بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 6 مرداد 1392      12:35
سازمان برنامه در صورت تشکیل مجدد باید جانشین دولت در اقتصاد ایران باشد

سازمان بدون پول نفت کاربردی ندارد

سعید لیلاز/ کارشناس اقتصادی

به نظر می رسد چه موافق شکل گیری مجدد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور باشیم و چه نباشیم، این نهاد در دولت آینده شکل می گیرد. گرچه وقتی به سابقه 67 ساله برنامه ریزی توسط این نهاد از سال 1315 تا قبل از انحلال آن نگاه می کنیم به این تیجه می رسیم که اتفاق چشمگیری برای منابعی که وارد ایران شده است در مقایسه با کشورهای هم سنگ ایران نظیر ترکیه و پاکستان که چنین نهادی را ندارند، نیفتاده است. علت اصلی، این است که کارکرد واقعی این سازمان هیچگاه بروز نیافته است به طوری که در طول این سال ها هربار درآمدهای ارزی کشور بالارفته، این سازمان به حاشیه رانده شده و موضوعیت خود را از دست داده است. در شرایطی هم که درآمد نفتی در سطح پایینی قرار داشته باشد، طبیعی است که باید با تخصیص بهینه منابع امور را پیش برد که این شیوه را هر اقتصاددانی و هر مدیری که در سطح متوسط به بالا قرار داشته باشد به آن واقف است و بدون سازمان برنامه هم می توان این کار را انجام داد.

باید توجه داشته باشیم که سازمان مدیریت در دوره جدید چه خاصیتی می تواند داشته باشد. اگر قرار باشد احیایی صورت گیرد باید نقش مرکز فرماندهی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در حوزه منابع و مصارف مالی بر عهده بگیرد. تجربه نشان داده است که اگر قرار باشد مقام های سیاسی در کار سازمان دخالت کنند، نتایج مطلوبی حاصل نمی شود. این سازمان باید در مسائل اقتصادی به طور کامل، منسجم عمل کند و همه دستگاه ها را در حوزه اقتصاد، سامان دهد تا تجربه دوره 8 سال گذشته تکرار نشود. تجربه ای که موجب اعمال سیاست های انبساطی در حوزه اقتصاد شد و نتیجه نامطلوبی در محیط کسب وکار داشت. در دوره جدید باید از اعمال سیاست هایی که با یکدیگر همخوانی ندارد، پرهیز شود. به همین دلیل باید به انسجام در عملکرد سازمان برنامه آینده اندیشید. در این شرایط رئیس این سازمان هم که قرار است فرمان برنامه ریزی در همه بخش ها را به دست بگیرد باید هارمونی مناسبی با رئیس جمهور داشته باشد و بتواند همه نیازهای منابع قدرت در ایران را پوش دهد.

سازمان برنامه در صورت تشکیل مجدد باید جانشین دولت در اقتصاد ایران باشد. همه دستگاه هها حتی دستگاه های فرهنگی و علمی نظیر وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارشاد هم باید عملیات اجرایی را در امور مربوط به خود انجام دهند و در بخش هزینه ها باید کاملا تابع سازمان برنامه باشند. در این شرایط رئیس سازمان برنامه باید نقش قائم مقام رئیس جمهور را ایفا کند.

با این وجود هیچ نشانه ای وجود ندارد که اگر بار دیگر افزایش درآمدهای ارزی در کشور رخ دهد، این سازمان به حاشیه رانده نشود و تجربه گذشته را تکرار نکند هر چند شاید این بار این حاشیه نشینی به شدت و قوت سال های اخیر نباشد. اینکه نیاز به احیای سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور توسط همه کارشناسان ابراز می شود به دلیل وخامت اوضاع فعلی است وگرنه نتیجه عملی عملکرد سازمان برنامه در 67 سال گذشته نشان می دهد که در مقایسه با کشورهای هم ترازی که چنین دستگاهی را ندارند، توفیق چندانی به دست نیاورده ایم. هرچند نیاز به دستگاه برنامه ریزی برای اداره اقتصاد به خصوص در زمینه بودجه ریزی احساس می شود  اما باید این دستگاه ساختار بروکراتیک داشته باشد و بخ مانند سابق به محلی برای مراجعه نمایندگان دستگاه ها برای دریافت منابع تبدیل نشود. اتفاقی که تجربه آن وجود دارد.

زمان هایی که این سازمان عملا به حاشیه رانده شد به غیر از دوران فعلی می توان به 5 سال پایانی محمدرضا پهلوی اشاره کرد که به دلیل رشد منابع ارزی، این سازمان عملا کنار گذاشته شد تا منابع بدون حساب و کتاب توزیع شود. این اتفاق در طول عمر سازمان برنامه چند بار رخ داده و این احتمال وجود دارد که بازهم تکرار شود چراکه وقتی سازمانی توسط دولت تشکیل می شود، در مقام بالاتر از آن دولت و رئیس آن قرار دارد. قطعا سیاستمدار از کارشناس جلو می زند و تصمیمات اوست که اجرا می شود. مگر آنکه این سازمان دارای مجمع عمومی باشد و استقلال خود را از دولت حفظ کند.

سابقه برنامه ریزی و رابطه آن با عملکرد حتی در دوره های آقایان هاشمی رفسنجانی و خاتمی هم نشان می دهد که عملکردها با برنامه منطبق نبوده است به این مفهوم که مثلا در برنامه اول قرار بود رشد صنعت سنگین 2 رقمی باشد و رشد صنعت سبک، یک رقمی اما دقیقا برعکس آن رخ داد. فشار تقاضا در حوزه عملیاتی موجب شده است تا برنامه ها به گونه ای دیگر در دولت ها پیش برود. به عنوان نمونه دیگر می توان به مغایرت هایی که در جزئیات برنامه ها با بودجه سالیانه رخ داده است اشاره کرد. این مسائل سازمان برنامه را کم حاصل می کند. به همین دلیل است که در مجموع این سازمان منجر به ایجاد فضای متفاوت نسبت به سایر اقتصادها که چنین سیستمی را ندارند، نشده است.

طی 67 سال گذشته بر مبنای نرخ امروز ارز حدود 2 تا 3 هزار میلیارد دلارنفتی وارد کشور شده است که معلوم نیست به کجا رفته است حداقل 80 درصد آن از بین رفته و هزینه جاری شده است. در حالی که طی یک سوم از این سال ها، سازمان برنامه داشته ایم. فقط در دوران آقای احمدی نژاد سازمان وجود نداشت که آن هم به خاطر ورود کم سابقه دلارهای نفتی به کشور بود.

در این شرایط که نابسامانی های زیادی در صرف منابع طی سال های اخیر رخ داده، درست است که باید از احیای سازمان برنامه استقبال کرد اما معتقدم باید باور کرد که با احیای سازمان، معجزه نمی شود. نباید راجع به عملکرد آتی سازمان برنامه اغراق کرد.

کشورهایی نظیر آلمان شرقی و شوروی که قدرت قاطبه در دست دولت بوده است و سازمان برنامه هم قدرت مناسبی در کشور داشته است، نتیجه مناسبی حاصل نشده است، هر دو کشور کارشان به فروپاشی کشیده است.

در آلمان یک سال که 400 فارق التحصیل بیکار ماندند، اعلام شد که نظام برنامه ریزی ما شکست خورده است. چنین رویکردی نسبت به برنامه ریزی داشتند اما در نهایت شکست خوردند در حالی که در آلمان غربی سازمان برنامه وجود نداشت اما پیشرفت های بهتری حاصل شد. این مثال ها دلیل بر دفاع از تفکر نولیبرالی در اقتصاد نیست. باید به نقش دولت در پیشبرد اقتصاد اعتقاد داشت. دولت باید چشم بیداری در بازار آزاد داشته باشد تا در مسیر رشد و توسعه، عدالت اجتماعی را زیر چای خود له نکند اما از روش هایی نظیر مالیات ستانی، سیاست های پولی، مالی و بودجه ای مناسب این امر ممکن خواهد بود. در این شرایط وجود سازمان برنامه برای اقتصاد ایران لازم است. ولی باید توجه داشت سازمان برنامه در اقتصاد جای دولت را خواهد گرفت و وزرا دیگر وزیر نیستند بلکه مجری سیاست ها خواهند بود و عملا دولت در اقتصاد به مجری بدل خواهد شد. به عنوان مثال در حوزه فرهنگ دولت به حوزه اجرایی معطوف خواهد شد نه خود فرهنگ. مغز و تفکر در سازمان برنامه خواهد بود. دولت در زمینه فکری اقدامی نمی کند و عملا به مجری سیاست های سازمان برنامه تبدیل می شود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

کلمات کلیدی : سعید لیلاز
نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir