مرکزی برای پژوهش از همه رنگ

مرکز تحقیقات استراتژیک طی سال های گذشته مطالعاتی از حوزه نفت تا تولید پوشاک داشته است. عباس عبدی تاکید دارد، متفاوت ترین دوران فعالیت های مرکز تحقیقات استراتژیک دوران اولیه بوده است. در دوره حسن روحانی مرکز تحقیقات استراتژیک بیشترین همکاران اقتصادی و مدیران تکنوکرات را به خود جلب کرد. کادر علمی مرکز هم طی سال ها با تغییرات گسترده همراه شد. امیرحسین زمانی نیا به عنوان معاون معاون پژوهشهای روابط بین الملل منصوب شد. صادق خرازی، زمانی نیا را از دیپلمات های برجسته کشور می داند. او خاطره ای نیز از زمانی نیا دارد:« در سفر به مالزی در فرودگاه مورد استقبال مقامات مالزیایی و معصومی فر کاردار سفارت واقع شدیم.این سفارت ایران در مالزی هم چند ماهی است مورد مهرورزی دولت نهم واقع شده بود. امیرحسین زمانی نیا که یکی از برجسته ترین دیپلمات های جمهوری اسلامی است و چند ماهی هم از دوره سفارتش نگذشته بود که مورد مهرورزی جناب رئیس جمهور و دولت نهم واقع شد حادثة غم انگیزی برای دستگاه دیپلماسی بود. برخلاف من او حتی نسبت به مسائل داخلی هم انگیزه ای نداشت. او یک دیپلمات حرفه ای بود و کارش به دلیل تخصص حقوقی که دارد، بی نظیر بود.اخلاق و شخصیت زمانی نیا زبانزد عام و خاص است.چه می شود کرد در کشورمان آنهایی که مدعی اسلام و اخلاق هستند، فقط و فقط بر اساس شایعه از او کینه ها ساخته اند و کینه خود را با انتقام عزل او آمیخته کردند.کاردار ایران هم بنده خدا خیلی آدم محتاطی بود اگر چه سعی می کرد در حد توان خود تلاش کند. در این چند سال، جمهوری اسلامی و وزارت خارجه با ریزش بهترین نیروهای تربیت یافته پس از انقلاب روبه رو است.فاضل ترین و حرفه ای ترین دیپلمات های ما سخاوتمندانه رها و حذف گشتند و آماتورها عنان قدرت را به کف گرفتند و قصه پر غصه هفت گنبد افلاک شوند.  رار است به جای امیر حسین زمانی نیا، مهدی خندق آبادی مدیر کل دبیر خانه وزارت امور خارجه به عنوان سفیر جمهوری اسلامی رهسپار ولایت مالزی شود. خندق آبادی هم از بچه های قدیمی و با سابقه و متدین وزارت فخیمه خارجه است.از حواریون جناب مهدی خان مصطفوی است که قائم مقام وزیر امور خارجه بود و هم اینک هم رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است.اگرچه مهدی مصطفوی دوست من است اما گلایه هایی از وی دارم،ولی خوبیهایش به فرصت طلبی ای سیاسی اش فزونی دارد.» امیرحسین زمانی نیا عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای در دوران دبیری حسن روحانی در شورای عالی امنیت ملی و مدیر کل اسبق سیاسی بین المللی وزارت امور خارجه هم بوده است. اولین کنفرانس خبری رئیس جمهور منتخب با مدیریت او برگزار شد.

دیگر معاونت مرکز تحقیقات در دوره حسن روحانی به محمود واعظمی به عنوان معاون پژوهشهای سیاست خارجی رسید. او به عنوان وزیرارتباطات و فن آوری اطلاعات دولت یازدهم هم منصوب شد.

مدیرعامل شرکت مخابرات ایران از سال 1358 تا 1365، مشاور وزیر امور خارجه از سال 1365 تا 1366، مشاور وزیر و رئیس ستاد روابط اقتصادی خارجی از سال 1366 تا 1368، معاون سیاسی اروپا و آمریکا وزارت امور خارجه از سال 1368 تا 1376 و معاون اقتصادی وزارت امور خارجه از سال 1376 تا 1378 مهمترین سمت های واعظمی بوده است.  اما قلب مرکز تحقیقات استراتژیک نظام در دوره حسن روحانی، معاونت اقتصادی بود. معاونت اقتصادی در دوره اولیه فعالیت های مرکز به دلیل اختلافات اساسی با دولت هاشمی کارکردی نداشت ولی همین معاونت در دوره روحانی به شدت تقویت شد. در میان تمامی معاونت های مرکز تحقیقات سرشناس ترین کادر علمی هم به همین معاونت رسیده است. محمد باقرنوبخت معاون اقتصادی در کنار اکبرترکان، حمید رضا برادران شرکا رئیس سازمان برنامه دولت اصلاحات، عیسی کلانتری وزیرکشاورزی دولت هاشمی، جمشید پژویان رئیس شورای رقابت در دولت احمدی نژاد و فیروزه خلعتبری یکی از شاخص ترین اقتصاددان ایران در این معاونت حضور دارند. اما متفاوت ترین همکار معاونت اقتصادی، مسعود درخشان است. درخشان در جریان انتخابات ریاست جمهوری به تنها حامی سرشناس دانشگاهی سعید جلیلی بدل شد. درخشان مدت ها در دانشگاه امام صادق تدریس می کرد. او چند سالی به همراه فرزندش که گفته می شود نابغه ریاضی است در انگلیس زندگی می کرد. پس از بازگشت به ایران درخشان در ظاهر و باطن دچار تحولات اساسی شده بود. صورتی اصلاح کرده او را در دانشگاه امام صادق به موضوع روز گفت و گوهای دانشجویان بدل کرد. از سوی دیگر درخشان چرخش فکری نیز پیدا کرده بود ولی با این حال همچنان در ترکیب محققان مرکز تحقیقات باقی ماند.

معاونت فرهنگی مرکز تحقیقات دور دوره حسن روحانی نیز با حضور سید رضا صالحی امیری به ثبات رسید. صالحی امیری معاون فرهنگی وزارت اطلاعات در دوره اصلاحات بود. او پس از خروج از وزارت اطلاعات به مطالعه برروی مسائل پیرامون قومیت ها پرداخت. مقدمه اصلی ترین کتاب او در مورد قومیت ها را نیز به قلم محمد خاتمی است. صفحه بیوگرافی او در سایت مرکز تحقیقات استراتژیک نظام خالی است و تنها مدیر مرکز به شمار می آید که در مورد سوابقش تنها به حضور در دانشگاه علوم و تحقیقات اشاره شده است. معاونت او تنها سه نیروی همکار دارد که شاخص ترین آنها محمد سلطانی فر به شمار می آید. در این دوره زمانی گزوهی از اساتید دانشگاهی مانند محمود سریع القلم به جمع محققان مرکز تحقیقات استراتژیک افزوده می شوند. مشاوران و اساتید در ساختار اداری مرکز جایی ندارند و عمدتا به عنوان مشاوران و محققان مستقل به همکاری با مرکز می پردازند. علی ربیعی یکی دیگر از این محققان به شمار می آید که حداقل به روایت خودش اصلی ترین مقاله اش پس از وقایع سال 88 را در مجله راهبرد نوشته است. آخرین مقاله راهبرد در بهار سال 92 و پیش از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس دولت منتشر شده است. راهبر برخلاف گذشته کشکولی از مقالات متفاوت نویسندگان است. سردبیر مجله به شدت از محتوای آن دفاع می کند ولی نسل اول مرکز تحقیقات استراتژیک فاصله میان راهبرد امروز و راهبرد دهه 70 را بسیار می دانند. در آخرین شماره راهبرد، 15 مقاله به چاپ رسیده است که از حوزه نفت و گاز تا نظریه های افلاطون و هابرمارس را پوشش می دهد. ساختمان مرکز تحقیقات استراتژیک در منطقه نیاوران تهران واقع شده است. مرکز حداقل 200 کارمند دفتری در اختیار دارد. سالن همایش ها تاسیس کرده و بسیاری از مراسم های رسمی در همین سالن برگزار می شود. طی سال های گذشته بیشترین کتاب های مرکز به نام حسن روحانی، محمد باقر نوبخت، محمود واعظمی و علی یونسی به چاپ رسیده است. حسن روحانی با 7 عنوان تالیف، محمود واعظمی با 6 عنوان تالیف، محمد باقر نوبخت با 9 عنوان تالیف و علی یوسنی با یک عنوان تالیف ، سرشناس ترین نویسندگان مرکز تحقیقات طی سال های گذشته بوده اند. از ابتدای سال 1388 تا پایان سال 1391 مرکز بیش از 60 کتاب به چاپ رسانده است. فراگیر ترین طیف تالیفات مرکز به نام محمدباقر نوبخت ثبت شده است. او از موضوع توسعه تا بحران های دریای خزر در قرن 21 کتاب نوشته است.  نشریه پژوهشنامه هم در حال حاضر در دل مرکز تحقیقات استراتژیک منتشر می شود. این نشریه تاکنون 101 شماره منتشر شده است. از موضوعاتی مانند عوامل موثر برریزش مخاطبان سینما گرفته تا شهر الکترونیک  و بررسی عملکرد بخش خصوصی در اجرای سیاست های کلی اصل 44 دراین نشریه به چاپ می رسد. بودجه سالیانه مجمع تشخیص مصلحت نظام عددی نزدیک به 3میلیارد تومان  است.از این رقم بخش قابل توجی به مرکز تحقیقات استراتژیک نظام تعلق میگیرد. البته به گفته یکی از مسولان مالی مرکز، بودجه سازمانی مرکز کمتر از سالیانه ۳۳۴هزار و ۱۳۲ میلیون ریال است. اما هزینه پروژه های واگذار شده اصلی ترین بخش بودجه غیرستادی مرکز را تشکیل می دهد. آخرین نشست تخصصی مرکز 7 اسفند ماه سال گذشته و پیش از اوج گیری فعالیت های انتخاباتی حسن روحانی برگزار شده است.

نسل سوم مدیران مرکز تحقیقات استراتژیک کیستند؟

خط پایان

به نظر می رسد دوران اوج مرکز تحقیقات استراتژیک نظام به پایان رسیده باشد

تنها طی یک ماه گذشته سرشناس ترین چهره های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران حداقل یکبار به مرکز تحقیقات استراتژیک سرزده اند. ساختمان با نمای شیشه ای مرکز طی تمامی دوران فعالیتش هیچگاه چنین مورد اقبال عمومی قرار نگرفته بود.نشست های تخصصی مرکز هم چنان موثر نبود تا جمعیت نخبگان را به این نهاد بکشاند. مرکز تحقیقات استراتژیک نظام شلوغ ترین دوران خود را سپری می کند. شاید پس از خروج ماشین ون سفید رنگ و دستگاه ایکس ری مرکز تحقیقات استراتژیک دیگر هیچگاه رنگ این شکوه را نبیند. نگهبان مقابل ورودی مرکز می گوید:« خدا کند هرچه زودتر این رفت و آمدها تمام شود، کار ما خیلی زیاد شده است.»