راه پیش روی دولت یازدهم برای یارانه ها
ادامه وضع فعلی برای آینده سیاست اصلاح نظام یارانه ها در ایران مفید نیست. در صورتی که نرخ تورم افزایش یابد و قیمت حامل های انرژی ثابت بماند اقتصاد ایران سه سال زحمت بیهوده متحمل شده است. از سوی دیگر امکان شکست طرح وجود دارد و در این صورت، هرگونه اصلاح در اقتصاد ایران با نوعی بدبینی همراه خواهد بود. سه سال است که اقتصاد ایران درد زیادی را تحمل می کند.
تولیدکنندگان، مصرف کننده، بازار و دولت، زحمت زیادی را متحمل شده اند و در صورتی که به موقع اقدام نشود، همه دستاوردهای طرح از دست خواهد رفت. مثل فردی می ماند که برای سلامتی اش ناچار به رعایت رژیم غذایی است. مدتی رژیم می گیرد و بعد می بیند که سخت است و این کار را رها می کند و دوباره وزن او به شرایط قبل برمی گردد. به این ترتیب او شش ماه رژیم گرفته و متحمل ریاضت شده اما در مجموع هیچ پیشرفتی نکرده است. پزشکان هم معتقدند این نوع رژیم غذایی آنقدر بد است که فرد بهتر است اصلاً رژیم نگیرد. برای اقتصاد هم می توان از همین مثال استفاده کرد.
یعنی بهتر است نظام یارانه را اصلاح نکرد به جای اینکه آن را تغییر داد اما به این تغییر پایبند نبود. می دانم اجرای گام اول یارانه ها با مشکلات زیادی همراه بوده است ولی همیشه صحبت من این بوده که در کشوری مثل ایران نباید انتظار داشت اصلاحات اقتصادی به بهترین نحو انجام شود بنابراین کسانی که منتظر بهترین اجرا برای قانون هدفمندی یارانه ها هستند افرادی اند که اصلاً به این طرح علاقه ندارند و در نهایت می خواهند هرگز انجام نشود یا به طور ضمنی باعث این می شوند که این طرح انجام نشود.
بنابراین به عقیده من دولت آینده باید طرح را خوب آسیب شناسی کند و از ادامه اجرای آن نترسد. دولت آقای احمدی نژاد در مورد میزان درآمد ناشی از فروش انرژی اشتباه محاسباتی داشت و در عین حال در پرداخت یارانه هم سخاوت به خرج داد که نتیجه اش کسری بودجه بود. این باعث شد طرح در سطح وسیع انتقادپذیر و ضربه پذیر شود. اول اینکه تورم ایجاد کرد، من فکر می کنم اگر کسری بودجه نبود تورم بیشتر از ۲۰ درصد افزایش نمی یافت. همزمان اتفاقات دیگری هم رخ داد که طرح را با اگر و اما همراه کرد.
مثل اینکه دلار گران شد و... فکر می کنم کسری بودجه طرح و عدم تعادل در اخذ و پرداخت یکی از مشکلات بود. یکی دیگر از مشکلات طرح این بود که دولت تن به آزادسازی قیمت ها نداد و در مقابل خیلی دید توزیعی داشت در حالی که سیستم توزیعی اش هم صحیح و کارشناسی شده نبود. دولت خیلی فشار آورد که قیمت ها افزایش پیدا نکند. شاید اگر دولت برای جلو گیری از افزایش ناگهانی قیمت ها، به مدت شش ماه قیمت ها را کنترل می کرد، اتفاق بدی نمی افتاد اما فشردن فنر قیمت ها به مدت دو سال، سیاست درستی نبود به خصوص اینکه منجر به درگیری دولت و بازار شد و در نهایت سیاست های تعزیراتی جایگزین مکانیسم اقتصادی شد.
آزادی قیمت ها این ویژگی را داشت که می توانست منجر به حذف بنگاه های ناکار آمد شود اما کنترل قیمت ها باعث شد این حرکت مکتوم بماند و بعد حرکت نیروهای تولید را از بخش هایی که باید کوچک شوند به بخش هایی که باید بزرگ شوند متوقف کرد. یکی از اشتباهات این بود که دولت همه توانش را در کنترل قیمت ها به کار گرفت. بهتر این بود که از کسری بودجه می ترسید و مانع آن می شد تا با بازار برخورد تعزیراتی داشته باشد. این خطای بزرگی است، خطای کوچکی نیست.
اما دولت آقای روحانی در مورد موضوع یارانه ها باید با احتیاط کامل عمل کند. در گام اول باید بیلان عملکرد هدفمندی یارانه ها را به صورت شفاف برای مردم تشریح کرد. باید صادقانه مردم را در جریان درآمدها و هزینه های ناشی از هدفمندی یارانه قرار داد. من معتقدم دولت آینده چاره ای جز افزایش قیمت حامل های انرژی ندارد. مثلاً قیمت بنزین باید به سطح بازارهای منطقه برسد. در این صورت کسری بودجه ناشی از هدفمندی یارانه ها را می توان جبران کرد. لازمه این کار برخورد شفاف با مردم است و دولت باید این اطمینان را بدهد که پس از جبران کسری بودجه اگر پول اضافه ای باقی ماند، به مردم برگردانده شود. این یک گام. در گام دوم، پولی که دولت قرار است برگرداند به نظر من باید به خانم خانواده پرداخت شود. در این صورت دولت می خواهد از مدیریت زنان خانواده، برای آموزش و بهداشت بهتر استفاده کند. تجربه دیگر کشورها در این زمینه قابل توجه است. اگر چنین سیاستی غیر قابل اجراست، دولت می تواند بخشی از منابع را در صندوق های محلی سپرده کند و از طریق اعضای شورا در هر روستا کمک کند تا این پول صرف ساخت زمین بازی، استخر، کتابخانه و این گونه امکانات شود.
در این صورت دولت می خواهد به جوانان روستا امید و شادمانی بدهد و در عین حال نظام آموزشی خشک و بی روح را از خمودگی و رخوت دور کند. دولت لازم نیست مدیریت این مسائل را در دست بگیرد فقط کافی است مقداری از یارانه ها را در صندوق محلی بگذارد آن وقت خود مردم روستا هم تشویق می شوند که در صندوق محل خود سپرده گذاری کنند. تجمیع این سرمایه می تواند برای توسعه برخی زیرساخت های روستا کمک بزرگی باشد. این روزها در نقد هدفمندی یارانه ها می گویند با این سیاست مردم گدا شده اند یا می گویند یارانه ها مردم را تنبل و بیکار کرده و به نظر من اینها توهین به مردم است. اهانت به مردم فقیر است. چطور برخورداری چند دهه ای طبقات پولدار از یارانه ها که سهم بیشتری از پول نفت دارند می گیرند هیچ وقت منجر به تنبلی و بی عاری آنها نشده اما پرداخت یارانه به مردم فرودست، آنها را بی عار و تنبل کرده است؟
