جهادی ها تکنوکرات شدند

بهراد مهرجو : ظهر روز جمعه یک هفته پیش از ماه رمضان، خیابان های لواسان در گرمای 30 درجه خلوت تر از همیشه شده اند. عظیم مجموعه تجاری، منطقه در دل شهر قرار گرفته است و خبری هم از ویلاهای گران قیمت 4 میلیاردی نیست. بزرگترین مرکز خرید لواسان در گرمای ظهر هم کرکره هایش بالا مانده تا برخی ساکنان ثروتمند و مسافران مرکزنشین جایی برای تهیه کالاهایشان داشته باشند. گرم ترین ساعت روز، ساعت 3 بعد از ظهر عباس آخوندی عضو شورای موسس جهاد سازندگی و از سرشناسان دولت هاشمی، در طبقه دوم همین مجموعه تجاری روی صندلی نشسته است. می گوید:« ظهر امروز مراسمی در خانه داشتیم که زنانه بود و نمی توانستم درخانه باشم. از طرفی کارها هم خیلی زیاد است و بنابراین مجبور شدیم در اینجا قرار بذاریم.» از ساعت 3 تا 5 گفت و گویی مطبوعاتی انجام می دهد. ساعت 5 بعد از ظهر سه مراجع از جنس مدیران دولتی سابق با پوشه هایی زیربغل به دیدار او می آیند. از ساعت 6 تا 7 هم جلسه ای دیگر تا هوا تاریک شود. یک روز قبل صبح زود، شرکت پیمانکاریش را رها کرد و مانند بسیاری از مدیران عالی رتبه اقتصادی دیگر راهی مرکز تحقیقات استراتژیک نظام شد تا به قول خودش «مشق هایی» که آقای روحانی داده اند را انجام دهد. او همچنان عادت به تقسیم ساعت های روز میان جلسات و دیدارهای مختلف را دارد.

30 سال قبل او در کنار عده ای دیگر از جوانان به دیدار مهندس بازرگان رفته بود. رئیس دولت موقت با گروهی از جوانان تازه فارغ التحصیل شده مواجه بود که قصد حضور در دولت را داشتند. شیخ ناطق نوری یکی از حاضران جلسه روایت می کند، همگی دانشجویان روی زمین نشسته بودند چراکه صندلی ها از سوی مدیران دولت موقت پرشده بودند. همگی خواهان راهی برای «خدمت» بودند. در سراسر جلسه مهندس بازرگان سرش را از برگ ها و کاغذهای مقابلش برنداشته بود و تنها در پایان جلسه نگاهی به جمع می اندازد و  به سبک خود همان ضرب المثل معروف را می گوید که « خرمن گوفتن را حواله به گاو نرد می دهد و مردکهن.»

چهره دانشجویان سراسر اخم می شود. چین ها روی پیشانی می افتد و ابروها در هم می رود. ناطق نوری به سردستگی و نمایندگی دیگران، قدری پرخاش می کند ولی بازرگان جلسه ای دیگر داشت و وقت  دیدار به پایان رسیده بود.

حجتی وزیربعدی جهاد کشاورزی، آخوندی وزیربعدی مسکن، آلادپوش دادستان، جهانگیری وزیربعدی صنایع، تقی آمان پور معاون بعدی وزیرنفت ، سردار فیروزآبادی و حسن هاشمی چشم پزشک بزرگ سال های بعد ایران و عده ای دیگر همگی میهمانان این جلسه بودند.

جوانان سرکشته دیدار با آیت الله بهشتی و گلایه به امام را بهترین راه حل خروج از بحران روحی می بینند. مدتی بعد عده ای دیگر از جوانان از دیوار سفارت بالا می روند. آنهایی که دستشان به سفارت نرسیده بود، در لیست موسسان جهاد سازندگی قرار می گیرند. نهادی که قرار بود، حامی مستضعفان باشد، نهادی که مهندس بازرگان پیش بینی کرده بود به دلیل فقدان تجربه و توان اجرایی، شاید کارایی نداشته باشد. بازرگان چندان هم اشتباه نمی کرد. خاطره یکی از همین گروه از عملیات های نظامی در دوره جنگ و تنها یکسال پس از این جلسه نشان می دهد، مهندس مرحوم شناختی دقیق تر از این جوانان نسبت به خودشان داشته است:« در جبهه ما کارمان جاده کشی بود. روزی قرار شد به همراه تیمی که از تهران آمده بودند برای شناسایی به منطقه برویم تا نقشه مهندسی داشته باشیم. به طور دقیق مختصات منطقه را نمی دانستیم. سوار بریک جیپ راهی منطقه شدیم و همینطور جلو رفتیم. از پشت چند تپه هم عبور کردیم و رسیدم به یکسری سنگر. راننده ماشین را نگاه داشت. از پشت یکی از سنگرها ناگهان یک سرباز عراقی بیرون آمد. ما هم همگی لباس های مدل مختلف داشتیم. سرباز عراقی چند ثانیه ما را نگاه کرد و راهش را کشید و رفت. این بنده خدا اصلا تصور نمی کرد که یکسری از نیروهای ایرانی خیلی عادی تا این منطقه پیش بیایند و مقابلش قرار گیرند. تصور می کرد احتمالا ما مامورهای شناسایی عراقی هستیم. خلاصه ما هم که شوکه او را نگاه می کردیم، خیلی عادی سوار جیپ شدیم و راهمان را کشیدیم و برگشتیم.»

همین گروه تنها 4 سال بعد در هنگام منازعات دولت و مجلس برای تبدیل شدن جهاد به وزارت خانه، زیربار هیچ فرمانی نمی رفتند. 20 سال بعد مجلس ششم طرح ادغام جهادسازندگی در وزارت کشاورزی را به صحن علنی کشید. یکی از معاونان سرسخت جهاد، ار جلسه کمیسیون تخصصی هنگامی که بهزاد نبوی استدلال برای ادغام دو وزارت خانه می آرود، رگ های گردنش متورم شد و ناگهان به سوی چریک پیرپرخاش کرد. چند ثانیه بعد این دو کنار میز سرگرم نزاعی فزیکی بودند و دیگران در تلاش برای جداکردنشان. تقی امان پور  می گوید:« در مجلس می گفتند جهادسازندگی دستگاه رای جناح راست در روستاهاست.» مجادله او چندان هم معنایی نداشت چراکه مدیران بالادستی همگی به دولت رفتند و مدتی بعد به عنوان تکنوکرات های دولتی نامشان سرزبان ها افتاد.

مدتی قبل تر همین گروه متور محرک دولت سازندگی شده بودند. از فروزنده تا جهانگیری و از  آخوندی تا زنگنه، در دل دولت یا بنیاد مستضعفان تلاش می کردند، چرخ های توسعه را به پیش ببرند. ولی مدیران جهادی هنگامی که تکنوکرات شدند هم همچنان قابل تفکیک از دیگران بودند. یکی از دل آنها می گوید:« مدیر جهادی یعنی کسی که شلوار پارچه ای گشاد می پوشد. زیر همین شلورا یک شلوار دیگر برتن کرده تا در صورت لزوم لباس هایش را بکند و بیل به دست بگیرد و کار کند. کت گشاد می پوشد تا دست و پایش را نگیرد. موهای سرش را در بهترین حالت به یکطرف شانه می کند و هیچ وقت هم نمی تواند روی یک صندلی بیش از دو ساعت دوام بیاورد.»

از میان جهادی هایی که او تصویر می کند، تنها همان حسن هاشمی رنگ دیگری گرفت. او در حال حاضر بیمارستان فوق تخصص چشم پزشکی نور تهران را اداره می کند و شعبه های استان البرز درمانگاهش را هم راه اندازی کرده است. او چند ماه پس از عضویت در شورای موسس جهاد سازندگی راهی امریکا شد و به گفته یکی از همکارانش چنین مردی لقب گرفت:« حسن اقا عاقل ترین ماها بود. گفت تعطیلات می روم امریکا برای کاری و دو دهه بعد برگشت با فوق تخصص قرنیه.» آنهایی که ماندند به سه گروه تقسیم شدند. یک عده استانداران و معاونان ناطق نوری در وزارت کشور و مدتی بعد حامیان او لقب گرفتند. این گروه همچنان سه دهه پس از پایان کار ناطق نوری در وزارت کشور، همچنان به صورت ماهیانه جلسات منظمی تحت عنوان «استانداران ناطق نوری» با او برگزار می کنند. گاهی جلسات را تقی امان پور، مشهورترین مدافع جهاد سازندگی اداره می کند و گاهی هم نوبت به دیگران می رسد. گروه دوم، به سوی آیت الله هاشمی رفسنجانی رفتند و مدیران او لقب گرفتند. مشهورترین شان اسحاق جهانگیری، بیژن زنگنه و محمد فروزنده بودند که اتفاقا هر سه هم نامشان در لیست اولیه موسسان حزب کارگزاران سازندگی جای گرفت.

گروه سوم را خفیف ترین جهادی های تاریخ می خوانند. این گروه حلقه اطرافیان شیخ عبدالله نوری دومین نماینده امام در جهاد سازندگی را می سازند. از میان آنها کمترین سهم به جهادی ها رسیده است ولی آنها که همچنان رگه های جهادی دارند به جلسات هفتگی عبدالله نوری هم می روند. هرچند که عبدالله نوری برخلاف، ناطق نوری چندان هم دلبسته جهاد نباشد. 

اما  از  میان مدیران ناطق و مریدان هاشمی، حداقل سه نفر در دولت حسن روحانی در عالی رتبه ترین سطوح خواهند بود. اسحاق جهانگیری میان گزینه های وزارت صنعت، معدن و تجارت یا معاون اولی و شاید هم وزارت کشور در تردید است. محمد فروزنده، رئیس گوشه گیر ولی اجرایی بنیاد مستضعفان دیوار به دیوار حسن روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک نظام دفتری برای خود دارد و شاید امپراطوری بنیاد را به قصد معاونت اولی ترک کند. عباس آخوندی هم از طبف دیگر  میان وزارت خانه های اقتصادی خانه ای برای خود پیدا می کند.

 جهادی ها پس از دهه 60 همگی عادت حضور در دولت را داشته اند. از میان آنها تقی امان پور سرسخت ترین بود که او هم به نهاد دولت راه یافت و حتی در دولت محمود احمدی نژاد هم مدتی معاون و زمانی دیگر مشاور وزیر نفت بود. اتفاقا او  در جغرافیای زندگی  وکار از همه به حسن روحانی طی یک دهه گذشته نزدیک تر بوده است. دفتر امان پور در شهرداری تهران، تنها یک پلاک با ساختمان عظیم مرکز تحقیقات استراتژیک نظام فاصله داشت. منطقه ای که نه به نام روحانی نه به خاطر امان پور شهرت نیافته بود. رانندگان تاکسی مسافرانشان را مقابل خانه سابق خواننده زن پیش از انقلاب و لس آنجلس پس از انقلاب پیدا می کنند همان جایی که این دو دفتر کارشان قرار گرفته بود. مدیران جهادی همگی در دهه 20 زندگی خود ذوب در ایدئولوژی و مبارزه بودند و چندان دور از ذهن نیست که آشنایی با مالک قدیمی خانه روبروی پارک نیاوران نداشته باشند.

گروه جهادی ها سال ها بعد همگی در یک راه به اشتراک رسیدند. از حجتی تا زنگنه و از جهانگیری تا آخوندی جملگی به عنوان مدیران اجرایی توانمند راهی دولت شده اند و از  هاشمی تا خاتمی و از خاتمی تا روحانی، روسای دولت هم روی خوشی به این گروه نشان می دهند. میان مدیران پس از موسوی، تنها محمود احمدی نژاد، سطح مدیران جهادی را تا مشاورت و سپس اخراج از دولت پایین آورد. او نیز شاید در پایان دوران ریاستش افسوس انتخاب از میان اعضای حاضر در جلسه ابتدای انقلاب مهندس بازرگان را بخورد.

حسن روحانی،  حداقل براساس خبرهایی که در وب سایت ها درج شده و در روزنامه ها به چاپ رسیده به صورت مستقیم جلساتی را با همگی جهادی های اسبق داشته است. زنگنه، جهانگیری، آخوندی و فروزنده شاخص ترین ها بوده اند.

این گروه اتفاقا طی هشت سال گذشته دردمیان عالی رتبه های تکنوکرات ایرانی از همه کمتر نگاه به دولت داشته اند. آخوندی، پس از خروج از دولت موسس یکی از بزرگترین شرکت های پیمانکاری راه سازی و سدسازی ایران شد، زنگنه پس از ترک وزارت نفت شرکتی در بخش خصوصی تاسیس کرد و میز و صندلیش را اعتباری دیگر بخشید، حجتی از راه سازی تا  پروژه پارکینگ فرودگاه مهرآباد را در دفتر برنامه هایش دارد، جهانگیری هم لحظه ای دفترکارش بدون حضور مراجعان صنعتی و اقتصادی نمی ماند. از اتفاق روزگار، شغل خصوصی مدیران جهادی هم همچنان به همان لباس های آزاد وگشاد نیاز دارد چراکه همگی همچنان راه می سازند، سد می زنند و محصول از مزارع صنعتی برداشت می کنند.

حسن روحانی حداقل در گفته های رسانه ای نشان داده در میانه سومین دهه از انقلاب اسلامی راهی برخلاف بازرگان پیش گرفته است. او می خواهد برای اقتصاد ورشکسته ایران مدیرانی منصوب کند که روحیه ای «جهادی» داشته باشند. شاید این بار جهادی ها در دهه ششم و هفتم عمرشان بازهم مجبور شوند به پشت میزهای دولت بازگردند. این گروه عادت به کار بیش از 12 ساعت در روز دارند، همانطور که یکی از آنها در تفسیر رفقایش می گوید:« خواب سه ساعت، خانواده دو ساعت، استراحت نیم ساعت و 18 ساعت و 30 دقیقه هم کار. این برنامه ایده ال یک مدیر جهادی است.»

حالا تنها یک هفته به انتظار بنشیند و مدیران کابینه حسن روحانی را از میان لیست موسسان، اداره کندگان و ادامه دهندگان راه جهادسازندگی شمارش کنید، شاید این بار کابینه برای تکنوکرات های جهادی باشد. ارزیابی را 4 سال بعد هم با  مقیاس آمارهای بانک جهانی تکمیل کنید . نتیجه گیری باید میان یکی از این دو گزاره باشد:« روحانی درست انتخاب کرد یا مهندس بازرگان؟»

نام                                                                         سوابق بعد از جهادسازندگی