بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : دوشنبه 25 دى 1396      11:38

مهار ضرر در فضای مجازی

اقتصاد ایرانی: در نخستین شامگاه هفته جاری پیام رسان «تلگرام» که پس از ناآرامی های اخیر از دسترس کاربران خارج شده بود، رفع فیلتر شد. به عقیده کارشناسان، وجود تهدیدهایی چون افزایش ریسک فضای مجازی برای کاربران و از دست رفتن فرصت هایی چون اثرگذاری تلگرام بر اشتغال، فعالیت های فرهنگی و جذب مشارکت عمومی دلایل اقناع کننده ای برای رفع محدودیت در دسترسی به تلگرام است. پژوهش های علمی بسیاری نیز وجود پیامدهای پنهان و ناگوار در اثر فیلترینگ را به اثبات می رساند. این گزارش آثار رفع فیلترینگ تلگرام را در دو وجه بررسی کرده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، روز شنبه پیام رسان «تلگرام» که پس از وقوع برخی ناآرامی ها در کشور از دسترس کاربران خارج شده بود، رفع فیلتر شد. محدودسازی دسترسی به این پیام رسان اگرچه باعث کاهش قدرت اثرگذاری شایعات برخی از کانال های تلگرامی شد، اما اثرات جانبی برشمرده شده برای محدودسازی این نرم افزار بسیاری از کارشناسان را در صف حامیان بازگشایی مجدد این نرم افزار قرار داد. این اثرات جانبی را می توان به دو دسته فرصت های از دست رفته و تهدیدهای ایجاد شده تقسیم کرد.

به عقیده کارشناسان نرم افزارهایی چون تلگرام علاوه بر داشتن اثر اقتصادی قابل توجه، نقش غیر قابل انکاری در ایجاد شبکه ارتباطی، افزایش اعتماد و مشارکت عمومی ایجاد می کند. افزون بر این به عقیده کارشناسان این نرم افزار به رغم داشتن برخی تهدیدات، در صورت مدیریت صحیح می تواند به ابزاری قابل اتکا در کارزار مجازی تبدیل شود. افزون بر این پژوهش های علمی در شناسایی اثر فیلترینگ بر رفتار کاربران، نشان دهنده نتایج غیرمنتظره و بعضا متناقض نمایی در اثرات فیلترینگ بوده اند، به نحوی که در برخی از موارد، فیلترینگ محتوا از کانال هایی چون تشدید استفاده عموم از نرم افزارهای فیلترشکن، ریسک فضای مجازی برای کاربران را افزایش می دهد. با توجه به گستردگی استفاده از تلگرام در میان شهروندان ایرانی، فیلترینگ این نرم افزار می توانست از طریق ابزارهایی مشابه باعث کاهش میزان نظارت نهاد پالایش اطلاعات بر محتوای ویترین فضای مجازی شود. بررسی ها نشان می دهد که طی سال های اخیر سیاست گذاری در اعمال فیلترینگ بر فضای مجازی در کشورهای مختلف به دنبال راه حل هایی بهینه برای تعیین میزان و نحوه پالایش فضای مجازی بوده است.آمارهای رسمی نشان می دهد که در حال حاضر بیش از ۴۰ میلیون کاربر ایرانی در این شبکه اجتماعی عضویت دارند. بنابراین رفع فیلترینگ این نرم افزار به منزله ایجاد فرصتی مناسب برای ایجاد ارتباطی ارزان و قابل اعتماد بین حاکمیت و سرمایه اجتماعی است. سرمایه ای که می تواند به منزله افسران جنگ نرم در فضای تبلیغی عموما ضد ایرانی ایفای نقش کند. افزون بر این برخی از آمارهای رسمی تعداد شغل های ایجاد شده از طریق تلگرام را چند ده هزارشغل تخمین زده است که به خوبی نمایانگر نقش چشمگیر تلگرام در ایجاد اشتغال برای شهروندان ایرانی و رونق برخی از کسب وکارهای خانگی و خرد است. علاوه بر این، آثار اقتصادی رفع فیلترینگ تلگرام می تواند باعث افزایش اعتماد عمومی به حاکمیت، کاهش احتمال برخورد کاربران با بدافزارها و فیلترشکن ها، افزایش مشارکت اجتماعی و کاهش ریسک فعالیت کاربران در شبکه مجازی شود. این گزارش ضمن بررسی دووجهی فیلترینگ فضای مجازی، به معرفی برخی از این راه حل ها پرداخته است.

رفع فیلتر تلگرام

پس از ناآرامی های اخیر در برخی نقاط کشور و محدودسازی دسترسی به برخی از شبکه های اجتماعی، نحوه مدیریت فضای مجازی بار دیگر در کانون توجه کارشناسان قرار گرفته است. در یکسو عده ای از کارشناسان با اشاره به روی تاریک شبکه های اجتماعی خواهان تداوم محدودیت در دسترسی به این شبکه های اجتماعی بودند. این در حالی است که در سوی مقابل کارشناسان با اشاره به فرصت های اقتصادی، فرهنگی، ملی و مذهبی ایجاد شده با استفاده از شبکه مجازی خواهان کاهش محدودیت در دسترسی به این ابزار ارتباطی همزمان با پایش محتوای این فضای تعاملی بودند. به نظر می رسد استدلال پشتیبان این دسته توانسته نهاد ناظر بر فیلترینگ کشور را  برای رفع فیلترینگ تلگرام قانع کرده باشد چرا که در ساعات پایانی روز شنبه پیام رسان تلگرام بار دیگر بدون نیاز به نرم افزار ضدفیلتر در اختیار کاربران ایرانی قرار گرفت. اقدامی که می تواند علاوه بر بازگشایی مجدد فرصت های ایجاد شده از کانال نرم افزار تلگرام به منزله دفع تهدیدبیش فیلترینگ نیز تعبیر شود.

ناحیه اصابت فیلترینگ

گسترش فضای مجازی طی دهه های اخیر موجب تغییر ابزار و مفهوم اطلاع رسانی شده است. اما به واسطه گستردگی و نبود امکان نظارت و پایش فضای مجازی، این نوآوری حیرت انگیز بشری می تواند به تابلوی تبلیغ و اشاعه برخی از ناهنجاری های عمومی بدل شود. به همین دلیل نحوه مدیریت فضای مجازی به یکی از بحث های پر چالش در ذهن سیاست گذاران در جای جای دنیا بدل شده است. بررسی ها نشان می دهد که کشورهای مختلف کم و بیش از نوعی از پالایش اطلاعات در مدیریت شبکه مجازی استفاده می کنند. برای مثال در آمریکا بسیاری از سایت های شرط بندی در رده سایت های خارج از دسترس قرار گرفته اند، در چین نیز بسیاری از خبرگزاری های خارجی که اقدام به انتشار مطالبی علیه دولت چین می کنند از سوی دولت چین فیلتر شده اند. در کشورهایی نظیر فرانسه و آلمان نیز سایت هایی که حاوی ترویج خشونت یا محتوای نژادپرستانه باشند از فهرست سایت های در دسترس برای شهروندان این کشورها حذف خواهند شد. در عربستان نیز محتوای دربردارنده توهین یا مغایرت با اسلام، برخی وب سایت های پزشکی و برخی سایت های مخالف با خاندان حاکم در این کشور فیلتر شده اند.

در مجموع می توان گفت تاکید عمده فیلترینگ در جوامع غربی بر عدم سوءاستفاده از اطلاعات شخصی افراد، جلوگیری از انتشار تصاویر جنسی کودکان و ممانعت از دسترسی گروه های تروریستی و خطرناک به اطلاعات مهم است، اما کنترل اینترنت در جوامع شرقی (به خصوص کشورهای مذهبی)علاوه بر موارد فوق، هدف نظارت بر اشاعه افکار و عقاید سیاسی و مذهبی را نیز در بر می گیرد. قانون جمهوری اسلامی و ماده ۲۱ قانون جرائم رایانه ای در ایران نیز چارچوب مشخصی برای پالایش محتوایی فضای مجازی تعیین کرده است. بر این اساس هرگونه محتوای مندرج در فضای مجازی که در تعارض با عفت عمومی، اخلاق، امنیت و مقدسات یا دربردارنده توهین به مقامات و نهادهای دولتی در کشور باشد در شمول فهرست پالایش قرار می گیرد. افزون براین محتوای در بردارنده دعوت به خشونت، ناقض مالکیت معنوی و دارای محتوای مجرمانه مرتبط با جرائم انتخاباتی یا جرائم رایانه ای در صورت مشاهده از دسترس کاربران خارج خواهد شد. البته نسخه فیلترینگ کنونی اجرا شده در کشور تا حدودی با قانون جرائم رایانه ای در کشور متفاوت است، چراکه در متن قانون دو عبارت «فیلتر» و «محتوا» در کنار یکدیگر آورده شده اند. این به آن معناست که از نگاه قانونی، پایش فضای مجازی شامل محدودیت در دسترسی به محتوای نامناسب است، این در حالی است که در برخی موارد به واسطه احتمال برخورد کاربران با محتوای نامناسب دسترسی مستقیم به برخی وبگاه ها در کشور به طور کامل مسدود شده است. به واسطه اثر دوگانه فیلترینگ در برخی از موارد، فیلترینگ کلی یک سایت به علت احتمال وجود محتوای نامناسب می تواند ناقض آزادی دسترسی به اطلاعات و دربردارنده حق عمومی باشد. بنابراین یکی از موارد لازم در زمینه فیلترینگ اطمینان از دقت در نشانه گیری ناحیه اصابت فیلترینگ است.

اثر بومرنگی محدودیت

جست وجوی کلیدواژه های مربوط به فیلترینگ در موتورهای جست وجوی مقالات پژوهشی به خوبی نشان دهنده ابهام موجود در اثرات فیلترینگ است. اگرچه انتظار می رود که فیلترینگ تغییر قابل توجهی بر رفتار عمومی در فضای مجازی داشته باشد، با این حال بسیاری از پژوهش ها نشان دهنده جهت دیگری برای برآیند اثر فیلترینگ محتوای اینترنت بر رفتار کاربران است. برای مثال نتایج پژوهش پژوهشگاه «حقوق اطلاعات» دانشگاه آمستردام روی الگوی جست وجوی کاربران اینترنت در ۵۱ شهر اروپایی نشان می دهد فیلترینگ محتوا در برخی موارد موجی از بازدید برای برخی از سایت های فیلتر شده به همراه داشته است . اثری که در نتیجه گیری این پژوهش به عنوان اثر «جذابیت میوه ممنوعه» بر رفتار کاربران تعبیر شده است. نتیجه پژوهش «سازمان جامعه اینترنتی» بر بیش از ۱۰ روش مختلف فیلترینگ محتوا در ۲۱ کشور منتخب نشان می دهد که فیلترینگ در برخی ازموارد می تواند مخاطبان را در معرض ریسک بیشتری در فضای مجازی قرار دهد. از سوی دیگر نتیجه مشابه عدم اثرگذاری فیلترینگ بر الگوی رفتاری کاربران در این پژوهش نیز به اثبات رسیده است. بر مبنای نتایج این پژوهش «بیش پالایش» فضای مجازی می تواند با اثرگذاری بر شیوع نرم افزارهای ضد فیلترینگ، اثری کاملا غیرمنتظره و معکوس بر رفتار کاربران داشته باشد. اثری که احتمال وقوع آن در رابطه با فیلترینگ تلگرام و وجود بیش از چهل میلیون کاربر تلگرامی به ذهن متبادر و صحت آن با نگاه به روند جست وجوی کلید واژه «فیلتر شکن»در جست و جوگر گوگل طی دو هفته اخیر (پس از فیلترینگ تلگرام) تایید می شود. به همین دلیل انتخاب بهینه ناحیه محدوده و میزان اعمال محدودیت در شبکه مجازی مهم ترین مساله پیش روی طراحی الگوریتم فیلترینگ است.این گزارش در ادامه ضمن بررسی برخی از اثرات جانبی فیلترینگ به بررسی برخی از راهکارهای مرسوم برای قلق گیری ناحیه اصابت فیلترینگ پرداخته است.

قانون فیلترینگ: قانون فیلترینگ را می توان سنگ محک سیاست گذاران فضای مجازی در تشخیص محتوای نامناسب دانست. بررسی ها نشان می دهد که قانون محدودسازی محتوای ناهنجار حداقل در ۵۰ کشور به تصویب رسیده است. در چنین شرایطی مدیریت فضای مجازی چارچوب مشخصی برای محدودسازی فضای مجازی در اختیار خواهد داشت. بر اساس قانون در کشورهایی نظیر آلمان، فرانسه و انگلستان نهاد ناظر بر فضای مجازی باید لیست و دلیل فیلترینگ سایت های حاوی مطالب نامتعارف را منتشر کند.

فیلترینگ محتوایی: محدودسازی دسترسی کاربران به شبکه مجازی یک اقدام دو وجهی است. یک روی فیلترینگ تصفیه فضای مجازی از محتوای ناهنجار است، اما قطع دسترسی به برخی از وب سایت ها به صرف داشتن احتمال برخورد کاربران با محتوای نامناسب روی دیگری نیز دارد. برای مثال فیلترینگ محتوای مربوط با برخی از مطالب پزشکی در عربستان، باعث محدودشدن برخی منابع اینترنتی برای دانشجویان این رشته شده است. برای رفع چنین مشکلی کشورهای مختلف معمولا از نرم افزارهای هوشمند فیلترینگ استفاده می کنند. این نرم افزارها ضمن داشتن توان تشخیص محتوای ناهنجار، امکان کنکاش کلیدواژه های خاص برای کسب مطالب ناهنجار را نیز دارند. فیلترینگ غیر همسان: یکی دیگر از ابزارهایی که برای بهینه سازی فیلترینگ در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد فیلترینگ محتوایی با استفاده از اطلاعات کاربران است. بیشترین مورد استفاده از این روش پایش اطلاعات طبقه بندی شده برای رده های سنی است. افزون بر این در این روش برخی از مراکز پژوهشی و آموزشی از شمول فیلترینگ محتوا خارج شده اند.

ارائه خدمات فیلترینگ به بخش خصوصی: در برخی از کشورها نظیر انگلستان پالایش بخشی از فضای مجازی به شرکت های ارائه دهنده خدمات پالایش فضای اطلاعاتی سپرده شده است. بر مبنای قانون دسترسی به اطلاعات این شرکت ها باید لیست تمامی سایت های فیلتر شده را به همراه علت خروج از دسترس به اطلاع کاربران برسانند. افزون بر این سامانه ارائه شده از سوی این شرکت ها امکان ثبت شکایات شهروندی در زمان نقض قوانین فیلترینگ را فراهم می کند. قانون این کشور حق اعتراض و اعاده حق مالکان معنوی را در صورت خطا در فیلترینگ نیز در نظر گرفته است. یکی از اهداف این اقدام تصفیه محیط رقابت احزاب در زمینه مجازی است. چرا که مختصات قدرت احزاب در سیکل سیاسی می تواند بر نحوه سیاست گذاری نهاد ناظر بر فیلترینگ حاکمیت اثرگذار باشد.

فیلتر خانوادگی: در کشورهایی نظیر آمریکا، آلمان و ترکیه فیلترینگ معمولا با استفاده از ابزارهای مختلفی صورت می گیرد. یکی از این ابزارها نظارت خود شهروندان بر محتوای فضای مجازی است. این شیوه به خصوص در موارد محدودیت دسترسی به علت شرایط سنی مورد استفاده قرار می گیرد. در این شیوه نرم افزارهای مختلف رصد و محدودسازی فضای مجازی در اختیار والدین قرار می گیرد و در چنین شرایطی والدین کلیدواژه ها، سایت ها و محتوای خاصی را به عنوان محدوده قرمز جست وجوی اینترنتی مشخص می کنند.

بسیاری از تجربیات و آمار ثبت شده از تجربیات محدودسازی فضای مجازی به خوبی نشان می دهد که فیلترینگ نمی تواند راه حل مناسبی برای مدیریت رفتار کاربران در فضای مجازی باشد. آثار جانبی محدودسازی فضای مجازی و استفاده بیش از چهل میلیون کاربر ایرانی از نرم افزار تلگرام به خوبی نشان دهنده عمق مشکلات و مخاطراتی است که تداوم محدودسازی استفاده از این نرم افزار می توانست برای سرمایه اجتماعی کشور ایجاد کند. افزون بر این به رغم وجود برخی تهدیدات در فضای مجازی، طراحی صحیح پل ارتباطی قابل اعتماد و صادق بین ساختار حاکمیت و سرمایه اجتماعی در قالب چنین نرم افزارهایی می تواند این تهدیدات بالقوه را به فرصت های بالفعل تبدیل کند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir