سررسید ۳۵ماهه بهره‌برداری فازهای پارس جنوبی/متوسط پیشرفت ۵۳ درصد

 4 یا 5 روز پیش موعد 35 ماهه بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی در حالی به پایان رسید که هیچ یک از این فازها حتی به بهره برداری نزدیک هم نرسیدند، این امید وجود ندارد که در سال جاری یا حتی سال آینده هیچ یک از این فازها به بهره برداری برسند.

درست در 25 خرداد 89 بود که قرارداد توسعه فازهای باقیمانده پارس جنوبی شامل فازهای 13، 14، 19، 22، 23 و 24 با حضور رئیس جمهور امضا و وعده داده شد، این فازها 35 ماه بعد یعنی درست یک ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری بعدی به بهره برداری برسند.

مرور چند نکته درباره توسعه این فازها که به فازهای 35 ماهه مشهور شدند، در موعد مقرر برای بهره برداری آنها بی فایده نیست.

این قراردادها بر اساس مصوبه کارگروه نفت شامل محمد رضا رحیمی معاون اول رییس جمهور، سید مسعود میرکاظمی وزیر وقت نفت، علی اکبر محرابیان وزیر وقت صنایع و معادن، سید شمس الدین حسینی وزیر امور اقتصادی و دارایی، حیدر مصلحی وزیر اطلاعات، ابراهیم عزیزی معاون وقت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی، اسفندیار رحیم مشایی مشاور و رییس دفتر وقت رییس جمهور و نیز مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران امضا شد. گرچه در زمان صدور این مصوبه تنها 5 عضو از 9 عضو این کارگروه در جلسه کارگروه حضور داشتند.

درباره صلاحیت قانونی کارگروه نفت حرف و حدیث فراوانی وجود داشت و این کارگروه پس از مدتی دیگر تشکیل جلسه نداد.

میزان پیشرفت این فازها در زمان وعده داده شده یعنی در این روزها از 47 درصد فاز 14 تا 60 درصد فاز 13 متفاوت است، اما به طور متوسط پیشرفت فعلی فازهای 35 ماهه 53 تا حداکثر 54 درصد برآورد می شود و تا بهره برداری از آنها زمان زیادی باقی مانده است.

به محض طرح موعد 35 ماهه برای بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی اعتراض بسیار زیادی نسبت به زمان کم در نظر گرفته شده برای توسعه این فازها از سوی بعضی کارشناسان و مسئولان سابق نفت مطرح شد. تمرکز این اعتراضات حول محور امکان پذیر نبودن توسعه این فازها در زمان یاد شده بود. کما اینکه رکورد اجرای فازهای پارس جنوبی توسط شرکت های معتبر و قدرتمند نفتی خارجی نیز بیش از 50 ماه بوده است.

علیرغم همه این اعتراضات سید مسعود میرکاظمی وزیر وقت نفت معتقد بود، اگر وزارت نفت بر بهره برداری 35 ماهه از فازهای جدید این میدان مشترک تاکید کند و این فازها در 40 ماه یا 45 ماه نیز به بهره برداری برسند نیز یک موفقیت بزرگ برای کشور در استخراج منابع هیدروکربوری از این میدان عظیم در رقابت با رقبای رسمی و غیر رسمی ایران یعنی کشور قطر و شرکت های بزرگ نفتی فعال در بخش قطری این میدان خواهد بود. بر این اساس تعیین موعد 35 ماهه در واقع می تواند به عنوان یک اهرم فشار بر پیمانکاران و مسئولان برای تسریع در توسعه این میدان مهم مشترک مورد استفاده قرار گیرد.

برای پیمانکاران در صورت جلو افتادن از برنامه زمانی و همچنین عقب ماندن از برنامه 35 ماهه تشویق ها و جرایم قابل توجهی به ازای 50 میلیون دلار در هر ماه در نظر گرفته شده بود، اما به اذعان موسی سوری مدیرعامل سابق نفت و گاز پارس عملا هیچ پیمانکاری به دلیل عقب ماندگی جریمه نشد و هیچ پیمانکاری نیز از مزایای پیش برد سریع پروژه سودی نبرد.

دلیل اصلی عقب ماندگی توسعه فازهای پارس جنوبی از سوی مسئولان مشکلات ناشی از نقل و انتقال پول کالاهای ساخته شده در خارج از ایران اعلام شده است. با این حال به نظر می رسد عوامل دیگری نیز در این عقب ماندگی بی تاثیر نبوده باشند. تفاوت بیش از 13 درصدی پیشرفت فازهای مختلف نشان می دهد، نحوه مدیریت فازها عمیقا در پیشرفت آنها مؤثر است.

از سوی دیگر کمبود دکل در این فازها علیرغم امکان پذیر بودن واردات دکل حفاری از کشورهای مختلف نشان می دهد، مشکلات تامین منابع مالی افزون بر مدیریت غیر متمرکز واردات دکل های حفاری که یکی از اقلام مهم در این حوزه محسوب می شوند، نقش تاثیرگذار و غیر قابل انکاری در عقب ماندن فازهای جدید از برنامه از پیش تعیین شده است.

تامین و واردات تجهیزات در کنار تامین منابع مالی همواره به عنوان مهم ترین چالش توسعه میدان پارس جنوبی معرفی شده است. فازهای 35 ماهه به دلیل طراحی مشابه پالایشگاه های چند فاز و اجرای همزمان آنها فرصت بی نظیری برای فعال کردن سازندگان داخلی برای تولید تجهیزات مورد نیاز این فازها بوده است.

با این حال به نظر می رسد به اندازه ظرفیت بالقوه و حتی بالفعل سازندگان داخلی تجهیزات نفتی توان آنها مورد استفاده قرار نگرفته است.

تنها به عنوان نمونه می توان به تجهیزات الکترونیک دقیق مورد استفاده در پارس جنوبی اشاره کرد، چنانکه حتی تجهیزات مورد استفاده در یک فاز از این میدان توان فعال کردن کل ظرفیت تولیدات بعضی شاخه های الکترونیک را دارد.

در بعضی حوزه های الکترونیک که استفاده فراوانی در صنعت نفت دارد (مانند تولید حسگرهای بسیار حساس) دانشمندان ایرانی فعال در داخل کشور از جمله سرآمدان جهانی دانش الکترونیک محسوب می شوند، اما این دانش هرگز مورد تقاضای نفتی ها نبوده است.

سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) رهبری کنسرسیوم توسعه چند فاز پارس جنوبی از جمله فازهای 17 و 18 و همچنین فاز 14 به عنوان یکی از فازهای 35 ماهه را بر عهده دارد. چنانکه از اسم و شرح وظایف این سازمان بر می آید، اولین اهتمام این سازمان باید گسترش صنایع کشور باشد و بازار صنعت نفت یکی از بزرگترین بازارهای صنایع داخلی است. با این حال ایدرو نه تنها کوچکترین تلاشی برای فعال کردن و گسترش سهم صنایع داخلی از بازار بزرگ نفت ایران نکرده است، بلکه بررسی ها حاکی از آن است که سهم استفاده از توان داخل در پروژه های ایدرو حتی از پروژه های مشابه که توسط دیگر شرکت ها اجرا می شود، نیز کمتر است.

علیرغم استفاده از تجهیزات خارجی بیشتر که طبعا آسان تر به دست می آیند، پروژه های ایدرو در پارس جنوبی همواره از همه پروژه های مشابه عقب ماندگی بیشتری نسبت به برنامه داشته اند. با این حال ایدرو تا کنون نه جریمه ای پرداخت کرده و نه حتی از رهبری کنسرسیوم توسعه دهنده عزل شده است.

با توجه به طی شدن ماه های پایانی دولت به نظر می رسد اهتمام دولت بهره برداری از فازهای قدیمی مانند فازهای 12 و 15 و 16 باشد که رماحل نهایی توسعه را طی می کنند و گفته می شود منابع مالی محدود وزارت نفت تمرکز بیشتری روی این حوزه یافته است.

علیرغم آنکه بهره برداری سریع تر از این میدان مشترک با توجه به افت فشار میدان و برداشت سریع طرف قطری باید عملیاتی شود و حتی می توان از درآمد ناشی از بهره برداری از فازهای آماده بهره برداری در توسعه فازهای 35 ماهه بهره گرفت، اما رها کردن فازهای جدید نیز با توجه به مشترک بودن این میدان عاقلانه نیست و وزارت نفت باید یک مدالیته و نقشه راه معقول برای سرمایه گذاری متناسب در این فازها در اختیار داشته باشد.

گذشتن موعد 35 ماهه بهره برداری از فازهای جدید به هیچ عنوان به معنای آن نیست که وزارت نفت و شرکت ملی نفت می توانند و حق دارند زمان بهره برداری از این فازها را به میزان دلخواه به تعویق اندازند، چنانکه از این پس شمارش معکوس رسیدن به موعد 35 ماهه به شکل دیگری یعنی با شمارش ماه های گذشته از موعد بهره برداری ادامه خواهد یافت.