بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : دوشنبه 31 ارديبهشت 1397      12:46

راه واکسینه کردن تجارت در برابر تحریم

سرنوشت برجام و اینکه آیا قدرت‌های اروپایی می‌توانند در مقابل تحریم‌ها ایستادگی کنند هنوز در هاله‌یی از ابهام قرار دارد.

اقتصاد ایرانی: سرنوشت برجام و اینکه آیا قدرت های اروپایی می توانند در مقابل تحریم ها ایستادگی کنند هنوز در هاله یی از ابهام قرار دارد. اتحادیه اروپا به تازگی از طرحی رونمایی کرده که براساس آن کشورهای عضو این اتحادیه ملزم به نادیده گرفتن تحریم های امریکا علیه ایران می شوند بنابراین می توانند از «تحریم های ثانویه» بگریزند. با این همه خروج تدریجی برخی شرکت های بزرگ اروپایی از بازار ایران موجب شده تحلیلگران نتوانند با اطمینان از تداوم فواید برجام برای ایران و در نتیجه زنده ماندن این توافق سخن بگویند.

به گزارش تعادل، در این میان برخی این پرسش را مطرح می کنند که عدم عضویت یا استفاده نادرست ایران از پیمان های اقتصادی تا چه حد می تواند اقتصاد ایران را در مقابل تحریم های خارجی واکسینه کند؟ ایران تنها اقتصاد بزرگی است که عضو سازمان تجارت جهانی(WTO)  نیست. علاوه بر این ایران حدود ۱۳ سال است که عضو ناظر پیمان «شانگهای» است و با وجود عضویت در تروییکای بنیانگذاری پیمان «اکو» هنوز نتوانسته از مواهب حضور در این پیمان بهره ببرد.

نگاه به شرق

روز شنبه همین هفته بود که ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) توافقنامه تجارت ترجیحی امضا کردند که به موجب آن تعرفه های صادراتی میان کشورهای عضو این اتحادیه و ایران به شکل چشم گیری کاهش پیدا می کند. این توافقنامه در شرایطی امضا شد که زمزمه بازگشت تحریم های گسترده امریکایی بسیاری را به این فکر انداخته که چرا ایران تا امروز افزون بر راهکارهای سیاسی تلاشی برای استفاده از راهکارهای تجاری جهت مقابله با تحریم ها نکرده است؟ در واقع پرسش این است که آیا توافق های اقتصادی از این دست می توانند ایران را در مقابل تحریم های اقتصادی خارجی مقاوم تر کنند؟

این نخستین بار نیست که اقتصاد ایران مورد تحریم قرار می گیرد. رویارویی سیاسی دولت محمد مصدق و بریتانیایی بر سر پرونده ملی شدن نفت ایران برای نخستین بار اقتصاد ایران را در مقابل تحریم ها قرار داد و این البته تجربه یی بود که به سرعت به سرنگونی مصدق انجامید. در آن زمان مصدق برای کاستن از فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران سیاست «موازنه منفی» را در دستور کار قرار داد و بر این اساس به سمت امریکا چرخید. ایران نیز پس از تجربه وضع تحریم های امریکا در دهه ۱۳۶۰ سیاست «نگاه به شرق» را در راستای جایگزین کردن مواهب اقتصادی تجارت با غرب اجرایی کرد. این سیاست در طول چند دهه گذشته بیش و کم اجرایی شده و البته تجارت ایران نه فقط از غربی ها که از شرقی ها هم بارها ضربه خورده است. هر چه هست اما به نظر می رسد، سیاست «نگاه به شرق» از این پس بسامد بیشتری در کلام فعالان اقتصادی خواهد یافت.

«WTO» رویایی که تعبیر نشد

ایران بزرگ ترین کشور غایب در فهرست کشورهای عضو «سازمان تجارت جهانی» (WTO) است. این سازمان در سال ۱۹۹۵ با پوست اندازی گات تاسیس شد و هدف از آن تنظیم و تسهیل جریان تجارت در جهان بود. افزون بر این اما اعضا از فواید کاهش اصطکاک های ناشی از تعرفه های تجاری هم بهره مند می شوند و به دلیل وجود یک سازوکار حقوقی برای رسیدگی به شکایات تجاری، کاهش هزینه های مبادله (Transaction Costs) هم امکان پذیر خواهد بود.

ایران سال هاست که متقاضی پیوستن به این سازمان است و البته بزرگ ترین بازاری است که تاکنون خارج از این جریان به فعالیت تجاری با جهان ادامه داده است. ایالات متحده امریکا به عنوان قدرتمندترین عضو سازمان تجارت جهانی و البته برخی از کشورهای عربی در طول سال های گذشته مانع پذیرش ایران در این نهاد جهانی شده است و این درحالی است که عده یی معتقدند در صورت حضور ایران در این سازمان، بخش بزرگی از تحریم هایی که تاکنون علیه کشورمان وضع شده عملا غیرقابل اعمال می بود. در واقع بنا بر اساسنامه این سازمان نمی توان بر کشورهای عضو محدودیت های تجاری اعمال کرد.

عمده ترین دلیل عدم پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی اما تنها فشارهای خارجی نیست. با آغاز عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بسیاری از محدودیت های وارداتی باید لغو شوند و این بر خلاف سیاست های حمایت گرایانه و انحصارگرایانه یی است که در زمینه های خاصی مانند صنعت خودرو وجود دارند. افزون بر این، این تلقی همچنان در میان طیف وسیعی از فعالان اقتصادی ایران وجود دارد که صنایع ایران آمادگی رقابت با صنعت در کلاس جهانی را ندارند و اجرای مقررات سازمان تجارت جهانی عملا موجب تعمیق رکود اقتصادی در ایران خواهد شد.

پیمان سرزمین ابریشم

فشار تحریم های خارجی اما ایران را از پیمان های اقتصادی دیگری هم دور نگه داشته است. ایران عضو ناظر «سازمان همکاری شانگهای» است و درحالی که عضویت کشوری مانند پاکستان به این پیمان اقتصادی به تازگی به تصویب اعضا رسیده، ایران با اقتصادی به مراتب بزرگ تر هنوز نتوانسته به عضویت دایم این سازمان درآید. ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی درخواست عضویت دایم در سازمان همکاری شانگهای را به این نهاد تحویل داده است. عدم عضویت در پیمان شانگهای اما ایران را دچار خسران بزرگی کرده است. تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو این پیمان به دلیل حضور چین، هند و روسیه بسیار بالاست و ایران از این نظر فرصت تجاری بزرگی را از دست داده است. افزون بر این پیش بینی آغاز به کار طرح رویایی چینی ها موسوم به «جاده ابریشم جدید» و نقش ژئوپلیتیک ایران در این مسیر موضوعی بسیار با اهمیت است. طرح دیگری که ذیل این سازمان برای آن برنامه ریزی شده است، ایجاد یک بانک مشترک و سرمایه گذاری های ناظر به توسعه در کشورهای عضو است. پیمان شانگهای علاوه بر این ممکن است در سال های آتی به یک پیمان نظامی در مقابل پیمان «ناتو» بدل شود و این خود می تواند در صورت عضویت بر امنیت ایران بیفزاید.

«اکو» پیمان بی هیاهو

«سازمان همکاری اقتصادی» موسوم به «اکو» اما احتمالا قدیمی ترین پیمان اقتصادی منطقه است که با محوریت ایران آغاز به کار کرده است. این سازمان در سال ۱۹۶۴ میلادی با تفاهم ۳ کشور ایران، پاکستان و ترکیه آغاز به کار کرد اما با وقوع انقلاب ایران فعالیت های آن موقتا متوقف شد. در سال ۱۹۹۲ کشورهای عضو «اکو» مجددا همکاری خود را در قالب این نهاد آغاز کردند و البته کشورهای دیگری مانند افغانستان، ترکمنستان و قزاقستان نیز به این پیمان اضافه شدند.

کشورهای عضو این سازمان حدود ۴۶۰ میلیون نفر جمعیت دارند و پهنه استراتژیک مهمی را در غرب آسیا اشغال کرده اند. تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو نیز حدود ۱.۶ تریلیون دلار است و از این جهت می توان آنها را در قالب کشوری فرض کرد که نهمین اقتصاد قدرتمند جهان را دارا باشد. «اکو» اما با وجود عدم توازن آشکار از نظر توانایی اقتصادی در میان کشورهای عضو آن دستاورد چندان مهمی برای ایران نداشته است. ایران پس از ترکیه دومین اقتصاد بزرگ عضو اکو است و علاوه بر این عضو تروییکای بنیانگذار این سازمان به حساب می آید. بر این اساس انتظار می رود، ایران بتواند نقش یک صادرکننده بزرگ به کشورهای عضو را عهده دار شود. با این همه نه فقط چنین جایگاهی نصیب ایران نشده «اکو» به طور کلی نیز پیمانی بی بازده به حساب می آید. به عنوان نمونه کشورهای عضو تاکنون نتوانسته اند از ظرفیت دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه داخلی جهان برای تجارت بهره برداری کنند. مسعود دانشمند، عضو اتاق بازرگانی ایران و امارات در همین رابطه با تاکید بر اینکه عضویت در پیمان های اقتصادی فواید بسیاری برای کشور دارد و ما باید سعی کنیم تا در تمامی پیمان های اقتصادی ممکن عضو شویم می گوید: درحال حاضر با وجود اینکه ما در پیمان اقتصادی اکو عضویت داریم و دبیرخانه این سازمان هم در تهران قرار دارد اما در عمل هیچ استفاده یی از ظرفیت های آن نمی کنیم و تنها حق عضویت را پرداخت می کنیم. به گفته او به همین دلیل است که بعد از عضویت در «اکو» هیچ گونه تغییری در ظرفیت های کشور ایجاد نشد.

ایران راه فراری برای «اتحادیه اوراسیا»

یکی از ویژگی های جالب توجه ایران از منظر جغرافیای اقتصادی نزدیکی به تعداد قابل توجهی از کشورهای«محصور در خشکی» (landlocked countries) است. این عنوان به آن دسته از کشورها اطلاق می شود که به آب های آزاد راه ندارند و به همین دلیل پتانسیل تجاری پایینی دارند. به طور کلی ۴۹ کشور در جهان در رده کشورهای محصور در خشکی طبقه بندی می شوند و حتی دو کشور از این کشورها دچار حصر مضاعف در خشکی هم هستند یعنی توسط کشورهایی محاصره شده اند که خود کشورهای محصور در خشکی هستند: یکی ازبکستان است و دیگری لیختن اشتاین، کشوری کوچک در اروپا. علاوه بر تاجیکستان و افغانستان که با ایران مرز مشترک دارند، ایران با چند مورد از این کشورها نیز نزدیکی جغرافیایی دارد: ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان.

کشورهایی که در منطقه آسیای میانه قرار دارند روی هم رفته جمعیتی حدود ۷۰ میلیون نفر دارند و البته نقش آنها در تجارت جهانی بسیار مهم تر از جمعیت آنهاست. در صورت افزایش سطح مبادلات تجاری به ویژه تجارت از طریق ریل، ایران نه فقط می تواند بازار این کشورها را در دست بگیرد که می تواند به عنوان حلقه واسطی میان چین، ترکیه و اتحادیه اروپا قرار بگیرد. این اتصال اقتصادی-جغرافیایی می تواند تا حد زیادی ایران را از تهدید همواره موجود تحریم های اقتصادی خارج کند و جان تازه یی به تجارت ایران در سطح جهانی ببخشد. امضای توافقنامه تجارت ترجیحی میان ایران و کشورهای عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» که به تازگی صورت گرفته، نشان دهنده ظرفیت ایران برای استفاده از فرصت ژئواکونومیکی است که در اختیار دارد. با این همه باید منتظر ماند و دید که آیا این فرصت هم به فهرست افسوس های تجاری ایران اضافه می شود یا نه.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir