بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 3 مرداد 1397      12:50

هشت علت فرار مالیاتی

اقتصاد ایرانی: دستیابی به هدف رشد و توسعه پایدار کشور، مستلزم انجام اصلاحات بنیادی در ساختار اقتصادی ایران است و در این میان اصلاح و توسعه نظام مالیاتی، بخش لاینفک این برنامه اصلاحی است. هرچند طی سال های اخیر اقدامات زیادی برای توسعه نظام مالیاتی کشور انجام شده است، اما همچنان فاصله زیادی با یک نظام مالیاتی مطلوب وجود دارد. حجم قابل توجه فرار مالیاتی در کشور، نقش مهمی در نارسایی و عدم کارآیی نظام مالیاتی و در نتیجه عدم تحقق درآمدهای مالیاتی مورد انتظار دارد.

به گزارش دنیای اقتصاد، اخیرا وزیر اقتصاد اعلام کرده که این وزارتخانه به همراه سازمان امور مالیاتی، نهایت سختگیری را نسبت به فراریان مالیاتی خواهند داشت. مسعود کرباسیان گفته است: «اجازه نمی دهیم فشار مالیاتی روی دوش بخش خصوصی مولد، کارآفرینان متعهد، کارمندان و کارگران باشد و عده ای دیگر در سایه بمانند و مالیات ندهند.» در این راستا در گزارشی که از سوی مرکز تحقیقات و بررسی های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران تهیه شده، ضمن اشاره به پیامدهای فرار مالیاتی، هشت عامل اصلی نقش آفرین در فرار مالیاتی نیز شناسایی شده اند که عبارتند از: «عدم تنوع پایه های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی»، «وجود معافیت های مالیاتی وسیع و متنوع»، «تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی»، «افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد»، «عدم اعتماد مردم به کارآیی و اثربخشی دولت»، «فرهنگ مالیاتی ضعیف»، «فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی» و «مشکلات ساختار اقتصاد».

پیامدهای فرار مالیاتی

فرار مالیاتی واقعیتی اجتناب ناپذیر است که پیامدهای نامطلوبی را برای اقتصاد کشورها به همراه خواهد داشت. این گزارش به ۵ پیامد فرار مالیاتی اشاره دارد. یک؛ کاهش درآمدهای دولت و تنزل توان آن در ارائه کالا و خدمات عمومی نظیر بهداشت، آموزش و پرورش، امنیت، انرژی، احداث و توسعه راه ها و پل ها و... دو؛ توزیع نامناسب درآمدها و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه. سه؛ خنثی شدن ابزارها و اهرم های کنترلی و نظارتی دولت در مسیر دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی و در نتیجه تضعیف رشد اقتصاد و کاهش رفاه عمومی. چهار؛ تضعیف امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری و پنج؛ ایجاد شکاف مالیاتی، ناکارآمد کردن نظام مالیاتی و کاهش تمایل شهروندان به پرداخت مالیات. با توجه به این پیامدها، مبارزه با مشکل فرار مالیاتی به منظور بهبود وضعیت اقتصاد ملی، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به شمار می آید. این گزارش می افزاید: تا زمانی که مشکلات ساختاری اقتصاد و محیط کسب وکار کشور که زمینه ساز بروز فرار مالیاتی هستند، مورد بررسی و اصلاح قرار نگیرند، نمی توان به گسترش درآمدهای مالیاتی و کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی امیدوار بود. در مجموع می توان گفت که هم اکنون جایگزین کردن درآمدهای مالیاتی به جای درآمدهای نفتی و برنامه ریزی دقیق برای ایجاد درآمدهای مالیاتی پایدار، ضرورتی انکارناپذیر برای کشور محسوب می شود که تحقق این امر نه تنها در گرو ایجاد زیرساخت ها و بهبود سیستم مالیاتی کشور، بلکه مستلزم بستن تمام راه های فرار مالیاتی در اقتصاد ایران است.

ارزیابی عملکرد سیستم مالیاتی در ایران

درآمدهای مالیاتی یکی از مهم ترین منابع درآمدی را در بیشتر کشورهای توسعه یافته تشکیل می دهند و نقش قابل توجهی در اعمال سیاست های اقتصادی در این کشورها ایفا می کنند. این درحالی است که اغلب کشورهای درحال توسعه وابسته به منابع طبیعی، دارای یک سیستم مالیاتی ناکارآمد هستند و قادر به تامین منابع مالی دولت و تحقق اهداف مالیاتی آن نیستند. مالیات در ایران همانند برخی از کشورهای درحال توسعه نتوانسته نقش خود را در اقتصاد به درستی ایفا کند و این مساله جدا از ناکارآمدی نظام مالیاتی، به وجود درآمدهای نفتی و نقش پررنگ آن در اقتصاد ایران بازمی گردد. از زمانی که درآمدهای حاصل از فروش نفت وارد بودجه دولت شده است، دولت ها به دلیل عدم احساس نیاز، به درآمدهای مالیاتی توجه چندانی نکردند و از همین رو درآمدهای مالیاتی سهم کمی از درآمدهای دولت را تشکیل داده است. از وجهی دیگر دولت در قبال دریافت مالیات، ملزم به پاسخگویی در برابر مردم خواهد بود. از همین رو وجود درآمدهای نفتی و وابستگی قابل توجه بودجه دولت به این درآمدها سبب شده که در کشور ما، لزوم توجه جدی به مالیات و اثرات اقتصادی آن مورد غفلت قرار گیرد، نقش مالیات در بین درآمدهای دولت کمرنگ شود و مکانیزم کارآمدی برای جذب آن مدنظر قرار نگیرد. بررسی وضعیت درآمدهای تحقق یافته دولت طی سال های ۱۳۹۶-۱۳۸۶ نشان می دهد که متوسط سهم درآمدهای نفتی و درآمدهای مالیاتی در درآمدهای دولت برای بازه زمانی مذکور، به ترتیب معادل ۳۴.۱ و۳۴.۲ درصد بوده است. این آمار بیانگر آن است که مالیات و درآمدهای نفتی نقشی یکسان در درآمدزایی برای دولت دارند و انتظار می رود که نقش مالیات پررنگ تر از وضعیت موجود شود.

با توجه به اینکه درحال حاضر اقتصاد ایران با معضل تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا دست به گریبان است و نوسانات قیمت نفت در بازارهای جهانی منجر به ناپایداری درآمدهای دولت می شود و آسیب های جدی را متوجه اقتصاد کشور می کند، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تلاش درجهت تحقق درآمدهای مالیاتی، ضرورتی انکارناپذیر برای دستیابی به اهداف مهمی از قبیل رشد اقتصادی، برقراری ثبات اقتصادی، ارتقای رقابت پذیری و بهبود محیط کسب وکار محسوب می شود. در واقع تا زمانی که گام موثری درخصوص کاهش سهم درآمدهای نفتی در بودجه دولت برداشته نشود، نمی توان انتظار داشت که نظام مالیاتی کارکرد واقعی خود را داشته باشد. در برنامه پنجم توسعه پیش بینی شده بود که نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی به طور متوسط حداقل به ۱۰درصد افزایش یابد و همچنین مقرر شده که این نسبت در برنامه ششم به ۱۱ درصد برسد. این درحالی است که نسبت مذکور در طول برنامه پنجم توسعه به طور متوسط ۹/ ۵ بوده. این آمار تاکیدی بر این است که از ظرفیت های مالیاتی در کشور به خوبی استفاده نشده است. بررسی وضعیت نسبت مالیات به هزینه های جاری دولت نیز نشان می دهد که این نسبت برای بازه زمانی (۱۳۹۶-۱۳۸۶) همواره کمتر از ۵۰ درصد بوده است و نقش مالیات در تامین هزینه های جاری با نقش بالقوه آن تفاوت قابل ملاحظه ای دارد. جایگاه ایران در نماگر پرداخت مالیات بانک جهانی نیز تاکیدی بر پیچیده و مبهم بودن مقررات مالیاتی و بار مقرراتی بالا است.

آسیب شناسی پدیده فرار مالیاتی

یکی از مهم ترین دلایل شکاف میان درآمدهای مالیاتی محقق شده و ظرفیت های مالیاتی کشور، پدیده فرار مالیاتی است. در واقع وجود اقتصاد زیرزمینی گسترده، قاچاق، عدم شفافیت اقتصادی و مواردی از این قبیل، منجر به بروز فرار مالیاتی قابل تامل در کشور شده است. متوسط میزان واقعی فرار مالیاتی در کشور مربوط به بازه زمانی ۱۳۹۳-۱۳۶۰ معادل ۱۷.۸ درصد متوسط درآمدهای مالیاتی دولت است. عوامل متعددی در ناکارآمدی نظام مالیاتی و افزایش حجم فرار مالیاتی در کشور موثر هستند که در این گزارش، به ۸ مورد آن اشاره شده است.

عدم تنوع پایه های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی: بررسی ترکیب درآمدهای مالیاتی دولت گویای آن است که اشخاص حقوقی به دلیل شفافیت فعالیت های مالیاتی، بیشترین بار مالیاتی را در اقتصاد متحمل می شوند و سهم آنها در درآمدهای مالیاتی دولت، در بازه زمانی ۱۳۹۶-۱۳۸۶ به طور متوسط حدود ۸/ ۴۰ درصد بوده است. درحالی که با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد کشور طی سال های اخیر انتظار می رفت درخصوص مالیات بخش های تولیدی-صنعتی بازنگری هایی صورت گیرد و در مقابل توجه سیستم مالیاتی کشور به سمت بخش های معاف از پرداخت مالیات و فعالیت هایی که به دلیل عدم شفافیت گردش مالی در دایره شمول مالیات قرار ندارند، معطوف شود. در واقع وصول مالیات در کشور بیشتر بر مالیات های سهل الوصول مانند مالیات بر اشخاص حقوقی متمرکز است و عملکرد سیستم مالیاتی کشور در اخذ مالیات از سایر پایه های مالیاتی ضعیف است. از همین رو گسترش پایه های مالیاتی به منظور کاهش فشار بر مودیان موجود، از الزامات کاهش فرار مالیاتی است. وجود معافیت های مالیاتی وسیع و متنوع: به دنبال وجود معافیت های وسیع و متنوع در قوانین مالیاتی کشور، درصد قابل تاملی از تولید ناخالص داخلی از پرداخت مالیات معاف است. این امر نه تنها کاهش قابل ملاحظه درآمدهای دولت را به دنبال داشته، بلکه به دلیل تحمیل فشار مالیاتی سنگین بر دوش دیگر گروه های درآمدی، منتج به فرار مالیاتی در کشور شده است. بنابراین اصلاح ساختار و هدفمند کردن معافیت ها، نقش کلیدی در پیشگیری از فرار مالیاتی دارد.

تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی: براساس گزارش رقابت پذیری جهانی در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۷ مولفه مقررات مالیاتی به عنوان دوازدهمین مشکل اصلی کسب وکار از نظر فعالان اقتصادی ارزیابی شده و طی ۸ سال متوالی نیز این مولفه، همواره به عنوان یکی از مشکلات اصلی پیش روی فعالان اقتصادی مطرح بوده است. همچنین نگاهی به وضعیت ایران در نماگر پرداخت مالیات بانک جهانی نیز حاکی از پیچیده بودن مقررات و رویه های مالیاتی در کشور است. براساس این شاخص، شرکت ها در ایران به طور متوسط سالانه ۲۰ بار برای پرداخت مالیات و کسورات قانونی اقدام می کنند، ۳۴۴ ساعت صرف تشکیل پرونده، آماده سازی اسناد پرداخت مالیات و کسورات قانونی کرده و در مجموع ۴۴.۷ درصد از سود سالانه خود را بابت مالیات و کسورات قانونی پرداخت می کنند. از همین رو ساده سازی قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی، ضرورتی اجتناب ناپذیر برای ممانعت از فرار مالیاتی است که تلاش جدی برای پیاده سازی طرح جامع مالیاتی در کشور کمک شایانی به این امر می کند.

افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد: ایران در شاخص ادراک فساد در سال ۲۰۱۷، رتبه ۳۰ را در بین ۱۸۰ کشور مورد بررسی کسب کرده و از ۱۰۰ نمره تنها ۳۰ نمره را به خود اختصاص داده است. همچنین بر اساس گزارش رقابت پذیری جهانی در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۷، معضل فساد به عنوان ششمین مشکل اصلی محیط کسب وکار از نظر فعالان اقتصادی ارزیابی شده است. گام نخست برای مبارزه با فساد و در نتیجه کاهش حجم فرار مالیاتی، ایجاد شفافیت در کشور است که این مهم از طریق وضع قوانین صریح و روشن و انتشار به موقع آنها، شفاف سازی مناقصه ها و مزایده های دولتی، شفاف سازی نحوه هزینه کردن درآمدهای دولتی و فعالیت های توزیعی آن، انتشار به موقع آمارها و اطلاعات اقتصادی، بهره گیری از تکنولوژی های نوین و مواردی از این قبیل، تحقق می یابد.

عدم اعتماد مردم به کارآیی و اثربخشی دولت: هر اندازه در کشور، مالیات عینیت داشته باشد و مردم شاهد توسعه، عمران و آبادانی و نیز ارائه خدمات عمومی از ناحیه مالیات باشند، انگیزه بیشتری برای پرداخت مالیات پیدا می کنند. بنابراین کارآیی و اثربخشی دولت عامل مهمی در ممانعت از فرار مالیاتی محسوب می شود. آمارها نشان می دهد که درآمد دولت در کشور از کارآمدی لازم برخوردار نیست و این عامل می تواند عدم اعتماد مردم به دولت و در نتیجه کاهش تمایل آنها به پرداخت مالیات را به دنبال داشته باشد. از این رو تا زمانی که عملکرد دولت اثربخش و کارآ نباشد و مخارج دولت شفافیت لازم را نداشته باشد، تحقق درآمدهای مالیاتی در جامعه دور از انتظار خواهد بود.

فرهنگ مالیاتی ضعیف: ضعف فرهنگ مالیاتی یکی از مولفه هایی است که موجب عدم التزام افراد به اهمیت مالیات ها و ضرورت پرداخت آنها و در نتیجه بروز پدیده فرار مالیاتی در کشور شده است. از همین رو گسترش فرهنگ مالیاتی در سطح جامعه و شناخت اهمیت آن در توزیع درآمد و ایجاد عدالت اجتماعی و به وجود آمدن این باور عمومی که درآمدهای مالیاتی در نهایت از طریق ارائه کالاها و خدمات عمومی به خود مردم بازمی گردد و از مزایای آن برخوردار خواهند شد، می تواند در ترغیب افراد به پرداخت مالیات و کاهش فرار مالیاتی نقش بسزایی داشته باشد. فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی: هرچند در سال های اخیر در راستای دسترسی بهتر و بیشتر به اطلاعات مودیان مالیاتی اقدامات مهمی صورت گرفته اما تا دسترسی به فضای شفاف اطلاعاتی در حوزه مالیات، فاصله وجود دارد و این مساله امکان فرار مالیاتی را افزایش داده است. از این رو ایجاد بانک اطلاعاتی جامع و فراگیر اقتصادی در کنار اجرای کامل طرح جامع مالیاتی، راهکار اساسی برای جلوگیری از فرار مالیاتی محسوب می شود.

مشکلات ساختار اقتصاد: بررسی وضعیت متغیر تورم در گزارش های داخلی و بین المللی حاکی از آن است که در اقتصاد ایران، معضل تورم هنوز حل نشده است. براساس گزارش های بین المللی مولفه تورم به عنوان پنجمین مشکل اصلی محیط کسب وکار از نظر فعالان اقتصادی در ایران ارزیابی شده است. از طرف دیگر بررسی وضعیت بازار کار کشور نیز در کنار این مساله، نشان می دهد تمرکز ویژه بر مساله اشتغال مواد و پایدار و سیاست های مناسب تورم زا، می تواند تاثیر بسزایی در کاهش حجم فرارهای مالیاتی داشته باشد. براساس این گزارش، اتاق ایران به عنوان پارلمان بخش خصوصی، اقداماتی از قبیل ساده سازی و شفافیت قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی، گسترش فرهنگ مالیاتی در جامعه، افزایش شفافیت و پاسخگویی دولت، گسترش پایه های مالیاتی و نرخ گذاری براساس وضعیت اقتصادی کشور، ایجاد بانک اطلاعاتی جامع و فراگیر اقتصادی، اجرای کامل طرح جامع مالیاتی، هدفمند سازی معافیت های مالیاتی، بهره گیری از ابزارهای نوین در اخذ مالیات، افزایش کارآیی و اثربخشی مخارج دولت و اتخاذ سیاست های مناسب برای مهار تورم و ایجاد اشتغال پایدار را به منظور ممانعت از فرار مالیاتی پیشنهاد می کند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir