بازگشت نفت از سرازیری

اقتصاد ایرانی: مقابله به مثل نفتی ریاض با سیاست های اخیر کاخ سفید، بازگشت قیمت طلای سیاه از سرازیری را در پی داشت. هر بشکه نفت خام آمریکا پس از افت ۷ درصدی روز سه شنبه، در معاملات دیروز با بیش از یک درصد رشد همراه شد و به قیمت ۵۷.۵۰ دلار بر بشکه رسید. خبر وزیر نفت عربستان سعودی مبنی بر کاهش تولید ۵۰۰ هزار بشکه ای این کشور و کاهش صادرات نفت خام سعودی ها به آمریکا، از جمله عوامل رشد قیمت طلای سیاه عنوان شده است. به گفته منابع آگاه، سعودی ها حتی به دنبال کاهش ۱.۴ میلیون بشکه ای تولیدات کشورهای عضو و غیرعضو اوپک هستند تا شاید از این طریق بر احساس «بازی خوردن از آمریکا» غلبه کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد، سعودی ها در حالی به درخواست آمریکا و برای اجرای بی کم وکاست تحریم های نفتی آمریکا علیه ایران تولیدات خود را با رشدی بیش از ۷۰۰ هزار بشکه ای در روز همراه کرده بودند که آمریکا بدون اطلاع هم پیمان خود در خاورمیانه، به هشت خریدار اصلی نفت خام ایران معافیت های تحریمی اعطا کرد. این اقدام خشم سعودی ها را برانگیخت اما ضربات بعدی واشنگتن با تحریم ۱۷ تن از مقامات سعودی در پی ترور خاشقجی و همچنین قطع سوخت رسانی به هواپیماهای ائتلاف عربی در جنگ یمن، موجب شد آنها به فکر تلافی باشند. تلافی ای که اثر توطئه نفتی آنها علیه ایران را کمرنگ می کند.

معادلات ژئوپلیتیک بازار نفت نسبت به چند ماه پیش چرخش ۱۸۰ درجه ای داشته است. عربستان که در ماه های اخیر کاملا با سیاست های واشنگتن در بازار نفت منطبق شده و عرضه خود را برای جایگزینی نفت ایران به شکل قابل توجهی افزایش داده بود، حال به دنبال افزایش تولید و تلافی اقدامات ترامپ است. رئیس جمهور آمریکا به دنبال خروج از برجام از عربستان خواست تولید نفت خود را افزایش دهد و واشنگتن را در به صفر رساندن صادرات نفت ایران همراهی کند. ریاض نیز با افزایش قابل توجه تولید نفت خود تلاش کرد که به خوبی واشنگتن را همراهی کند، اما در نهایت دولت ترامپ معافیت های غیرمنتظره ای به خریداران نفت ایران اعطا کرد؛ موضوعی که به کاهش ۲۰ دلاری قیمت نفت ظرف حدود یک ماه گذشته منجر شده است. این شرایط عربستان و تعداد زیادی از کارشناسان را به این باور رسانده است که در موضوع تحریم نفت ایران، آمریکا سعودی ها را فریب داده و به بازی گرفته است. از طرف دیگر اخیرا واشنگتن به دلیل قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار واشنگتن پست تحریم‎ هایی را علیه برخی مقامات سعودی وضع و از سوی دیگر حمایت خود از ریاض در جنگ یمن را قطع کرده است. این سه موضوع در کنار هم خشم ریاض را بر انگیخته و موجب سلب اعتماد سعودی ها از دولت ترامپ شده است. از این رو عربستان با جدیت به دنبال اجرای طرح کاهش تولید نفت و افزایش قیمت ها است، طرحی که می تواند اقدامات ترامپ را تلافی کند. ریاض همچنین به دنبال کاهش صادرات نفت به آمریکا است. سعودی ها که با افزایش صادرات بعد از خروج آمریکا از برجام تلاش داشتند قیمت نفت در این کشور را پایین نگه دارند حال در صدد کاهش صادرات به آمریکا هستند. کارشناسان پیش بینی می کنند به زودی صادرات نفت عربستان به آمریکا به کمترین سطح تاریخی خود برسد.

واشنگتن علیه ریاض

آن طور که بلومبرگ گزارش می دهد مهم ترین دلیل رشد قیمت نفت در روز گذشته، تحریم مالی دولت واشنگتن علیه ۱۷ شخصیت حقوقی در عربستان بوده است. براساس این گزارش، درست چند ساعت پس از آنکه عربستان لیستی از نام ۱۱ تن از کسانی را که در مرگ خاشقجی دست داشته اند منتشر کرد، دولت ترامپ ۱۷ شخصیت حقیقی را تحریم کرد که نام سعود القحطانی، مشاور ارشد محمد بن سلمان نیز بین افراد تحریم شده دیده می شد. این تحریم ها شامل انسداد دارایی های این افراد و همچنین محدودیت دسترسی آنها به سیستم مالی آمریکا است.

با این حال آنچه نگرانی از تحریم های عربستان را بیشتر کرده، مواضع سناتورهای آمریکایی است. برخی سناتورها بر این باورند که تحریم های اعمال شده علیه عربستان کافی نیست و آنها قصد دارند قطعنامه ای را به مجلس سنا ببرند و تحریم های شدیدتری را علیه مقامات سعودی وضع کنند. رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا از احتمال رای گیری درخصوص قطعنامه ای علیه عربستان سعودی تا پایان سال جاری میلادی در این مجلس خبر داده است. اما تحریم ها تنها ضربه واشنگتن به ریاض در روزهای اخیر نبوده است؛ در واقع این تحریم ها با فاصله کمی بعد از تصمیم دولت ترامپ مبنی بر قطع سوخت رسانی به هواپیماهای ائتلاف عربی در جنگ یمن، اعمال شد.

اما «اعطای معافیت به خریداران نفت ایران» از نگاه کارشناسان بازار و مقامات سعودی بزرگ ترین ضربه ترامپ به دولت سعودی در یک ماه گذشته بوده است. بر اساس این گزارش، ریاض در ماه های اخیر با کمال میل به درخواست واشنگتن برای جایگزین کردن نفت ایران در بازار پاسخ مثبت داده و تولید خود را به رکورد ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده بود. این مقدار نسبت به میزان تولید این کشور پیش از خروج آمریکا از برجام بیش از ۷۰۰ هزار بشکه بیشتر است. اما در مقابل با شروع تحریم ها آمریکا ۸ خریدار عمده نفت ایران را از تحریم ها معاف کرد، این موضوع به معنای تداوم افزایش صادرات نفت ایران در سطوح بالا و بر خلاف ادعای ترامپ درخصوص صفر کردن صادرات ایران با اجرای تحریم ها است.

ریاض به دنبال تلافی

سه عامل یادشده، سیگنال افزایش تنش ها بین آمریکا و بزرگ ترین متحدش در خاورمیانه را به دنبال داشته، موضوعی که احتمال اتخاذ سیاست‎های مقابله ای از سوی عربستان سعودی از جمله کاهش عرضه نفت از سوی این کشور را افزایش داده است. این موضوع در گزارش های خبرگزاری رویترز نیز تایید شده است. به گفته منابع آگاه در اوپک زمانی که ترامپ به طور غافلگیر کننده ای مهم ترین خریداران نفت ایران را از تحریم ها معاف کرد، از پیش هیچ اطلاعی به دولت سعودی ها نداد و این موضوع موجب خشم عربستان از اقدام آمریکا شده است. یکی از این منابع آگاه گفته است: «سعودی ها از دست ترامپ بسیار عصبانی هستند. حال آنها به ترامپ اعتماد ندارند و به صورت جدی به کاهش تولید فکر می کنند.» یکی دیگر از منابع آگاه نیز با بیان اینکه سعودی ها احساس می کنند ترامپ آنها را فریب داده، می گوید: «عربستان هر کاری کرد تا عرضه نفت را به میزانی که واشنگتن برای اتخاذ موضعی سرسختانه در قبال ایران لازم داشت، افزایش دهد. با این حال هیچ اطلاعی در مورد اینکه واشنگتن تحریم ها را تعدیل خواهد کرد به آنها داده نشد.» با این حال منابع آمریکایی بر این باورند که هرگونه اعطای معافیت به خریداران نفت ایران خشم عربستان را به دنبال داشت و این موضوع ربطی به عدم اطلاع سعودی ها از معافیت ها ندارد. یک منبع آگاه نزدیک به دولت ترامپ در این رابطه گفته است: «چه ما آنها را از قبل در جریان این معافیت ها قرار می دادیم و چه پس از اعلام این تصمیم آنها آگاه می شدند، سعودی ها از این تصمیم خشمگین می شدند».

در نهایت، کاهش عرضه نفت عربستان و جلوگیری از پایین تر رفتن قیمت ها محتمل ترین گزینه پیش روی بازار است. این کشور در نشست کمیته ویژه نظارت بر اجرای توافق نفتی که هفته گذشته در ابوظبی با حضور وزرای نفت عربستان، روسیه، کویت، امارات متحده عربی، عمان، الجزایر و ونزوئلا برگزار شد، طرح کاهش یک میلیون بشکه ای تولید اوپک و غیراوپک را نسبت به سطح تولید اکتبر مطرح کرد. با افزایش ریزش قیمت ها به دنبال توییت ترامپ در مخالفت با این طرح، برخی منابع اوپک اعلام کردند که این سازمان و متحدانش احتمالا تولیدات خود را ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. هرچند بازار در ابتدای هفته گذشته چندان انتظار نداشت شاهد هرگونه اقدام سعودی ها بدون در نظر گرفتن رضایت واشنگتن باشد، اما اقدامات اخیر آمریکا مبنی بر قطع حمایت از ریاض در جنگ یمن و همچنین تحریم برخی افراد سعودی در رابطه با مرگ خاشقجی احتمال کاهش عرضه نفت عربستان با وجود مخالفت ترامپ را بیشتر کرده است. موضوعی که به افزایش قیمت ها در روز گذشته در بازار نفت منجر شد.

ضعف عوامل بنیادی

تنش های ژئوپلیتیک در روز گذشته در حالی به عنوان اهرمی برای افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی عمل کرد که این فاکتور رشد قیمت توسط عوامل بنیادی بازار تا حدودی تضعیف شد. قیمت نفت برنت روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران) بیش از یک دلار معادل ۱.۵ درصد افزایش یافت و به ۶۷.۶۷ دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز با افزایش ۸۰ سنتی قیمت (معادل ۱.۴ درصد) بیش از ۵۷ دلار بر بشکه به فروش رسید. با وجود این رشد کارشناسان بر این باورند که عوامل بنیادی بازار همچنان به عنوان عامل فشار در بازار نفت عمل می کند. خبر رشد شدید موجودی انبارهای نفتی آمریکا در هفته گذشته نگرانی ها نسبت به بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت را تقویت کرد. آن طور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرده، موجودی انبارهای نفتی این کشور در هفته منتهی به ۹ نوامبر حدود ۱۰.۳ میلیون بشکه افزایش یافته و به بیش از ۴۴۲ میلیون بشکه رسیده است. این مقدار بیشترین سطح از اواسط دسامبر سال ۲۰۱۷ یعنی تقریبا ظرف حدود یک سال گذشته است. افزایش موجودی انبارهای نفتی نشان از ضعف تقاضا در برابر رشد عرضه دارد و با افزایش تولید نفت در آمریکا همسو است. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا متوسط روزانه تولید نفت آمریکا در هفته منتهی به ۹ نوامبر به بیش از ۱۱.۷ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز بیشتر است.

در این میان، خبر از سرگیری صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق از دیگر عواملی بود که از رشد بیشتر قیمت ها جلوگیری کرد. صادرات نفت کرکوک به دنبال تنش های دولت مرکزی عراق و دولت نیمه مختار منطقه کردستان ظرف یک سال گذشته قطع شده بود. دولت ترامپ در ماه های اخیر تلاش کرد که دو طرف به سمت حل و فصل اختلافات خود و از سرگیری صادرات نفت کرکوک پیش بروند، چراکه سعی داشت احتمال ایجاد کمبود نفت در بازار به دنبال تحریم ایران را به حداقل برساند. حال آنطور که منابع آگاه به رویترز گفته اند، صادرات نفت کرکوک دیروز در سطح روزانه ۵۰ تا ۶۰ هزار بشکه آغاز شده و قرار است به مرور افزایش یابد. پیش از بحران های سال گذشته صادرات نفت این منطقه تا مرز ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته بود.

مسکو در مقابل ریاض؟

روسیه در دو سال گذشته نقش بسیار پررنگ و کلیدی در بازار نفت ایفا کرده است. این کشور از اواخر سال ۲۰۱۶ با عربستان و اوپک متحد شده و با کاهش عرضه نفت تا میانه‎ های سال جاری یکی از عوامل عبور بازار از شرایط مازاد عرضه و رشد قیمت ها بوده است. روسیه کشوری بود که بعد از خروج آمریکا از برجام به دنبال درخواست واشنگتن تولیدات خود را افزایش داد و مانند عربستان ترامپ را در این مسیر همراهی کرد. در واقع ظرف بیش از یک سال و نیم گذشته سیاست های عربستان و روسیه کاملا منطبق با هم پیش رفته، سیاست هایی که همراستا با منافع آمریکا بوده است. اما در حال حاضر این سوال مطرح است که اگر عربستان بخواهد با کاهش تولید به مقابله با ترامپ برخیزد، آیا در این مسیر مورد حمایت روسیه خواهد بود؟

به اعتقاد کارشناسان با وجود اینکه الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه و حتی ولادیمیر پوتین از لزوم تداوم همکاری روسیه و اوپک گفته اند، با این حال احتمال موافقت مسکو با کاهش عرضه اندک است. اول اینکه اقتصاد روسیه به اندازه عربستان به قیمت نفت وابسته نیست؛ اظهارات پوتین درخصوص رضایت از قیمت های کنونی و مطلوب بودن نفت ۷۰ دلاری برای روسیه بر این موضوع تاکید دارد. دوم اینکه تولید نفت در این کشور از سوی شرکت های بعضا نیمه خصوصی انجام می شود که همواره با کاهش تولید مخالف بوده اند و سوم آنکه روسیه در تلاش است که اختلافات خود را با واشنگتن کاهش دهد. دیدار ترامپ و پوتین در حاشیه صدمین سالگرد پایان جنگ جهانی اول در پاریس در پایان روزهای پایانی هفته گذشته نیز در این راستا بوده است. بنابراین شانس همراهی مسکو با ریاض در مسیر کاهش تولید اندک است و این موضوع می تواند مانعی در برابر سیاست های عربستان باشد.