تنش تجاری همسایه‌ها

اقتصاد ایرانی: ایران بازار عراق را از دست داده و این البته خبر تازه یی نیست. عراقی ها تا همین چند سال پیش دومین بازار صادراتی ایران بودند و البته با سناریوهای متعددی که ابعاد آنها هنوز به درستی روشن نیست، پای تجار ایرانی را از کشور خود کوتاه کرده اند. دولت عراق به تازگی علاوه بر بستن برخی مرزهای تجاری خود با ایران، ضرایب متممی بر تعرفه های تجاری خود برای واردات برخی کالاهای ایرانی اعمال کرده و به این ترتیب مشکلات صادرکنندگان و واردکنندگان ایرانی به این کشور را دوچندان کرده است.

به گزارش تعادل، بر اساس اعلام رایزن بازرگانی ایران در عراق، این کشور برای جبران کسری بودجه خود علاوه بر تعرفه های قبلی، مالیات ۲۵ درصدی بر واردات انواع شیرینی جات، بستنی، فرآورده های لبنی، آبمیوه و نوشیدنی های گازدار اعمال کرده است. فارغ از مورد خاص عراق اما روابط تجاری ایران با برخی دیگر از کشورهای همسایه نیز چندان آفتابی نیست. رفع موانع تجارت با روسیه پس از تحریم اقتصادی این کشور از سوی اتحادیه اروپا و نیز انعقاد برجام، راه به جایی نبرد و روس ها همچنان در رده های بالای تجارت با ایران جایی ندارند. رییس اتاق بازرگانی ایران نیز به تازگی از نگرانی های نهاد متبوع خود در ارتباط با تعرفه های ترجیحی تجارت با ترکیه خبر داده و گفته اتاق ایران در این مورد گزارشی منتشر خواهد کرد. همه اینها نشان می دهد، ایران باید تغییری بنیادین در نوع روابط تجاری خود با کشورهای همسایه ایجاد کند.

ماجرای اعتراض کولبرها و برخی شهرهای کردنشین کشور به بسته شدن مرز تجاری ایران و عراق، یکی از مهم ترین خبرهای حوزه تجارت در هفته گذشته بود. آن گونه که مقامات دولتی اعلام کرده اند، اصل مشکل را دولت عراق با اعلام مسدود شدن مرزهای تجاری اش با ایران کلید زده است و حالا راه حل مشکل احتمالا به دست دیپلمات های کشور خواهد بود. با این همه دولت عراق که در طول چند سال گذشته به تدریج مشکلات بیشتری برای تجار ایرانی ایجاد کرده، حالا محدودیت های جدیدی بر تجارت با ایران اعمال کرده است.

عراق و ماجرای «ضریب متمم»

بر اساس اعلام رایزن بازرگانی ایران در عراق، این کشور برای جبران کسری بودجه خود علاوه بر تعرفه های قبلی مالیات ۲۵ درصدی بر واردات انواع شیرینی جات، بستنی، فرآورده های لبنی، آبمیوه و نوشیدنی های گازدار اعمال کرده است. ناصر بهزاد رایزن بازرگانی ایران در عراق با ارسال نامه یی به خسرو تاج رییس سازمان توسعه تجارت اعلام کرد که عراق به منظور جبران کسری بودجه خود نسبت به اعمال متمم و ابلاغ آن به کلیه گمرکات از تاریخ ۱۶ فروردین ۹۷ اعمال کرده است.

بر این اساس ضریب مالیات ۲۵ درصدی به واردات انواع شیرینی جات، بستنی، فرآورده های لبنی، آبمیوه و نوشیدنی های گازدار علاوه بر تعرفه های قبلی اعمال می شود و صادرات این محصولات به عراق که یکی از بزرگ ترین مشتری های ایران در این سه گروه کالایی بود با محدودیت های مضاعفی مواجه خواهد بود.

حسن فروزان فرد عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی تهران در این مورد گفت: عراق قبلا هم مشابه همین محدودیت ها را در تجارت با ایران اعمال کرده بود. به عنوان نمونه واردات سیمان از ایران هم مشمول تعرفه هایی شده بود که مدام افزایش پیدا می کردند. اما حالا به نظر می رسد که اعمال ضریب متمم تعرفه یی برای واردات کالا از ایران به کالاهای خوراکی و مصرفی رسیده و این کار را برای بسیاری از تجار ایرانی دشوار می کند. فروزان فرد ادامه می دهد: عراقی ها می خواهند با اعمال این محدودیت ها، صنایع داخلی خود را تشویق به تولید بیشتر کنند و در واقع از تولیدات داخلی خودشان حمایت کنند. رییس کمیسیون رقابت، خصوصی سازی و سلامت اداری اتاق بازرگانی ایران می گوید: این حق عراق است که چنین تصمیمی بگیرد و موضوع این است که این ۲۵ درصد مالیاتی که عنوان می شود، در واقع مالیاتی است که مازاد بر تعرفه های ترجیحی اعمال خواهد شد.

اما دست ایران واقعا چقدر از اقتصاد و بازار عراق دور شده است؟ در خردادماه سال گذشته که نخستین جلسه از مجموعه نشست های ماهانه اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با موضوع تحولات آینده عراق برگزار شد، سرکنسول ایران در کربلا به برخی آمارها و شواهد در مورد از دست رفتن بازار عراق اشاره کرده بود. میرمسعود حسینیان در این نشست گفت: کشور ما با وجود برخورداری از بیشترین مرز خاکی با عراق سهم ناچیز ۱۲ درصدی از این بازار دارد. عراق ۱۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد اما ۲۲ درصد بازار آن در اختیار ترکیه است. حسینیان ادامه داد: حمایت اندک دولت، پیگیری نامناسب بازرگانان ایرانی، مسائل مرزی، مالی و بیمه یی، ضعف برخی طرف های ایرانی در عمل به وعده ها، نیاز به سرمایه گذاری و روابط خارج از چارچوب و روال قانونی بازرگانان دو طرف با یکدیگر عمده مشکلات بازرگانان ایرانی در بازار بزرگ عراق است.

نوبت به ترکیه رسید

بازی با تعرفه های ترجیحی و ایجاد محدودیت در مسیر تجارت با ایران اما تنها محدود به عراقی ها نمی شود. پیش از این مبادلات تجاری متنوع ایران با روسیه که بارها تا مرز نهایی شدن پیش رفته بود، به درهای بسته زیادی خورده بود. فرهاد پرند رایزن بازرگانی ایران در روسیه گفت: روس ها مشتاق تجارت با ایران هستند و این به ویژه در مورد برخی حوزه ها مانند حوزه تجارت کالاهای کشاورزی، پتانسیل بالایی دارد. ایران کشور چهارفصلی است که به دلیل نزدیکی به خط استوا، امکان تولید کالاهای کشاورزی و صادرات آنها به روسیه در فصل سرما در را دارد. او ادامه می دهد: علاوه بر این توافق های ضمنی برای اتصال هر چه بیشتر شبکه های ریلی دو کشور به یکدیگر هم صورت گرفته که می تواند تجارت دوجانبه را به شدت متحول کند.

پرند می گوید: با این همه نباید از نقاط تاریک رابطه تجاری دو کشور هم چشم پوشی کرد. روس ها بارها برای افزایش سطح مبادلات تجاری دو کشور وعده و وعید داده اند و به خصوص در مورد وارد کردن کالاهایی مانند مرغ، تخم مرغ، پسته و برخی میوه جات از ایران اشتیاق زیادی نشان داده اند. با این همه زمانی که کار به عقد قراردادها می رسد، طرف روسی کنار می کشد. او ادامه می دهد: دلیل عمده این موضوع هم آن طور که طرف روس اعلام می کند، ناهمخوانی استانداردهای تجاری میان دو کشور است که قاعدتا غیرقابل حل نیستند. اتفاقا یکی از روش های مرتفع کردن ناهمخوانی این استانداردها، اتاق های مشترک و تعرفه های ترجیحی است.

غیر از مورد روسیه، حالا اما رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران از ضرر و زیانی می گوید که برخی صنایع ایرانی از تعرفه های ترجیحی تجارت با ترکیه دیده اند و قول انتشار گزارشی درباره تبعات این تعرفه ها تا دو هفته آینده را می دهد. غلامحسین شافعی گفت: قرارداد تعرفه ترجیحی که میان ایران و ترکیه منعقد شده است، موجب شده تا تراز تجاری میان دو کشور به نفع ترکیه مثبت شود.

شافعی ادامه داد: انعقاد قراردادهای تجاری دوجانبه و چندجانبه میان کشورها می تواند حضور مثبت و موثر کشورها را در عرصه تجارت جهانی تضمین کند، اما قرارداد تعرفه ترجیحی که میان ایران و ترکیه منعقد شد، دارای چنین مشخصه یی نیست.

به گزارش فارس، او افزود: با توجه به عدم رعایت منافع اقتصادی ایران در تدوین قرارداد تعرفه ترجیحی میان ایران و ترکیه و عدم استفاده از نظرات کارشناسان و فعالان اقتصادی شاهد آثار بسیار منفی این قرارداد روی اقتصاد کشور هستیم. رییس اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان کرد: اجرای قرارداد تجارت آزاد و تعرفه ترجیحی میان کشورهای همسایه راهکاری برای مقابله با قاچاق است، اما چگونگی تدوین و انعقاد و اجرای این قراردادها مهم است. متاسفانه قرارداد تعرفه ترجیحی ایران و ترکیه دارای چنین ویژگی نیست. شافعی افزود: قرارداد تعرفه ترجیحی میان ایران و ترکیه به نفع ایران از لحاظ تجاری نیز نبوده است، تا جایی که در بازه زمانی ارزیابی اجرای این قرارداد ارزش صادرات کالا از ترکیه به ایران ۲ میلیارد دلار و ارزش صادرات کالا از ایران به ترکیه به ۴۰ میلیون دلار هم نرسیده است. رییس پارلمان بخش خصوصی با اشاره به پایین بودن اثرپذیری اقلام مورد نیاز ایران در قرارداد تعرفه ترجیحی که با ترکیه منعقد کرده است، گفت: در این قرارداد ۱۱۴ قلم کالا مشمول تعرفه ترجیحی شده است که برای ترکیه ۳ قلم اثرپذیری متوسط و ۱۱۱ قلم کالا اثرپذیری خوب داشته، در حالی که اثرپذیری ۴ قلم کالا برای ایران خوب و سایر اقلام ضعیف بوده است. او با تاکید بر آثار منفی انعقاد قرارداد تجارت تعرفه ترجیحی میان ایران و ترکیه اظهار کرد: صنعت نساجی و خودروسازی ایران از این قرارداد دچار زیان های جدی شده اند.

نمونه های موفق؟

با این همه برقراری روابط تجاری با کشورهای همسایه و منطقه نمونه های موفقی هم داشته است. حدود دو هفته قبل، اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه که چند سالی به صورت غیررسمی فعالیت می کرد، با حضور روسای پارلمان دو کشور افتتاح شد. ویاچسلاو وولادین به همراه هیات بزرگی از تجار روس به اتاق ایران آمده بود و ظاهرا این بار روس ها قصد داشتند به تجارت خود با ایران به صورت جدی سر و سامان دهند. یکی از خبرهایی که در میان پانل های همایش تجاری ایران و روسیه به گوش می رسید، واردات گندم از روسیه و صادرات مجدد آن به عراق و کشورهای دیگر بود، خبری که دبیرکل کانون صنایع غذایی ایران هم روز جمعه آن را تایید کرد. کاوه زرگران، عبور موقت گندم روسیه از ایران را یکی از توافق های دو کشور بیان کرد و گفت: به دنبال این توافق، گندم روسیه وارد ایران می شود و پس از تبدیل شدن به آرد به بازار عراق صادر می شود. زرگران به ایرنا گفت: عبور موقت گندم روسیه به ایران باعث می شود، ظرفیت خالی کارخانجات آرد کشور به کار گرفته شود.

رییس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق بازرگانی تهران در این ارتباط افزود: به دنبال این توافق پیش بینی می شود سالانه یک میلیون تن گندم از این طریق عبور موقت شود. زرگران اضافه کرد: بر اساس توافق های به عمل آمده در کمیسیون مشترک ایران و روسیه، واردات گندم به هیچ وجه برای مصرف داخلی نیست و فقط برای تبدیل به گندم و صادرات است. او در تشریح دیگر توافق های به عمل آمده در کمیسیون مشترک ایران و روسیه در بخش کشاورزی که در آخرین ماه سال 96 برگزار شد نیز گفت: در این کمیسیون توافق شد برای ذبح دام صادراتی روسیه، نیازی به اعزام دامپزشک از ایران نباشد و تاییدیه دامپزشکی روسیه مورد پذیرش قرار گیرد. به گفته زرگران با این حال عالم دینی برای رعایت ذبح اسلامی اعزام خواهد شد.

رییس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران استفاده از جنگل های روسیه را از دیگر توافق های کمیسیون مشترک ایران و روسیه اعلام کرد و گفت: با توجه به اینکه ما واردکننده چوب هستیم، روسیه اجازه بهره برداری از جنگل ها را به طرف ایرانی داد تا طرف ایرانی در این بخش ورود کند و ارزش افزوده بیشتری به دست بیاورد.