بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 19 آذر 1396      15:14

مشکلات ایران در تجارت با اعراب

آیا جاده تجارت با اعراب یکطرفه و به سود آنها است و اینکه سهم ایران از معاملات تجاری با شرکای عربی‌اش چقدر است؟

اقتصاد ایرانی: آیا جاده تجارت با اعراب یکطرفه و به سود آنها است و اینکه سهم ایران از معاملات تجاری با شرکای عربی اش چقدر است؟ با نگاهی به روند تجارت با سه کشور «عربستان، قطر و عراق» مشاهده می کنیم که صادرات ایران به این کشورها به مرز نگرانی رسیده است. چراکه از یکسو، تجارتی که ایران با «عربستان» در پیش گرفته، نوعی تجارت پنهان و یکطرفه است. از سوی دیگر، از دست دادن مهم ترین بازار صادراتی ایران یعنی «عراق» در آینده یی نه چندان دور، بسیار نگران کننده خواهد بود. اما سومین بازاری که تجار و صادرکنندگان ایرانی می توانستند در ماه های اخیر به نفع خود از آن بهره برداری اقتصادی کنند، بازار «قطر» بود که عملا ایران نتوانست از این بازار نسبت به دیگر رقبای خود از جمله ترکیه عملکرد موفقی از خود نشان دهد. بر همین اساس، می توان ایران و تجار ایرانی را بازندگان اصلی در جاده تجارت با این کشورها عنوان کرد. حال اینکه چه عاملی باعث می شود که ایرانی ها نتوانند از فرصت های تجاری با دیگر کشورها به ویژه شرکای عربی خود بهره بگیرند، موارد مختلفی مطرح می شود.

به گزارش تعادل، به گفته برخی فعالان اقتصادی، تمایل بخش خصوصی به انحصارگری، یک مانع مهم بر سر راه حضور سایر تجار در بازارهای منطقه یی است؛ چراکه برخی تجار با رقابت مخرب تلاش می کنند، صادرکنندگان جدید را بازی ندهند، که این کار میدان را برای تجار دیگر کشورها بازتر می کند. از سوی دیگر، جذابیت بازار داخل، مانع از نگاه صادرات محور تولیدکنندگان داخلی می شود و آنها را بیشتر به سمت تامین نیاز داخلی معطوف می کند. رویکردی که ایران را در یک مسیر اشتباه در تجارت با دیگر کشورها سوق داده و در نهایت ممکن است منجر به حذف ایران از گردونه بازارهای صادراتی شود. همچنین نبود یک برنامه جامع و بلندمدت تجاری در سطح کلان، حضور در بازار این کشورها را با یک چالش جدی مواجه کرده است. از این رو، چنانچه می خواهیم حضور خود را در بازار این کشورها تقویت کنیم نیازمند یک بازسازی اساسی در سیاست تجارت خارجی کشور به ویژه در سطح منطقه هستیم.

رتبه تجارت خارجی ایران

براساس جدیدترین گزارش بانک جهانی، کل تجارت خارجی ایران در سال ۲۰۱۶، معادل ۱۰۶ میلیارد دلار بوده، که ۶۶ میلیارد دلار از این رقم مربوط به صادرات و ۴۰ میلیارد دلار نیز مربوط به واردات ایران در این سال بوده است. آمارهای منتشر شده از سوی بانک جهانی نشان می دهد، ایران از نظر ارزش تجارت خارجی خود رتبه یی بهتر از ۴۴ را در رده بندی جهانی طی این سال به دست نیاورده است. این در شرایطی که ایران با وجود اینکه نوزدهمین بازار بزرگ دنیاست، اما عملا نتوانسته در تجارت با برخی شرکای تجاری خود خیلی موفق عمل کند. به گفته تحلیلگران، این امر حاکی از این است که هنوز در بخش صادرات، اولویت اول و اصلی کشور صادرکردن کالا نیست؛ چراکه بازار داخلی ما به شدت جذاب است. یعنی بازار ایران برای تولیدکنندگان آن قدر جذاب است که در ابتدا نگاه تولیدکنندگان به این بازار محدود می شود و درنهایت مابقی تولید صرف صادرات می شود. رویکردی که باعث می شود ایران مسیر اشتباهی را در تجارت با شرکای تجاری اش طی کرده و درنهایت موجب حذف تدریجی ایران در گردونه صادراتی به نسبت رقبایش در بازارهای جهانی شود. به طوری که مطابق آمارها، ایران سالانه چیزی حدود ۴۰ میلیارد دلار واردات رسمی و حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار هم واردات غیررسمی دارد. از این رو ضرورت دارد، تولیدکنندگان و تجار ایرانی، رویکرد صادرات محور تولید را مورد توجه قرار دهند تا در قالب چنین تولیدی هم نیازهای داخلی تامین شود و هم صادرات کشور رونق پذیرد.

ایران؛ بازنده بازار قطر

حال در این گزارش سعی کردیم به بررسی این موضوع بپردازیم که چرا تجارت ایران به سه کشور عربی ازجمله «عربستان، قطر و عراق» به نفع آنها سنگینی می کند و اینکه آیا می توان ایران را بازنده تجارت با این کشورها عنوان کرد یا خیر.

اگر بخواهیم نگاهی به روند تجارت ایران با قطر بیندازیم، مشاهده می کنیم با وجود باز شدن دروازه تجارت این کشور به سوی ایران به دلیل قطع روابط کشورهایی چون «... ... ... ... » عملا نتوانسته ایم از این فرصت به وجود آمده در عرصه تجارت خارجی به نحو مطلوب بهره برداری اقتصادی کنیم. این در حالی است که موفقیت ترکیه در بازار قطر بسیار چشمگیرتر بوده است. از سوی دیگر در حالی فعالان اقتصادی ایرانی برای حضور در این بازار با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند که کالاهای ترک از مسیر ارزان ایران به قطر صادر می شوند.

حوالی نیمه خرداد امسال بود که با قطع روابط دیپلماتیک ائتلاف عربی به رهبری عربستان با کشور قطر، دروازه های بازار این کشور تماما به روی صادرکنندگان کشورهای منطقه به ویژه ایران و ترکیه باز شد؛ چراکه قطر سالانه حدود ۳ میلیارد دلار واردات مواد غذایی دارد که قبل از محاصره اقتصادی، یک سوم آن را مستقیما از طریق عربستان و امارات تامین می کرد. اگرچه در چنین شرایطی، تجار ایرانی نیز در تدارک صادرات کالا، به ویژه مواد غذایی، به قطر برآمدند و محموله های مواد غذایی ازجمله هزار و ۱۰۰ تن میوه تازه را در روزهای نخست بروز بحران از طریق دریا عازم بازار این کشور کردند اما عواملی که سال هاست پر پرواز صادرات این مملکت را بسته، در مراوده با قطر نیز دست و پای صادرکنندگان ایرانی را بست.

در این وضعیت، فعالان اقتصادی بخش خصوصی و اتاق ایران به این اجماع رسیدند که اتاق بازرگانی شیراز مسوول هماهنگی و ارسال کالاهای صادراتی به کشور قطر باشد و آن گونه که جمال رازقی جهرمی رییس اتاق شیراز به پایگاه خبری اتاق ایران می گوید: از همان ابتدای کار صادرات هوایی به قطر، با اجاره هواپیمای کارگو در دستور کار قرار گرفت اما قیمت بالای حمل بار با هواپیما به اضافه هزینه های سنگین پارکینگ و نگهداری، سریعا کار را برای بخش خصوصی سخت کرد. بعدها ترکیه که در واکنش سریع به خالی شدن بازار قطر از رقبا، حمل گران قیمت کالا با هواپیما را برای تسخیر بازار در دستور کار گذاشته بود، در رایزنی با مقامات ایرانی و قطری، نسبت به استفاده از مسیر زمینی ایران برای صادرات به قطر ابراز علاقه مندی کرد تا از مزیت مسیری که خودمان قادر به استفاده از آن نبودیم، بهره مند شود. حالا ۶ ماه از این اتفاق مهم در عرصه تجارت خارجی ایران با قطر می گذرد، اما عبور کامیون های ترکیه یی از بندر بوشهر ایران برای صدور کالاها به بازار قطر، این سیگنال را به ما می دهد که ایرانی ها در بازار قطر موفق عمل نکردند. از سوی دیگر، براساس آمارها، صادرکنندگان ایرانی پیش از وقوع تنش در روابط قطر و ائتلاف عربستان، در طول سال ۹۵ حدود ۱۸ میلیون دلار مواد غذایی به این کشور صادر کرده اند که اکنون وضعیت تراز تجاری ایران و قطر در این دوره بهبود یافته است، اما این بدان معنا نیست که ایران در بازارهای قطر موفق عمل کرده است. حال به گفته تحلیلگران، مهم ترین مشکلات حوزه صادرات به قطر را می توان قیمت تمام شده تولید داخلی عنوان کرد. به عقیده آنها، تجار ایرانی در میدان رقابت بسیار ناشیانه وارد بازارها شده و در عین حال غیرقابل کنترل عمل می کنند. رفتارهایی از این دست موجب می شود به جای تصاحب بازار، آن را هم از دست بدهیم.

در این رابطه رازقی جهرمی، همکاری سازمان های دولتی از جمله سازمان استاندارد، گمرک و توسعه تجارت را در بهبود وضعیت صادرات دخیل می داند؛ به گونه یی که تاخیر ناشی از بروکراسی های این سازمان ها منجر به نرسیدن محصول به بازار و فاسد شدن آن نشود. از سوی دیگر، این فعال اقتصادی معتقد است بخش خصوصی هم آنگونه که باید چابک نیست و این مساله در رقابتش با بخش خصوصی دیگر کشورها به چشم می آید. البته این فعال بخش خصوصی، تمایل به انحصارگری را بزرگ ترین مشکل بخش خصوصی عنوان می کند که در بازار قطر هم نمود داشت. زیرا برخی تجار با رقابت مخرب در تلاش بودند، مانع از ورود دیگر همکاران خود به بازار قطر شوند؛ از این رو، صادرکنندگان جدید را بازی نمی دادند و این کار میدان را برای تجار دیگر کشورها بازتر کرد.

خطر حذف بازار عراق

از سوی دیگر، براساس آمارها، دومین مقصد صادراتی ایران، «عراق» است که تجار ایرانی در۸ ماهه منتهی به آبان سال جاری توانسته اند ۸ میلیون و ۴۸۴ هزار تن کالا به ارزش ۴ میلیارد و۳۵۱ میلیون دلار کالا روانه بازارهای عراق کنند. اگرچه براساس آمارها میزان صادرات به این کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی با افت مواجه بوده اما از نظر ارزشی رشد را تجربه کرده است. حال اگرچه بازار عراق یکی از عمده ترین بازار صادراتی ایران به شمار می رود، اما طی ماه های اخیر شاهد سنگ اندازی دولتمردان عراقی برای صادرکنندگان ایرانی بودیم. موضوعی که واکنش های زیادی از سوی بخش خصوصی به دنبال داشت و خواهان مداخله دولت در این زمینه بودند. از آن سو، متولیان تجاری براین باورند اگر می خواهیم حضور بلندمدتی در بازار این کشور داشته باشیم، باید نیازهای یک دهه آینده آن را تولید کنیم. اگرچه معاون توسعه صادرات کالا و خدمات سازمان توسعه تجارت اظهار می کند که صادرات ایران به عراق کاهش نیافته، اما در عین حال متذکر شد که در بازار عراق باید دو نکته را مورد توجه قرار دهیم؛ اول آنکه مدتی است مدام این زمزمه تکرار می شود که عراق میان ایران و برخی کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی تفاوت قائل شده و تعرفه های بیشتری برای ما در نظر می گیرد. برهمین اساس هیاتی به عراق سفر کرد و مذاکرات متعددی صورت گرفت و در حضور وزیر عراق این موارد مطرح شد اما طرف عراقی مستنداتی آورد که اینگونه نیست که این کشور برای واردات از ایران محدودیت ایجاد کرده و برای کشورهای دیگر امتیازی قائل شود.

از سوی دیگر، مساله عراق آن است که پس از یک دوره بحران سیاسی شرایطی برای تحریک سرمایه گذاری ایجاد کند، این رویکرد نیز رویکردی منطقی است و حتی کشور ما هم همواره تاکید داشته که نباید وابستگی به خارج از کشور وجود داشته باشد. حال اگر بخواهیم منطقی در نظر بگیریم شاید در این سال ها ترکیه باشد که بازار عراق را از دست داده است؛ چرا که در ۵ سال گذشته حجم صادرات ترکیه به عراق از ۱۲ میلیارد به ۶ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که ما حجم صادرات خود را حفظ کرده ایم.

به گفته مودودی، مساله دیگر آن است که بخش خصوصی ما حضور مستقیم در عراق ندارد و در بسیاری موارد تجار عراقی راهی ایران شده و محصول مورد نظر خود را تهیه می کنند. برهمین اساس در موارد متعدد ممکن است تجار برای منفعت شخصی کیفیت را تحلیل برده و باعث تخریب نام برندهای ایرانی شوند.

حال در پاسخ به اینکه آیا در آینده یی نه چندان دور بازار عراق را از دست خواهیم داد یا خیر؟ مودودی می گوید: اگر رویکرد ما رویکردی باشد که در دهه های گذشته پیش گرفته ایم چنین اتفاقی رخ خواهد داد و ما باید نگران باشیم، اما اگر صادرات کشورهایی مانند کره جنوبی را در نظر بگیرید یا حتی کشورهای اروپایی به این نتیجه خواهید رسید که سبد صادراتی این کشورها در طول سال های گذشته تغییر کرده است.

بنا به اظهارات او، اگر ما هم بخواهیم همین کالاها را به کشورهایی مانند عراق صادر کنیم باید این نکته را جدی بگیریم که برای تداوم حضور دراین بازارها باید حتما یک زنجیره تولید در نظر بگیریم که بخشی از آن در ایران و بخشی از آن در عراق باشد تا آنها هم بتوانند روی حضور و سرمایه گذاری ما حساب کرده و مانعی ایجاد نکنند. از سویی دیگر لازم است تنوع و ترکیب محصولات صادراتی خود را مورد بازنگری جدی قرار داده و آنها را با نیاز کشورهای مقصد هماهنگ کنیم.

تجارت غیرمستقیم با عربستان سعودی

عربستان سعودی از دیگر شرکای تجاری ما به لحاظ سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است. شریکی به روایت آمار، چندان نقشی در کارنامه تجارت خارجی ایران بازی نمی کند. حتی به گفته رییس سازمان توسعه تجارت، روابط ایران با این کشور عربی بسیار محدود است، که همان صادرات جزئی به عربستان هم به صورت غیرمستقیم انجام می شود. از سوی دیگر، مطابق آمارها، در سال ۱۳۹۵ حجم صادرات ایران به عربستان در مقایسه با سال ۱۳۹۴ رشدی ۰.۲۱ درصدی را نشان می دهد. همچنین در این مدت واردات عربستان به ایران ۴درصد افزایش یافته که در مجموع تراز تجاری دو کشور در سال ۱۳۹۵ منفی بوده است. مجتبی خسروتاج در مورد تجارت با عربستان می گوید: اکنون اگر کالایی به عربستان صادرات شود بسیار جزئی و از طریق کشورهای واسطه است. واردات کالا از عربستان نیز براساس همین شرایط و از طریق کشورهای واسطه انجام می شود؛ البته ما هیچ گونه محدودیتی در کار با کشورهای همسایه قائل نیستیم و گاهی کشورهای دیگر هستند که محدودیت هایی در این خصوص وضع می کنند. او درباره تعرفه های گمرکی عربستان برای ایران توضیح داد: در گذشته برخی مواد پتروشیمی که در داخل تولید نمی شدند از طریق عربستان وارد می شد و اکنون نیز در زمینه صادرات این کشور در نظام تعرفه یی خود تغییر چندانی نداشته است. رییس سازمان توسعه تجارت درباره صادرات به عراق نیز متذکر شد: با توجه به اینکه این کشور تولید چندانی ندارد نظام تعرفه یی در آن به طور کلی پایین است، حال اگر کالایی به این کشور صادر شده از طریق کشور واسطه و با تعرفه یی اندک بوده است. به نظر می رسد، در زمینه تجارت با عربستان نیز نیازمند یک بازسازی تجاری باشیم. چراکه با قطع تجارت، عربستان بیش از ایران متضرر می شود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir