بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : دوشنبه 22 آبان 1396      11:38

فرمول جهانی پوپولیست‌ها

اقتصاد ایرانی: ظهور پدیدههای جدیدی چون ترامپ و برگزیت نشان می دهد نفوذ پوپولیسم در جهان در حال گسترش است و سیطره آن از کشورهای نفت خیز فراتر رفته و به جهان غرب رسیده است. پوپولیست ها با نشان دادن اطلاعات غلط یا ناقص، می توانند عموم مردم را با سیاست های خود همراه کنند که مصادیق آن در کشورهای نفت خیز به وفور دیده می شود. در این میان، بخش خصوصی، به ویژه در حوزه انرژی که نخستین دستاویز پوپولیست ها است، باید در روشن کردن مسائل برای عموم و همچنین شناسایی موج های پوپولیستی تلاش کند و هوشمندی بیشتری به خرج دهد.

به گزارش دنیای اقتصاد، ظاهرا سرنوشت نفت با پوپولیسم گره خورده است. هرجا که نامی از این ماده سیاه و بدبو به میان می آید مفاهیم و سیاست های پوپولیستی نیز ظاهر می شوند. در واقع در حالی که گمان می شد نفت به عنوان سرمنشأ اقدامات و سیاست های پوپولیستی سرنوشت کشورهای نفت خیز را در سیطره خود دارد، به نظر می رسد این بار این پوپولیسم رو به گسترش در غرب است که سرنوشت شرکت های انرژی و غول های نفتی را تهدید میکند.

ماجرا به وقایع اخیر در عالم سیاست غرب باز می گردد. پوپولیسم در جهان غرب مدام در حال گسترش است. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، انتخاب ترامپ در آمریکا، نتیجه انتخابات آلمان، مجارستان و لهستان، همه اینها در حالی زنگ خطر گسترش روز افزون ملی گرایی و پوپولیسم در جهان را به صدا درآورده که نشانه های آن در تغییر باور و نگرش عمومی به اقتصاد آزاد و بخش خصوصی نمود یافته است. آن طور که نیک باتلر، ستون نویس فایننشال تایمز مدعی شده، شرکت های فعال در زمینه انرژی شاید اولین محل در اقتصاد جهانی باشند که از سوی افزایش سیطره پوپولیسم مورد تهدید هستند. چراکه صنعت انرژی دارای ویژگی هایی چون عظمت و نداشتن ارتباط مستقیم با عموم جامعه است و این ویژگی ها محلی برای سوء استفاده قدرتمندان پوپولیست شده است. به این شکل که پوپولیست ها با سوء استفاده از اینکه مردم اطلاعات کمی درباره شرکت های بزرگ انرژی دارند، اطلاعات غلط یا ناقص به مردم می دهند. این موضوع باعث می شود که شرکت های بزرگ انرژی در سیبل بدبینی و سوءظن های عمومی قرار گیرند. باتلر بر این باور است که پیش از اینکه سیطره پوپولیسم در جهان موجب خسارت های هنگفتی به شرکتهای فعال در زمینه انرژی شود، این شرکت ها خود باید به اقداماتی دست زنند و با نزدیک شدن به بطن جامعه پادزهری برای افکار و اقدامات سیاستمداران پوپولیسم ایجاد کنند.

تهدید پوپولیستی غول های نفتی

در حالی که به نظر می رسد در سال های اخیر و به دنبال افت شدید قیمت نفت، کشورهای نفتی جهان به تکاپوی کاهش یارانه های انرژی و اتخاذ سیاست های عقلانی افتاده اند، شاهد رشد پوپولیسم در جهان غرب هستیم. نتیجه رفراندوم بریتانیا که به خروج این کشور از اتحادیه اروپا منجر شد و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که دونالد ترامپ را در این کشور به قدرت رساند، نشانه ای از تغییر مسیر از عقلانیت و واقع گرایی به پوپولیسم بود. به گفته ستون نویس فایننشال تایمز، تحقیق و بررسی های موسسه ای به نام Legatum نشان از احتمال تداوم این مسیر در نقاط دیگر جهان دارد. هدف اصلی تحقیق و بررسی این موسسه نتیجه رفراندوم بریتانیا بوده، با این حال با اشاره به انتخابات آلمان، مجارستان و لهستان بر احتمال تداوم گسترش پوپولیسم در جهان تاکید می کند. به اعتقاد نیک باتلر این موضوع برای کسب و‍ کارهایی که به دنیایی متکی بر حقایق و قوانین سخت و محکم عادت کرده اند، بسیار ناگوار است. یکی از این کسب و کارها که به راحتی و شاید پیش از بسیاری از بخش های دیگر می تواند تحت تاثیر گسترش پوپولیسم جهانی قرار بگیرد، شرکت های فعال در زمینه انرژی هستند.

بخش انرژی دارای تعداد زیادی از شرکت هایی است که از لحاظ مقیاس بسیار بزرگ، جهانی و بسیار سودآور هستند و سرمایه زیادی دارند، به طوری که میزان سرمایه نسبت به تعداد نیروی کار بسیار بالا است؛ از این رو در جامعه چندان مقبولیت ندارند. چراکه هر زمان تعداد شرکت هایی که در زمینه خاصی فعال هستند، محدود است، یک سوءظن اجتناب ناپذیر درخصوص رانت و فساد بین عموم مردم ایجاد میشود. بنابراین هرچند ممکن است ناعادلانه به نظر بیاید، اما شرکت های فعال در بخش انرژی همه مولفه های لازم را برای اینکه هدف بدبینی عموم مردم قرار گیرند، دارند. این موضوع در شرایطی که شاهد گسترش هرچه بیشتر قدرت گرفتن دولت های پوپولیستی هستیم تهدید بالقوه ای برای شرکت های انرژی محسوب میشود. چراکه یکی از بارزترین ویژگی های دولت های پوپولیستی انجام اقداماتی (هرچند غیرعقلانی) برای جلب رضایت عمومی و کسب محبوبیت از سوی عموم جامعه است. از این رو شرکت های انرژی می توانند در سیبل اقدامات مقابله ای دولت های پوپولیستی قرار گیرند. نیک باتلر در این زمینه به شرایط کنونی شرکت های خرده فروشی برق اشاره می کند که با یک سلسله سیاست های کنترل قیمت تهدید می شوند. آنها از سوی دولتها تحت فشار برای کاهش قیمت ها قرار دارند.

رواج باورهای غلط بین عموم

نشانه های قدرت گیری پوپولیسم در اقتصاد در حال ظهور است. بررسی های موسسه Legatum از تغییر نگاه به اقتصاد آزاد در جهان خبر می دهد؛ موضوعی که برای چند دهه هیچ شاهدی دال بر آن در غرب وجود نداشت. بر اساس این مطالعه، در بسیاری از نقاط جهان دیدگاهی ایجاد شده که به بخش خصوصی نگاهی تحقیرآمیز داشته و آن را استثمارگر کارکنان و مصرف کنندگان می دانند. سه کلمه خودخواه، فاسد و حریص بیشترین کاربرد را برای توصیف بخش خصوصی دارند. به باور عموم «سود» مانند عبارت «جهانی شدن»، کلمه کثیفی است. مردم خواهان کنترل بیشتر روی صورت های مالی بخش خصوصی و پرداخت مالیات بیشتر از سمت آنان هستند. مهم ترین بخش هایی که عموم مردم خواهان ملی شدن آنها هستند، تامین آب، حمل و نقل ریلی و عرضه انرژی است و جالب اینجاست که این خواسته ها محدود به افراد و گروه های چپگرا نیست.

نیک باتلر بر این باور است که بخش مهمی از این دیدگاه به دلیل اطلاعات نادرست یا ناقصی است که از سوی دولت ها به مردم داده می شود. در واقع سیاستمداران پوپولیستی با نشان دادن تنها بخشی از حقیقت موجب گمراهی مردم و تغییر نگاه به بخش خصوصی و شرکت های نفتی شده اند. در این زمینه می توان به چند مصداق داخلی اشاره کرد. به طور مثال درخصوص قیمت بنزین در داخل کشور همواره از سوی دولت به مردم تلقی شده که رشد قیمت بنزین موجب افزایش نرخ تورم می شود. این در حالی است که کمتر کالایی به طور مستقیم با قیمت بنزین در ارتباط است و افزایش نرخ بنزین در سال های اخیر و کاهش همزمان نرخ تورم نشان داد که این باور غلط است. یا از سویی پوپولیسم های نفتی برای کسب محبوبیت همواره ادعا کرده اند که نفت متعلق به همه مردم و استفاده از سوخت ارزان حق طبیعی آنها است. این عبارت شاید در وهله اول درست و کاملا منصفانه به نظر بیاید، اما در حالی است که در اینجا تنها بخشی از حقیقت گفته شده. یعنی از آثار سوء نرخ پایین سوخت که موجب رشد بی رویه مصرف آن، افزایش آلودگی و حتی استفاده متمولین از یارانه بیشتر به دلیل داشتن خودروهای پرمصرف یا داشتن چندین خودرو است، پرده برداشته نمی شود. یا اینکه سیاست ایجاد مسکن ارزان برای همه که در ایران با عنوان «مسکن مهر» شناخته می شود، در ظاهر بسیار سیاست معقول و منطقی به نظر می آید اما شاید اگر گفته می شد که این پروژه باید از منابع بانک مرکزی به شکل چاپ پول بیپشتوانه تامین مالی شود که به تزریق شدید نقدینگی در کشور و افزایش تورم منتهی می شود، کسی در جامعه از ساخت آنها استقبال نمی کرد. یارانه نقدی و آثار سوء آن مثال دیگری است که در این زمینه می توان به آن اشاره کرد.

اما درخصوص چگونگی گسترش باورهای غلط در بین عموم مردم با دادن اطلاعات ناقص که به قدرت گرفتن پوپولیسم در غرب منتهی شده نیز می توان به مصادیقی اشاره کرد. به طور مثال در آمریکا ترامپ مدعی است که باز بودن درهای اقتصاد این کشور به روی مواد معدنی ارزان چینی به بیکار شدن معدن کاران داخلی منجر شده است. اما وی هیچ گاه به بخش دیگر حقیقت که رقابتی شدن بازار که درنهایت به سود مصرف کننده کالاهاست یا فرصت های شغلی بسیاری که باز بودن درهای اقتصاد برای این کشور به ارمغان آورده، اشاره نمی کند.

در کنار اقدامات قدرتمندان پوپولیسم که منجر به ایجاد باورهای غلط در عموم مردم شده، رفتار برخی فعالان بخش خصوصی نیز در ایجاد و تقویت این دیدگاه ملی گرایانه نقش داشته است. پرداخت پاداش های خجالتآور به مدیران ارشد که حتی برای گیرنده این پاداش نیز شرم آور است، به حداقل رساندن سیستماتیک پرداخت مالیات از سوی شرکت های بسیار موفق و سوء استفاده از قدرت شرکت در مذاکرات با دولت درخصوص قراردادهای جدید، تنها برخی موارد تخلفات آشکار بخش خصوصی و از عوامل ایجاد بدبینی در عموم جامعه است. هرچند این موارد حداقل در غرب ممکن است استثنا باشد و در موارد معدودی رخ دهد، با این حال به راحتی از سوی افکار عمومی به کل بخش خصوصی تعمیم داده می شود.

غول نفتی آمریکا چگونه در دام پوپولیسم افتاد؟

به باور نیک باتلر هرچند واکنش افکار عمومی به تخلفات بخش خصوصی ممکن است اشتباه باشد، اما نباید از سوی این بخش نادیده گرفته شود چراکه اگر شرکت ها نتوانند مشکلات عموم مردم را درک و به حل آن اقدام کنند، با قدرت گرفتن سیاستمداران پوپولیسم این دغدغه ها به مشکلی بزرگ برای شرکت های خصوصی تبدیل می شود. نگاهی به سرنوشت شرکت استاندارد اویل که مادر غول نفتی اکسون موبیل کنونی محسوب می شود، نشان می دهد هشدار باتلر به شرکت های انرژی درخصوص قدرت گیری پوپولیسم نمی تواند از واقعیت به دور باشد. استاندارد اویل اولین شرکت نفتی چندملیتی آمریکایی بودکه در سال ۱۸۶۹ توسط جان دی راکفلر تاسیس و در سال ۱۹۱۱ با رای دادگاه عالی ایالات متحده آمریکا منحل شد. این شرکت که در زمینه تولید، حمل و نقل، پالایش و بازاریابی نفت و مشتقات آن فعال بود، با مدیریت درست راکفلر تا سال ۱۸۷۹ حدود ۹۰ درصد پالایشگاه های آمریکا را در دست گرفت. انحصار استاندارد اویل در بخش پالایش و خطوط راه آهن به این شرکت اجازه می داد که محصولات خود را با قیمت های پایینی به مصرف کنندگان عرضه کند. با این حال گسترش روز افزون استاندارد اویل در اوایل قرن بیستم میلادی به اعتراضات گسترده مردمی به این غول نفتی منجر شد. البته در این میان برخی تخلفات و فسادهای استاندارد اویل نیز در تایید دیدگاه عموم مردم بی تاثیر نبود. این اعتراضات در نهایت موجب شد در سال ۱۹۱۱ دادگاه عالی ایالات متحده به تجزیه کمپانی استاندارد اویل رای دهد و این شرکت به ۳۴ شرکت کوچک تر تقسیم شود. البته بعدها این رای تعدیل شد و استاندارد اویل، به هفت شرکت اصلی تقسیم شدکه سال ها بعد، با ادغام دو شرکت از آنها، اکسون موبیل تشکیل شد.

آنطور که شواهد نشان می دهد رای دادگاه به تجزیه این غول نفتی بیش از آنکه اقتصادی باشد ریشه در اهداف سیاسی داشت چراکه در شرایطی این رای صادر شده بود که سهم استاندارد اویل از صنعت پالایشی آمریکا رو به کاهش گذاشته و در زمان صدور رای دادگاه به حدود ۶۰ درصد رسیده بود. از سویی وجود شرکت های دیگری از جمله شرکت فولاد آمریکا یو. اس. استیل که مانند استاندارد اویل بسیار عظیم بوده، اما به سرنوشت آن دچار نشدند این گمانه را بیشتر تقویت می کند. از این رو برخی استاندارد اویل را «قربانی خشم ملت آمریکا» نامیدند. در واقع حجم عظیم این غول نفتی در کنار تخلفاتی که انجام داده بود، موجب سوء استفاده برخی سیاستمداران پوپولیست برای شوراندن احساسات عموم مردم شد. این سیاستمداران از احساسات ضد استاندارد اویلی مردم برای گسترش قدرت خود استفاده کردند. هوی. پی. لانگ، فرماندار لوئیزیانا در سال ۱۹۲۸تا ۱۹۳۲ و سناتور این ایالت در سال های ۱۹۳۲ تا ۱۹۳۵ که پیش از قدرت گرفتن ترامپ به عنوان نماد پوپولیسم آمریکایی شناخته می شد، از مبارزان اصلی علیه استاندارد اویل بود. وی با شعارهای پوپولیستی علیه این شرکت و دیگر شرکت های بزرگ نفتی به قدرت رسید و بعدها به عنوان یک سیاستمدار دیکتاتور شناخته شد.

شرکت ها چگونه نشان دهند که استثمارگر نیستند؟

نیک باتلر در بخش دیگری از یادداشت خود راهکارهایی را برای عبور شرکت های انرژی و در حالت کلی بخش خصوصی از این شرایط بحرانی مطرح می کند. وی مینویسد: «سوال اصلی این است که شرکت ها چگونه می توانند نشان دهند که استثمارگر و حریص نیستند؟» به گفته باتلر، در گام اول شرکتها باید بپذیرند که بخشی از جامعه هستند و با این نگاه می توانند از فعالیت و خدمتی که به جامعه می کنند، لذت ببرند. به اعتقاد وی، کسانی که این واقعیت را نادیده می گیرند و گمان می کنند می توانند به راحتی همراستا با گسترش جامعه سود خود را به حداکثر برسانند، سخت در اشتباهند و به راحتی از دور رقابت حذف خواهند شد. هرچند شرکت ها مدت ها است که برای خود استانداردهای رفتاری و عملکردی در قبال جامعه تعریف کرده اند، اما این استانداردها در شرایط کنونی و با توجه به موج پوپولیسمی که به شکل فراگیر در حال گسترش است، کافی نیست. به طور مثال شرکت هایی که با تعدیل نیرو سعی می کنند سود و درآمدهای خود را افزایش دهند، باید مسوولیت کسانی که بیکار می شوند را بپذیرند. شرکتها با توسعه زنجیره عرضه و تعامل فعال با جامعه ای که در آن مشغول به کار هستند، باید تعریف جدیدی از «مسوولیت اجتماعی» تعریف کنند.

علاوه بر این، در درون شرکتها نیز باید تغییراتی ایجاد شود. هیات مدیره شرکت های انرژی باید از افراد کاملا مستقل تشکیل شود، به طوری که این افراد بتوانند درک درستی از بافت و بستری که شرکت در آن فعال است داشته باشند و نتیجه تصمیمات شرکت را به خوبی درک کنند. در حال حاضر برخی شرکت ها گروه های مستقلی از افراد محلی و متخصصان برای گرفتن مشاوره در مواردی که عملیات در منطقه حساسی انجام می شود، تشکیل داده اند. با این حال در حال حاضر چنین رویکردی باید در کل بدنه و فعالیت های شرکت ها گسترش یابد و به شکل عمومی تری استفاده شود. چنین گروه هایی باید به عنوان یک منبع مشاوره ای برای هشدار در مواردی که خطری شرکت را تهدید می کند یا حمایت از شرکت درصورت بروز خطر تشکیل شوند. به این ترتیب، «نظارت همه جانبه بر خود» دیگر الزامی است که شرکت ها باید در مواجهه با این موج پوپولیسم اتخاذ کنند. در غیر این صورت، سرنوشتی مشابه استاندارد اویل می تواند تهدیدی نزدیک برای این شرکت ها باشد.

الگویی برای کشورهای نفتی

این رویکرد باید علاوه بر شرکت های نفتی برای همه بخش های خصوصی به خصوص در کشورهای نفت خیز مد نظر قرار گیرد تا بتوان همواره با موج های پوپولیستی مبارزه کرد. چراکه کشورهای نفت خیز به دلیل وجود درآمدهای نفتی به عنوان منبع درآمد دولت ها، همواره پتانسیل بالایی برای قدرت گرفتن پوپولیست ها دارند. در واقع همزمان با ملی شدن صنعت نفت در بسیاری از کشورهای نفت خیز جهان در دهه ۷۰ میلادی موجی از سیاست های پوپولیستی این کشورها را فرا گرفت و نفت به ابزاری برای حفظ قدرت سیاستمداران تبدیل شد. از عرضه سوخت و انرژی ارزان گرفته تا حتی پرداخت یارانه به مواد خوراکی و کالاهای مصرفی با استفاده از پول نفت، از اقدامات پوپولیستی است که کشورهای نفتی ظرف دهه های اخیر به کار گرفته اند.

در واقع درآمدهای نفتی در این کشورها به عنوان ابزار بسیار متداولی مورد استفاده قرار گرفت تا قدرت های سیاسی از عامه مردم در برابر نوسانات و قوانین بازار با استفاده از پرداخت یارانه حمایت کنند و در مقابل از محبوبیت و مقبولیت عمومی برخوردار شوند. آنها با دنبال کردن سود کوتاه مدت برای کسب هرچه بیشتر محبوبیت مردمی از منافع بلندمدت کشور چشم پوشی می کنند. از این رو با گذشت زمان آنچه از پوپولیسم نفتی به جا می ماند با شعارهایی که پوپولیست ها در جریان رقابت های انتخاباتی سر می دهند، بسیار متفاوت است. عقب ماندن کشورهای نفت خیز از توسعه اقتصاد جهانی، افزایش فقر و فساد، عدم بهینه سازی مصرف انرژی، سطح بالای آلودگی های زیست محیطی به نسبت عدم توسعه صنعتی و... همه ثمره ای است که پوپولیسم نفتی برای این کشورها به ارمغان آورده است. پوپولیسم مملو از تناقضات است، پوپولیست ها با شعارهای ضد فساد به قدرت می رسند اما اغلب باعث ترویج هرچه بیشتر فساد می شوند. یا اینکه یکی از شعارهای پوپولیست ها مبارزه علیه نابرابری های اقتصادی است، اما در نهایت اقداماتشان برابری اقتصادی را به دنبال ندارد.

ملی گرایی در کشورهای نفت خیز موجب شده که کشورهای نفت خیز در معرض خطر قدرت گیری پوپولیسم قرار گیرند، قدرت گیری اول از همه تهدیدی برای بخش خصوصی محسوب می شود. بنابراین با توجه به توصیه های نیک باتلر به شرکت های انرژی، شفاف سازی هر چه بیشتر را می توان به عنوان «مسوولیت اجتماعی» بخش خصوصی در کشورهای نفت خیز تعریف کرد. به این ترتیب، ارتباط با عموم مردم و نشان دادن وجه درست و مخاطراتی که سیاست های پوپولیستی بر روند بلندمدت اقتصاد دارد، یکی از مسوولیت های اساسی است که باید فعالان بخش خصوصی و رسانه ها تلاش ویژه ای برای تحقق آن به کار ببرند. همچنین باید گروه هایی برای شناسایی موج های ذی نفع طرفدار پوپولیسم تشکیل شود تا اهداف واقعی آنها که عموما پشت نقاب انسان دوستی پنهان می شوند برای عموم مردم فاش شود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir