بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 20 اسفند 1396      12:47

۷ دست‌انداز صادرات نفت

اقتصاد ایرانی: صادرات نفت ایران در ماه جاری میلادی به کمترین سطح طی دو سال گذشته رسیده است. کاهش فصلی تقاضا به دلیل شروع فصل تعمیر و نگهداری پالایشگاه ها و عدم خرید ژاپن به دلیل مشکلات بیمه نفتکش ها از جمله دلایل مقطعی افت صادرات نفت ایران بوده است. اما عوامل دیگری چون افزایش ریسک خرید از ایران به دلیل تهدید ترامپ، توقف رشد تولید به دنبال کاهش سرمایه گذاری، افزایش مصرف داخلی و بازاریابی سنتی ایران در کنار افزایش صادرات آمریکا از جمله دلایل بنیادینی هستند که می توانند افت صادرات نفت ایران را ادامه دار کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد، «صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در ماه جاری با افت ۲۶ درصدی نسبت به مارس ۲۰۱۷، به ۱.۹۸ میلیون بشکه در روز رسیده است که پایین ترین سطح در دو سال گذشته محسوب می شود و در ماه آینده نیز برای سومین ماه پیاپی با کاهش همراه خواهد بود.» انتشار این خبر کافی بود تا بار دیگر دو ابر چالش صنعت نفت ایران، یعنی «کند بودن روند جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی» و «عدم هماهنگی با مدل های جدید بازاریابی» در برابر مسوولان نفتی کشور قد علم کنند. بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده است، کاهش چشمگیر صادرات نفت خام ایران به بازار آسیا در شرایطی رقم می خورد که این بازار پس از اجرای توافق هسته ای، مقصد ۶۰ درصد از نفت و میعانات گازی ایران بوده و ۴۰ درصد از کل صادرات نفتی ایران نیز به اروپا اختصاص داشته است. افزایش صادرات نفت ایران به اروپا پس از اعمال تحریم های غرب، در حالی از سوی کارشناسان به عنوان ضعف ایران در حفظ سهم بازارش در آسیا ارزیابی می شد که ایران اخیرا تحرکاتی برای جذب مشتریان آسیایی خود انجام داده است. با این حال این تحرکات، همچنان بر روش های قدیمی همچون ارائه تخفیف استوار است.

اما با وجود تلاش هایی که از سوی ایران برای حفظ مشتریان آسیایی انجام شده؛ این سوال مطرح است که چرا صادرات نفت خام ایران برای سه ماه متوالی دچار کاهش شده است؟ این سوال در شرایطی وجود دارد که در کنار عوامل مختلف؛ قدیمی بودن روش های بازاریابی برای فروش نفت و میعانات گازی ایران، از سوی کارشناسان به عنوان یکی از مهم ترین دلیل شناسایی شده است. با این حال تا آنجا که از اظهار نظر مسوولان نفتی کشور و عملکرد بازاریابی صنعت نفت برمی آید، توجه چندانی به این ایده کارشناسان نمی شود. برای مثال وجود این تفکر در میان مسوولان نفتی که «نفت ایران همواره مشتری خواهد داشت و فعلا نیازی به راهکارهای جدید برای فروش نفت نیست» یکی از نشانه های عدم توجه کافی به این نقص در بخش بازرگانی صنعت نفت ایران است. اظهارنظرهایی از این دست با وجود تهدیدهایی که از سوی ترامپ علیه ایران در سطح جهانی وجود دارد، ورود چشمگیر محموله های شیل آمریکا به بازار آسیا و استراتژی رقبای نفتی همچون عربستان و روسیه در ایجاد سرمایه گذاری در مقاصد صادراتی مهم به منظور تضمین جریان صادرات، بازنمای تفکری است که می تواند نفت ایران را در بازاری با اهمیت همچون آسیا، منزوی کند.

در کنار این چالش ها که از ناحیه داخلی بر روند صادرات نفت و میعانات گازی ایران به بازارهای کلیدی دنیا سایه انداخته است، نمی توان از دلایل فصلی همچون کاهش تقاضا به علت آغاز تعمیرات دوره ای پالایشگاه ها چشم پوشی کرد. از دیگر سو، میعانات گازی در حالی بخشی از صادرات نفت ایران را تشکیل می دهد که با بهره برداری کامل از پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ۳۶۰ هزار بشکه از تولیدات میعانات گازی، روزانه برای تولید بنزین به این پالایشگاه تحویل داده می شود. فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس به طور کامل به بهره برداری رسیده است و آنطور که مسوولان قول داده اند، فاز دوم آن نیز تا پایان امسال به بهره برداری خواهد رسید. هر کدام از سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس، حدود ۱۲۰ هزار بشکه ظرفیت پذیرش میعانات گازی دارند. براساس آخرین آمار منتشر شده، ایران در ماه فوریه حدود ۴۳۰ هزار بشکه میعانات گازی به بازارهای هدف صادر کرده است.

بازاریابی سنتی

با وجود اینکه صادرات نفت ایران بعد از رفع تحریم ها مسیر رو به رشدی را طی کرد، اما متوقف شدن این مسیر صعودی و حتی کاهش آن دور از انتظار نبود. «دنیای اقتصاد» پیش از این در سلسله گزارش هایی با عناوینی چون «۶ ترفند رقابتی در بازار نفت»، «تغییر موازنه در بازار صادراتی نفت ایران» و «فرمول مدرن رقابت نفتی» نسبت به احتمال کاهش صادرات نفت ایران به دلیل نداشتن استراتژی بلندمدت بازریابی هشدار داده بود.

در واقع در سال ۲۰۱۷ هرچند متوسط صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران رکورد صادرات پیش از آغاز تحریم های هسته ای غرب (۲.۴۷ میلیون بشکه در روز) را شکست و به حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز رسید، اما مهم ترین عامل رشد صادرات نفت ایران، افزایش خرید پالایشگران اروپایی از نفت ایران بوده و صادرات به کشورهای آسیایی نه تنها افزایش نداشته بلکه افت ۱.۵ درصدی را نیز تجربه کرده است. آنطور که آمار موسسه میس نشان می دهد، اروپا که در سال های تحریم، خرید نفت خود از ایران را متوقف کرده بود، در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۹۱ هزار بشکه از ایران نفت وارد کرده است، اما کشورهای اروپایی با افزایش ۱۱۳ درصدی، میزان خرید خود از نفت ایران را در سال ۲۰۱۷ به ۶۲۰ هزار بشکه در روز رسانده اند. در مقابل بر اساس آمار تامسون رویترز، میزان خرید کشورهای آسیایی از نفت ایران در سال ۲۰۱۷ به طور متوسط روزانه یک میلیون و ۶۵۳ هزار بشکه بوده که نسبت به سال ۲۰۱۶ حدود ۲۵ هزار بشکه کاهش داشته است. کاهش صادرات نفت به کشورهای آسیایی و رشد صادرات به اروپا روالی خلاف معمول چیزی است که کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت دنبال می کنند چراکه به دلیل پتانسیل بالای رشد تقاضا، آسیا به مراتب بازار مهم تری برای فروشندگان نفت خام محسوب می شود. کارشناسان بر این باورند ایران استراتژی بلندمدتی برای بازاریابی نفت خود ندارد و آنچه در بازاریابی ایران مورد توجه است تنها «به حداکثر رساندن میزان روزانه فروش نفت کشور» است. از این رو افزایش صادرات به اروپا و کاهش فروش نفت به آسیا اقدامی خود خواسته نبوده، بلکه به دلیل افت اجباری صادرات نفت ایران به آسیا احتمالا به دنبال افزایش رقابت در این بازار به خصوص بعد از آزادی صادرات نفت آمریکا، رخ داده است.

روند افت صادرات نفت ایران به کشورهای آسیایی در حالی آغاز شده است که در یک سال گذشته به دلیل توافق بین اوپک و متحدانش برای کاهش عرضه، رقبای اصلی کشور در بازار نفت از جمله عربستان و متحدانش و حتی روسیه نمیتوانستند با حداکثر توان خود در بازار فعالیت کنند. اما از آنجا که این کشورها سیاست های بلندمدتی را برای فروش نفت دنبال می کنند می توان پیش بینی کرد که با پایان زمان توافق نفتی، صادرات ایران به بازار آسیا با چالش های بیشتری مواجه شود.

رقبای ایران در بازار نفت برای امنیت فروش نفت خود از استراتژی هایی چون خرید سهام پالایشگاه یا ساخت آن در کشورهای مصرف کننده نفت، فروش سهام شرکت های نفتی خود به مصرف کنندگان نفت، جلب سرمایه گذاری خریداران نفت در میادین نفتی و گازی، تامین مالی به ازای فروش نفت، سرمایه گذاری های مشترک و استفاده از شیوه های نوین بازاریابی از جمله پوشش ریسک استفاده می کنند. ایران در حالی از این روش ها بهره نمی برد که عربستان با وجود افت صادراتی که در یک سال گذشته به دلیل توافق اوپک به بازار آسیا داشته، همزمان دست به اقدامات استراتژیکی زده است که نشان میدهد افت صادرات فعلی این کشور مقطعی خواهد بود و با کنار گذاشتن توافق اوپک عربستان به راحتی میتواند صادرات خود به آسیا را افزایش دهد.

به طور مثال عربستان در حال عقد قرارداد سرمایه گذاری با دومین شرکت بزرگ پالایشی چین(PetroChina)  است. بر اساس این قرارداد آرامکو (شرکت دولتی نفت عربستان) یک تا ۱.۵ میلیارد دلار در پالایشگاه یونان با ظرفیت پالایشی ۲۶۰ هزار بشکه در روز سرمایه گذاری خواهد کرد. آرامکو همچنین ۲۵ درصد سهام پالایشگاهی در ایالت فوجیان با ظرفیت پالایشی ۲۴۰ هزار بشکه و ۳۷.۵ درصد از سهام دو پالایشگاه هر کدام به ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه را در اختیار دارد. همچنین شرکت سعودی آرامکو با شرکت Chinese برای ساخت پالایشگاهی در ایالت نورینکو به توافق رسیده است. این کشور علاوه بر خرید سهام پالایشگاه در یک سال گذشته دست به اقدامات جدیدی زده است. به طور مثال عربستان با چین برای تشکیل صندوق سرمایه گذاری به ارزش ۲۰ میلیارد دلار به توافق رسیده است. عربستان سعودی در دهه گذشته سرمایه گذاری سنگینی در انرژی و پتروشیمی چین داشته است. علاوه بر این، در فوریه سال گذشته پادشاه این کشور، سلمان بن عبد العزیز سفر یک ماهه ای به شرق آسیا انجام داد که یکی از اهداف آن ایجاد روابط استراتژیک با کشورهای شرق آسیا و تضمین فروش نفت به آنها عنوان می شد.

روسیه دیگر کشوری است که در سال های اخیر سهم قابل توجهی در بازار آسیا به دست آورده و از استراتژی های خلاقانه ای برای گرفتن سهم از بازار آسیا استفاده کرده است. روسیه علاوه بر تلاش برای خرید سهام پالایشگاه که به خرید حدود نیمی از سهام گروه پالایشی اساراویل هند در سال گذشته منجر شد، تلاش کرده شرکت های هندی و چینی را برای سرمایه گذاری در میادین نفت و گاز خود مجاب کند. از سویی این کشور با دست گرفتن بخشی از صادرات نفت ونزوئلا و همچنین خرید نفت از ایران قدرت مانور خود در بازار نفت را افزایش داده است.

آثار تهدید ترامپ بر صادرات نفت خام ایران

اواسط ماه مه زمانی است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا باید بار دیگر در رابطه با تمدید یا عدم تمدید تحریم های هسته ای ایران تصمیم گیری کند. هنوز هیچ چیز از تصمیم رئیس جمهور غیرقابل پیش بینی آمریکا مشخص نیست و آنطور که گزارش منتشر شده از سوی پلتس نشان می دهد، مشتریان آسیایی نفت خام ایران انتظار ندارند با بازگشت تحریم ها علیه ایران، خرید نفت آنها از کشورمان با خلل مواجه شود. با این حال تهدید ترامپ علیه ایران، یکی از مهم ترین عواملی است که در آینده می تواند افت صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران را تشدید کند. این تهدید دو عامل بازدارنده مهم، یعنی «کاهش سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران» و «بروز مشکلات بیمه ای برای نفتکش ها» را در دل دارد که هر کدام به نوبه خود می توانند قدرت صادراتی نفت خام کشور را تحت تاثیر قرار دهند. در گزارش اخیر پلتس، یک منبع آگاه در یکی از پالایشگاه های ژاپن به این نشریه گفته بود «در حال حاضر لزومی ندارد خودمان را برای زمانی آماده کنیم که احتمالا تحریمی علیه ایران وضع خواهد شد، بنابراین زمانی که نتوانیم از ایران نفت بخریم، به واکنش خود فکر خواهیم کرد.» این اظهارنظر در حالی نوعی اطمینان از تداوم خرید نفت از ایران را در دل دارد که به گفته منابع مطلع، یکی از دلایل افت صادرات نفت خام ایران به آسیا در ماه مارس، نامشخص بودن وضعیت تمدید پوشش بیمه ای دولتی نفتکش های حامل نفت ایران است که باعث شده ژاپن هیچ محموله نفتی از ایران خریداری نکند.

دنیای اقتصاد پیش از این در گزارشی با عنوان «سوپاپ نفتی تحریم ترامپ» با بررسی چهار چالش پیش روی صادرات نفت ایران در صورت بازگشت دوباره تحریم ها، تحت پوشش قرار نگرفتن نفتکش های ایرانی را یکی از مشکلات قابل توجه عنوان کرده بود. در این گزارش با اشاره به گزارش گلدمن ساکس تاکید شده بود «تحریم های آمریکا می تواند بر بیمه نفتکش های حامل نفت ایران تاثیر بگذارد و نفتکش ها حاضر به جابه جا کردن نفت ایران نشوند. از این رو احتمال دارد شاهد کاهش سفارش خرید نفت ایران باشیم.» بر این اساس اگرچه برخی کارشناسان عقیده دارند تصمیم ترامپ علیه ایران از این جهت که بسیاری از کشورهای اروپایی از ایران حمایت می کنند مانند گذشته از اهمیت برخوردار نیست، اما چیزی که مشخص است، اثرگذاری منفی بازگشت تحریم ها بر تداوم روند صادرات نفت خام ایران است.

آب رفتن سرمایه گذاری خارجی

اما دیگر تهدیدی که از دل مخالفت های ترامپ با برجام بیرون می آید، کاهش چشمگیر سرمایه گذاری در توسعه صنعت نفت ایران است. تا همین حالا نیز مخالف خوانی های رئیس جمهوری آمریکا باعث شده است بر خلاف انتظارهایی است که پس از برجام وجود داشت، جذب سرمایه به صنعت نفت ایران با روندی بسیار کند همراه شود. مسوولان نفتی ایران نیز اخیرا به «کند» بودن این روند اشاره و بر لزوم جذب سرمایه از داخل کشور برای پیشبرد اهداف نفتی اشاره کرده اند. این در حالی است که پس از اجرای برجام، برخی مخالفت های داخلی مانع از انعقاد قراردادهای جدید نفتی شد. چنانچه قراردادهای جدید نفتی مسیر طبیعی خود را طی می کردند و باعث ورود سرمایه گذاران بین المللی نفتی به کشور می شدند، نه تنها فشارها بر ترامپ برای حفظ برجام در ابعادی بین المللی گسترش می یافت بلکه هدف رشد تولید نفت کشور و به تبع آن رشد صادرات و حفظ سهم بازار نیز بیش از پیش دست یافتنی می شد.

در حالی که سرمایه گذاری در صنعت نفت دنیا در سال های اخیر با روندی نزولی همراه بوده است، این روند در پی وجود برخی موانع داخلی و خارجی، با شدت بیشتری صنعت نفت کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است. ایران پس از لغو تحریم های غرب در ژانویه ۲۰۱۶، در مدتی کوتاه توانست ظرفیت روزانه تولید نفت را تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد. اما میانگین تولید ماهانه نفت ایران مدتی است روی عدد ۳.۸ میلیون بشکه در روز باقی مانده است. به عقیده کارشناسان تولید نفت ایران پس از رشدی که به ثبت رسانده حالا وارد مسیری شده است که برای رشد بیشتر به تزریق سرمایه و تکنولوژی نیاز دارد. بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان پیش از این اعلام کرده بود «برای توسعه میدان های مشترک و بالا بردن ضریب بازیافت مخازن نفتی و همچنین رسیدن به اهداف توسعه ای نیاز به سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری داریم.» با وجود چنین ضرورتی، آنطور که وال استریت ژورنال گزارش می دهد، یکی از بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز دنیا، با وجود اجرای توافق هسته ای همچنان در انتظار ورود سرمایه گذاران خارجی است. این گزارش تاکید دارد «انتظار شرکت های بین المللی مطرح برای مشخص شدن تصمیم ترامپ یکی از دلایل اصلی است که مانع ورود سرمایه به صنعت نفت کشور شده است.» به این ترتیب در حالی که مقامات ایرانی پیش بینی می کردند توافق هسته ای تا مقطع کنونی به جذب ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید به بخش های نفت و گاز کشور منجر شود، تنها ۱.۳ میلیارد دلار از این انتظار محقق شده است.

آنطور که بررسی موسسه وودمکنزی نشان می دهد، این میزان سرمایه جذب شده نیز عمدتا از سوی چین بوده است. در این میان هرچند توتال فرانسه همزمان با انتخاب ترامپ قراردادی یک میلیارد دلاری با ایران به امضا رساند و گفته می شود این قرارداد طبق برنامه در حال پیشرفت است، اما هنوز بخش چشم گیری از این سرمایه وارد کشور نشده است. به همین دلیل بود که زنگنه اخیرا اعلام کرد «از شرایط فعلی راضی نیستم اما ما تلاش خودمان را می کنیم و خوش بین هستیم.» با وجود خوش بینی زنگنه، بسیاری از شرکت های نفتی مطرح دنیا که پیش از این سابقه حضور طولانی در صنعت نفت ایران را نیز داشته اند، همچنان وارد گود نمی شوند تا موضع مخالفان داخلی و خارجی ایران مشخص شود.

سهم بازار ایران در اختیار شیل؟

در کنار دلایل یاد شده، نمی توان از واردات چشمگیر تولیدات شیل آمریکا به بازار آسیا چشم پوشی کرد. با اجرای موفق توافق کاهش تولید از سوی اوپک و رشد قیمت ها، تولید نفت آمریکا با رشدی سریع همراه شد. تولید نفت آمریکا در دسامبر ۲۰۱۶ در حالی در سطح ۸.۷ میلیون بشکه در روز قرار داشته است که پس از توافق نهایی بر سر اجرای طرح کاهش تولید اوپک در ماه های پایانی این سال، تولید روزانه نفت این کشور تا به امروز با رشدی بالغ بر ۱.۵ میلیون بشکه در روز همراه شده است. در حال حاضر تولید نفت آمریکا به حدود ۱۰.۳ میلیون بشکه در روز رسیده و این کشور به عنوان رقیبی جدید وارد بازار آسیا به عنوان بازار سنتی اوپک شده است. افزایش صادرات نفت خام آمریکا به بازار آسیا در حالی تهدیدی جدی قلمداد می شود که قیمت نفت خام این کشور ارزان تر و خرید آن برای مشتریان آسیایی با ریسک بسیار کمتری نسبت به خرید نفت از ایران همراه است.

از همین رو بر اساس پیش بینی موسسه وودمکنزی، ایالات متحده آمریکا که تا سال ۲۰۱۷ هیچ نفتی به آسیا صادر نکرده بود، احتمالا تا پنج سال آینده می تواند روزانه ۳/ ۱ میلیون بشکه نفت به آسیا صادر کند. این میزان به سطح صادرات روزانه نفت ایران به آسیا بسیار نزدیک است و به پالایشگران آسیایی این امکان را می دهد که ۴۰ درصد از نیاز خود را به محموله های اسپات از طریق تولیدات شیل تامین کند. بر این اساس تحلیلگران صنعت نفت عقیده دارند اوپک باید نسبت به تحرکات صادراتی آمریکا هوشیار باشد؛ چراکه تولیدات شیل آمریکا می تواند در آینده ای نه چندان دور بخش بزرگی از بازار آسیا به عنوان بزرگ ترین بازار نفت دنیا را به خود اختصاص دهد. با توجه به تمام این عوامل است که به نظر می رسد مسوولان نفتی و سیاسی کشور باید بیش از هر زمان دیگری به هشدارها توجه کنند و برای افزایش تولید روزانه نفت و صادرات پایدار طلای سیاه به بازارهای سنتی تلاش کنند؛ زیرا افزایش تولید و صادرات شیل آمریکا به راحتی می تواند نقش بازیگری مانند ایران را در بازار آسیا بر عهده بگیرد.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir