنند و برعکس. این یک کسب و کار پرسود است – یا بهتر است بگوییم که بود.

افزایش عوارض گمرکی به کسب و کارهای خصوصی آسیب خواهد رساند، کسب و کارهایی که رسانه های دولتی، بر خلاف دوران فیدل کاسترو، به صاحبان آن ها اطمینان داده اند که بخش خوشایند اقتصاد جدید کوبا هستند. بسیاری از این کسب و کارها به واردات وابسته هستند. والتر، کسی که سال گذشته جواز فعالیت به عنوان "مکانیک برق خودرو" را بدست آورده و کسب و کار رو به رشد نصب سیستم های صوتی در خودروها را راه انداخته با ناراحتی می‏گوید: "در کوبا هیچ چیز در دسترس نیست، پس ما باید چه کنیم؟" او می‏گوید که تلاش خواهد کرد تا راهی را برای دور زدن عوارض گمرکی که افزایش یافته بیابد، اما اگر ناکام بماند، جوازش را پس خواهد داد.

یک تاجر اروپایی که در هاوانا مشغول به کار است می‏گوید: "به نظر می‏آید همه چیز متوقف شده است." یکی از دلایلی که بابت این وضعیت بغرنج شنیده می‏شود این است که رائول کاسترو 81 ساله توان کافی برای غلبه کردن بر مقاومت ها در میان حزب حاکم کمونیست نسبت به تغییرات را ندارد. حضور شبح مانند فیدل کاسترو نیز به عنوان مانعی برای اصلاحات باقی مانده است. و سلامت فیدل نیز دوباره به موضوعی برای منحرف شدن حواس ها تبدیل شده است. نظریات پیش تر طولانی او در مورد امور جاری که توسط رسانه دولتی منتشر می‏شد به تدریج کوتاه شد تا اینکه در ماه ژوئن به طور کامل قطع شود. او از ماه مارس تاکنون در محفلی عمومی‏مشاهده نشده است.

سختگیری رائول کاسترو در مورد فساد اداری نیز به یک مسئله تبدیل شده است. در هر صنعتی که مورد بازرسی قرار گرفته، سوء مدیریت و اختلاس هایی کشف شده اند. ده ها کوبایی و چندین خارجی به زندان افتاده اند. آخرین تحقیقات که در آن پسر رئیس جمهور، آلخاندرو کاسترو، نیز درگیر بود به پروژه ای برای توسعه کارخانه فرآوری نیکل مربوط می‏شد که شرکت کانادایی شریت اینترنشنال (Sherritt International) نیز در آن حضور داشت. پس از دادگاهی کوتاه، 12 مقام دولتی که سه قائم مقام وزیر نیز در میان آن ها دیده می‏شدند، به زندان افتادند. این مقامات در دفاعیاتشان گفتند که همه مذاکرات با شریک خارجی آشکارا انجام شده بود. شرکت شریت، به عنوان مدرک، قراردادهایی را ارایه کرد که امضای فدیل کاسترو پای آن ها به چشم می‏خورد.

یکی از متهمان، آنتونیو اوریزون دو لو ریس، که برای 19 سال به عنوان قائم مقام وزیر صنایع فعالیت کرده بود، در یک سخنرانی تاثیرگذار به دادگاه گفت که او یک قربانی بوده است و گفت که غیر ممکن بود که مافوق های او از جزییات تمام قراردادهای بی خبر بوده باشند. سخنرانی او با تشویقی فی البداهه مواجه شد. بنابر رای دادگاه او باید 8 سال را در زندان سپری کند. یک فعال اقتصادی خارجی می‏گوید: "در این فضا، همه تلاش می‏کنند که جلوی چشم نباشند" به اعتقاد او "هیچ کس تصمیمی نمی‏گیرد." اما بالا بردن امیدها به تغییر و سپس ناامید ساختن مردم، ممکن است برای رژیم عواقب خطرناکی داشته باشد.