بیت‌کوین، سقوط بعدی طلای سیاه را رقم می‌زند؟

اقتصاد ایرانی: ذخایر جهانی نفت در حال بازگشت به سطح نرمال خود هستند، سطح بالایی از تعهد به توافق کاهش تولید دیده می شود و از این رو خوش بینی قابل توجهی نسبت به قیمت نفت در سال آینده وجود دارد. به احتمال زیاد رشد اقتصادی بالا در سال آتی منجر به افزایش تقاضا برای نفت خام خواهد شد و ظن نسبتا قوی ای وجود دارد که در سال ۲۰۱۸ روند قیمت ها صعودی خواهد بود؛ به گونه یی که برخی از قیمت های ۷۰ و ۸۰ دلاری برای هر بشکه نفت برنت سخن می گویند. افزایش قیمت ۱۰ یا حتی ۲۰ دلاری در مقایسه با نوسانات قیمت یک دهه اخیر، رقمی جزیی به حساب می آید اما همین افزایش جزیی می تواند درآمدهای اوپک را ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار افزایش دهد و ده ها میلیارد دلار به درآمدهای صنعت نفت بیفزاید.

شمار زیادی از اتفاقات وجود دارند که می توانند قیمت نفت را بالا ببرند. اتفاقاتی همچون ناآرامی ها در ونزوئلا یا لیبی، افزایش حملات به تاسیسات تولید نفت نیجریه، تنش بین دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان، اعمال مجدد تحریم علیه ایران و مشکلات فنی در واحدهای بزرگ نفتی در سراسر جهان بالقوه می توانند عاملی برای رشد قیمت طلای سیاه باشند.

به گزارش تعادل، با این حال بعید به نظر می رسد که فشار بازار منجر به رشد شدید و جهش در قیمت ها بشود، چرا که تعدادی از تولیدکنندگان در حال استفاده از موقعیت فعلی بازار برای افزایش تولید خود هستند. در صنعت نفت امریکا شعاری وجود دارد که «خدا به من رونق قیمتی را عطا کرده است و من قول می دهم آن را خراب نکنم»، چرا که چرخه اقتصادی همواره به صورت رونق و رکود است نه چرخه رونق و رونق یا چرخه رونق و ثبات. واقعیت ساده یی که بعضی اوقات از خاطر صنعت و سرمایه گذاران می رود.

اما افت قیمت و رکود در صنعت نفت چگونه ممکن است، دوباره اتفاق بیفتد؟ چهار مورد از بزرگ ترین سقوط های قیمت نفت در دوران مدرن مربوط به سال های ۱۹۸۶، ۱۹۹۸، ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴ می شود.

سقوط نفت در هر یک از این سال ها یک علت متفاوت دارد و ایده های جدیدی در رابطه با اینکه چه عاملی ممکن است سبب سقوط قیمت نفت در سال آینده بشود را ایجاد می کند. مورد سال ۱۹۸۶ نتیجه سقوط بازار بود. بازاری که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۵ شاهد نصف شدن تولید اوپک و افزایش شدید قیمت ها بود. در سال ۱۹۹۸ بازار تحت فشار خاصی قرار نداشت اما اکثر اعضای اوپک به سردمداری ونزوئلا از سهمیه تعیین شده برای آنها تجاوز کردند. ترکیب وضعیت بعد اقتصادی در کوتاه مدت که منجر به افزایش ذخایر شده بود در کنار تصمیم عربستان سعودی برای مهار تولیدکنندگان افسارگسیخته، قیمت ها را برای چند سال پایین نگه داشت.

سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۰۸ مستقیما مربوط به حباب قیمتی بود که در همان سال در بازار نفت به وجود آمده بود اما با سرایت مالی ترکیب شد. به این ترتیب که سهام ها سقوط و سیگنال های رکودی ارسال کردند. تازه ترین سقوط قیمت نفت (۲۰۱۴) شباهت زیادی به مورد سال ۱۹۸۶ دارد. جایی که به نظر سهم اوپک از بازار با تهدید مواجه شده است. اگرچه خطر واقعی در آینده است نه در گذشته.

بنابراین علل احتمالی سقوط جدید قیمت نفت شامل سرایت مالی، درگیری میان اوپکی ها و غیراوپکی ها در رابطه با میزان تعهد به کاهش تولید و فشار بر سهم اوپک از بازار است.

 سرایت مالی

سقوط قیمت نفت خام در سال ۲۰۰۸ یک مورد خاص بود که در آن هم شاهد ترکیدن حبابی بودیم که قیمت را به سطح ۱۵۰ دلار رساند و هم شاهد اثر سرایت مالی. البته در همان زمان نیز عده یی اصرار داشتند که حبابی در بازار وجود ندارد.

در ماه مه ۲۰۰۸ توماس بون پیکنز کارشناس مشهور نفتی در گفت وگو با تلگراف اظهار کرد: «حداکثر توان تولید جهانی معادل ۸۵ میلیون بشکه در روز است اما تقاضا معادل ۸۷ میلیون بشکه در روز است. مساله به همین سادگی است». او در ماه آگوست همان سال و پس از آغاز روند کاهش قیمت نفت نیز پیش بینی کرد که در دو تا سه سال بعدی، قیمت نفت خام به ۲۰۰ یا حتی ۳۰۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید.

اما قیمت نفت از ۱۴۵ دلار در هر بشکه به ۳۴ دلار رسید و مسلما این کاهش قیمت ناشی از تغییر در عوامل بنیادین بازار نبود. در ماه های نخست سال و همزمان با افزایش قیمت به بالای ۱۴۰ دلار در هر بشکه، ذخایر نفت خام امریکا نیز بالا رفت. مشخصا در آن تاریخ، بازار در حال پاسخ دادن به آن چیزی بود که اصطلاحا «تجارت روند» (Trend Trading) گفته می شود که در آن سرمایه گذاران هر چیزی جز روند افزایش قیمت را نادیده می گیرند. تجارت روند، استراتژی ای است که به دنبال کسب سود از طریق تحلیل روند حرکت دارایی در یک جهت مشخص است. در واقع مردم نفت می خرند چون قیمت آن در حال افزایش است و قیمت نفت در حال افزایش است چون مردم آن را می خرند. اما سقوط بازار مشتقات مسکن و تاثیر آن بر دیگر بازارها سبب شد تا بازار از لحاظ روانی سقوط کرده و قیمت ها به میزان دوسوم کاهش پیدا کنند.

پرسش این است که در آینده یی نزدیک سقوط یک کالا و بازار مشابهی وجود دارد که به بازارهای دیگر سرایت کند؟ در این میان سه کاندیدا وجود دارند که به نظر می رسد گرفتار حباب قیمتی هستند: بیت کوین، سهام شرکت خودروسازی تسلا و بازار سهام امریکا. به نظر می رسد در هر سه مورد قیمت گذاری واقعی صورت نگرفته است و حجم زیادی از رشد را تجربه کرده اند. بیت کوین برجسته ترین افزایش قیمت را تجربه کرده است.قیمت بیت کوین از ۸۰۰ دلار در میانه دسامبر ۲۰۱۶ تقریبا به ۲۰ هزار دلار رسیده است و حجم سرمایه این بازار نیز سطح ۳۰۰ میلیارد دلاری را تجربه می کند. این مدل افزایش قیمت معمولا نشان از یک رشد غیرمعقول و تجارت روند دارد. البته سرمایه این بازار هنوز به مقداری نرسیده است که سقوط در ارزش آن بتواند اقتصاد یا دیگر دارایی های مالی را متاثر کند.

مورد بعدی شرکت تسلا موتورز است. شرکتی که در سال ۲۰۱۶ درآمدش ۷ میلیارد دلار بود و ارزش بازار آن به ۶۰ میلیارد دلار رسید. در نیمه نخست سال ۲۰۱۷ ارزش سهام این شرکت تقریبا رشد ۱۰۰ درصدی را تجربه کرد. افزایش قیمت سهام تسلا، سرمایه یی را برای این شرکت جمع آوری کرده که تنه به تنه تولیدکنندگانی همچون جنرال موتورز بزند. در حالی که جنرال موتورز ۲۰ برابر تسلا درآمد دارد. در واقع سرمایه گذاران به جای موقعیت عملیاتی فعلی تسلا در حال سرمایه گذاری بر ظرفیت های این شرکت و فرض های خوش بینانه پیرامون آن هستند. فروضی که ممکن است غیرواقع بینانه بودن آنها ثابت شود.

سومین و مهم ترین مورد، بازار سهام امریکاست. در حال حاضر نسبت قیمت به درآمد شاخص اس اند پی ۵۰۰، حدود ۲۵ است. این در حالی است که نرم بلندمدت این نسبت معادل ۱۵ است. البته که لایحه اصلاح مالیاتی و ظرفیت های آن برای افزایش سود در قیمت های بازار تاثیر گذاشته است اما با این وجود کاهش ۲۵ تا ۵۰ درصدی در این بازار بسیار واقعی به نظر می رسد. با توجه به اینکه سرمایه تجمیعی شاخص اس اندپی ۵۰۰ بیش از۲۰ تریلیون دلار است، سقوط این بازار تاثیر بسیار معناداری بر بازارهای دیگر (از جمله نفت) خواهد گذاشت.

با توجه به اینکه مدت زیادی است که از رشد جهانی اقتصاد سخن گفته می شود، احتمال زیادی وجود دارد سرعت رشد اقتصادی پایین بیاید یا وارد رکود بشویم و در نتیجه شاهد عقب نشینی جدی در بازار سهام و فروش گسترده در دیگر دارایی ها از طلا تا نفت باشیم.

پایبندی به کاهش تولید

حدود ۸۵ درصد از توافق کاهش تولید متوجه سه تولیدکننده بزرگ عراق، روسیه و عربستان سعودی است. از این رو تخلف کشورهای کوچک نگرانی عمده یی به حساب نمی آید. در عوض یک تصمیم خودآگاه برای افزایش تولید از سوی یک یا هر سه این کشورها، احتمالا منجر به سقوط قیمت ها خواهد شد. اگر یکی از تولیدکنندگان بزرگ، کاهش تولید خود را متوقف کند، قطعا بدین معنی است که هر سه این کشورها در حال انجام این کار هستند. البته تا بدین لحظه در مجموع میزان تعهد این کشورها خوب بوده است. البته بخشی از این کاهش تولید، گریزناپذیر بوده است. به طور ویژه در کشورهایی مانند مکزیک، قزاقستان، ونزوئلا و آنگولا تولید به دلایل فنی با افت مواجه شده است. در هر صورت پایبندی بزرگان توافق یعنی عراق، روسیه و عربستان سعودی انگیزه تولیدکننده های کوچک تر برای تقلب را کم کرده است. در این میان تولیدکنندگانی مانند ایران هم هستند که توان اندکی برای افزایش تولید دارند و بعید است تاثیر قابل توجهی بر عرضه کل در سال آینده داشته باشند.

در حال حاضر بعید است که عدم پایبندی به توافق، فاکتور تاثیرگذاری به حساب بیاید اما با پیشروی در سال آتی و در صورت کاهش پایبندی عراق و روسیه، ممکن است عربستان سعودی نیز تصمیم خود در سال ۲۰۱۴ را مجددا تکرار کند و اجازه کاهش قیمت ها را بدهد.

دفاع از سهم بازار

سهم بازار اوپک شاخصی مهم برای تولید و سیاست قیمتی برای اعضا و خصوصا تولیدکنندگان حاشیه خلیج فارس است. پیش بینی آژانس بین المللی انرژی از تولید کشورهای غیراوپکی بیشتر از رشد تقاضاست و این به معنی از دست رفتن بخشی از سهم اوپک در سال ۲۰۱۸ (هرچند به میزان کم) است. مشخصا شدت این تهدید نسبت به سال ۱۹۸۵ کمتر است، اما رویدادهای سال ۲۰۱۴ و افزایش تولید امریکا را در نظر بگیرید. افزایش تولید نفت شیل تهدیدی برای سهم جاری اوپک در آن سال نبود بلکه تهدیدی برای آینده بود. بنابراین در صورت از دست رفتن سهم بازار ممکن است، اعضای اوپک تصمیم بگیرند راه را برای کاهش قیمت نفت باز کنند.

اگر در سال آینده تقاضا برای نفت اوپک کم باشد و شدیدا متاثر از تولید نفت شیل امریکا قرار بگیرد، تولیدکنندگان بزرگ کارتل ممکن است آن را تهدیدی در بلندمدت ببینند و به فکر علاج آن بیفتند. هم اوپک و هم آژانس بین المللی انرژی رشد یک میلیون بشکه یی در تولید روزانه ایالات متحده در سال آتی را پیش بینی کرده اند. این در حالی است که اداره اطلاعات انرژی امریکا این رشد را حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز پیش بینی کرده است. چنین رشد تولیدی نمایانگر فشار بزرگی بر سهم بازار اوپک است.

در پایان می توان چنین جمع بندی را ارائه کرد که به احتمال زیاد در سال آینده قیمت نفت افزایش خواهد داشت به نحوی که نفت خام دبلیوتی آی نزدیک به ۶۰ دلار در هر بشکه یا حتی بیشتر معامله شود. اما اگر بازار سهام روند نزولی به خود بگیرد و خصوصا اینکه نشانه های رکود دیده شود، یا اگر عراق و روسیه از زیر بار تعهداتشان در توافق کاهش تولید شانه خالی کنند یا اگر نفت شیل امریکا سهم بازار اوپک را در بلندمدت تهدید کند، ممکن است شاهد افت مجدد ارزش طلای سیاه باشیم.