گسترش ‌مرزهای ‌تجاری ‌ایران

اقتصاد ایرانی: ایران برای تصاحب بازارها، تمرکز خود را بر توافق های منطقه یی و تجارت آزاد با همسایگان و سایر کشورهای جهان قرار داده است. از این رو، یکی از ماموریت های عمده دستگاه دیپلماسی تجاری کشور در سال جاری تنظیم برنامه جامع توسعه همکاری های تجاری در سطح دوجانبه، منطقه یی و چند جانبه است.

به گفته دولتمردان اگرچه دونالد ترامپ، اروپایی ها و دیگر کشورها را از توسعه روابط با ایران ترسانده، اما جایی برای نگرانی در توسعه تجارت ایران با دنیا وجود ندارد؛ چراکه متولیان تجارت خارجی کشور، در تلاش هستند تا نقشه جغرافیای تجارت ایران با منطقه و سایر کشورهای جهان را بیش از گذشته بگسترانند. از این رو، اگر نگاهی به سیمای تجارت ایران با شرکای تجاری اش در عرصه جهانی بیندازیم، خواهیم دید که روند تعاملات و مذاکرات تجاری با دنیا نه تنها کند نشده، بلکه سیر صعودی هم دارد. در همین راستا، متولی سازمان توسعه تجارت ضمن تاکید بر چرخش سیاست تجاری ایران به سمت انعقاد پیمان های منطقه یی و توافق های دوجانبه با همسایگان و سایر کشورها می گوید: اقدامات جدی برای فعال کردن موافقتنامه های تجاری منطقه یی موجود و انعقاد موافقتنامه هایی جدید آغاز شده است، به طوری که در مرحله اول، ارزیابی عملکرد موافقتنامه های تجاری موجود آغاز و نقاط قوت و ضعف آنها مورد شناسایی قرار گرفته است. به گفته مجتبی خسروتاج، برمبنای ارزیابی های مذکور برنامه ریزی لازم برای انجام اقدامات مناسب در جهت بهبود عملکرد موافقتنامه های تجاری موجود به عمل آمده است. از سوی دیگر، متولیان تجاری تلاش کردند تا از تجربیات حاصله در انعقاد موافقتنامه های جدید استفاده کنند.

ب ه گزارش تعادل، از این رو، انتظار می رود تا پایان سال ۱۳۹۶ شاهد عملیاتی شدن پاره یی از این تلاش ها باشیم. متولی سازمان توسعه تجارت در همین زمینه گزارشی از وضعیت موافقتنامه های تجارت ترجیحی و آزاد در سطح دوجانبه و منطقه یی تا شهریور ۱۳۹۶ و برنامه های سازمان توسعه تجارت طی نیمه دوم سال جاری در اختیار روزنامه تعادل قرار داده که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

توافق های منطقه ای

براساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، وضعیت موجود و برنامه های مربوط به موافقتنامه های تجارت ترجیحی و آزاد در سطح منطقه یی شامل انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اجرایی شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی گروه  PTA-D8 ، پروتکل طرح های تعرفه های ترجیحی بین کشورهای عضو سازمان همکاری های اسلامی، ارائه پیشنهادات لازم برای رفع موانع اجرایی شدن موافقتنامه تجاری اکو (اکوتا) است.

۱- انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا: پس از امضای تفاهم نامه تشکیل کمیته مشترک مطالعات امکان سنجی انعقاد توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان) در دی ماه سال ۱۳۹۴، فی ما بین وزیر صنعت، معدن و تجارت و وزیر تجارت اوراسیا اقدامات لازم طبق برنامه زمانبندی شده بین طرفین صورت گرفت. براساس دستور کار مورد توافق طرفین برای رسیدن به موافقتنامه تجارت آزاد، ابتدا یک موافقتنامه با تعداد محدودی کالا (موافقتنامه موقت تجاری ترجیحی) بین طرفین منعقد خواهد شد. در این مسیر، مذاکراتی از دی ماه سال ۹۴ آغاز شد و در تابستان سال جاری توافق اولیه بین طرفین در خصوص متن موافقتنامه و لیست های کالایی صنعتی و کشاورزی منضم به این موافقتنامه، صورت گرفت. لیست کالاهای صنعتی مربوطه (۳۵۴ قلم امتیازات طرف ایرانی و ۱۸۰ قلم امتیازات طرف اوراسیایی) مورد موافقت وزیر صنعت، معدن و تجارت وقت (محمد رضا نعمت زاده) قرار گرفته و نهایی شده است. اما فهرست کالاهای کشاورزی در فرآیند نهایی شدن قرار دارد و هنوز موارد باقی مانده فی مابین طرفین در حال بررسی است. طی ۶ ماهه دوم سال جاری نهایی شدن مذاکرات بر سر متن موافقتنامه و فهرست های کالایی پیگیری خواهد شد.

۲- موافقتنامه تجارت ترجیحی با گروه :PTA-D8  این گروه با عضویت «ایران، اندونزی، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه» برای توسعه تجارت بین اعضا اقدام به انعقاد و موافقتنامه و تجارت ترجیحی بین اعضا کرد. ایران نخستین کشوری بود که این موافقتنامه را امضا و تصویب کرد. فهرست ترجیحات اعطایی ایران شامل ۲۹۶ قلم کالا به دبیرخانه دی- هشت ارسال شده که با پیگیری های هیات ایران و طبق توافق به عمل آمده در مذاکرات این گروه از اول جولای ۲۰۱۶ (۱۱ تیرماه سال ۱۳۹۵) وارد مرحله اجرا شد. با گذشت یک سال از اجرای موافقتنامه مذکور، ارزیابی عملکرد آن در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار دارد.

-۳  پروتکل طرح های تعرفه ترجیحی با کشورهای سازمان همکاری اسلامی: در حاشیه سی و یکمین اجلاس وزرای کمیته دایمی همکاری های اقتصادی و بازرگانی سازمان همکاری های اسلامی (کامسک) کشورهای عضو این پروتکل که فهرست های کالایی خود را ارائه داده بودند، تصمیم گرفتند پروتکل مذکور را بین خودشان عملیاتی کنند. سازمان توسعه تجارت نیز فهرست کالایی ج. ا. ایران را پس از طی مراحل تصویب داخلی به دبیرخانه کامسک ارائه کرده است و بنابراین آمادگی لازم برای اجرای این پروتکل وجود دارد. در صورت برگزاری نشست مربوط به اجرای این موافقتنامه، مقدمات اجرای آن طی 6 ماهه دوم سال جاری فراهم خواهد شد.

-۴  جزئیات موافقتنامه تجاری اکو (اکوتا): موافقتنامه اکوتا هنوز بین اعضای آن اجرایی نشده است. در اجلاس شورای همکاری اکوتا پیشنهادات جمهوری اسلامی ایران در خصوص رفع موانع اجرایی شدن اکوتا و آمادگی ایران برای انجام مذاکرات در جهت ایجاد توازن در امتیازات متبادله ارائه شد. در حال حاضر با توجه به عدم وجود توازن در امتیازات متبادله، فهرست های کالایی پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران به دبیرخانه اکو ارائه نشده است. طی ۶ ماهه دوم سال جاری نیز تلاش خواهد شد تا با انجام مذاکرات لازم در سطوح مختلف اقدامات لازم درخصوص اجرایی شدن این موافقتنامه مشروط به حفظ منافع ملی و ایجاد توازن در امتیازات متبادله به عمل آید.

فهرست توافق های دوجانبه

از سوی دیگر براساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، در حال حاضر ۶ موافقتنامه تجارت ترجیحی دوجانبه با کشورهای «ترکیه، پاکستان، ازبکستان، بوسنی هرزگوین، تونس و کوبا» در حال اجراست. همچنین در مورد موافقتنامه های در حال اجرا، سازمان توسعه تجارت ۸ گام مهم را در این زمینه برداشته است که به شریح زیر به آنها اشاره خواهد شد:

-۱  افزایش کارایی موافقتنامه تجارت ترجیحی با  «ترکیه»: اگرچه مذاکرات برای افزایش اقلام مشمول تجارت ترجیحی با توجه یژه به حفظ توازن امتیازات متبادله و حمایت از تولید داخلی انجام شده اما در این زمینه هنوز توافقی بین دو طرف حاصل نشده است. همچنین در قالب این موافقتنامه وضع عوارض گمرکی ویژه (safe guard) برای مقابله با واردات MDF و الیاف سنتتیک ترکیه به ایران صورت گرفته است. از این رو طی ۶ ماهه دوم سال جاری (۱۳۹۶) نیز بازنگری در فهرست ترجیحات متبادله با استناد به ماده ۲۴ موافقتنامه و گسترش ترجیحات متبادله در دستور کار متولیان تجاری کشور قرار دارد. همچنین وضع عوارض گمرکی ویژه (safe guard) جدید در صورت نیاز و برای الزام طرف ترک به رفع عوارض گمرکی ویژه (safe guard)   تبعیض آمیز و غیرمنصفانه ترکیه در مقابل صادرات ایران مدنظر قرار دارد.

براساس توافقنامه یی که میان دو کشور ایران و ترکیه در رابطه به تجارت ترجیحی در سال ۲۰۱۵ امضا شد، پیش بینی شده بود که در فواصل مختلف تعرفه ها بازنگری شود و نسبت به کاهش یا افزایش تعداد تعرفه ها اقدام شود. حدودا بیش از یک سال است که در رابطه با افزایش تعرفه ها و افزایش آنها از هر طرف به تعداد ۶۰ تعرفه مذاکره شده و به نظر می رسد که به توافق نهایی نزدیک شده است و در آینده نزدیک احتمالا در کمیسیون مشترک اقتصادی این بحث نهایی می شود و تعداد ۶۰ تعرفه به تجارت ترجیحی از هر طرف اضافه خواهد شد. در همین راستا محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز از اضافه شدن ۶۰ کالا به فهرست کالاهای مشمول تجارت ترجیحی با ترکیه خبر داده است.

-۲  ارتقای سطح موافقتنامه تجارت ترجیحی با »پاکستان» به موافقتنامه تجارت آزاد: سال گذشته ایران و پاکستان یادداشت تفاهمی با عنوان برنامه ۵ ساله همکاری های تجاری استراتژیک را به امضا رساندند. مطابق این یادداشت تفام روسای جمهور دو کشور در زمینه عقد موافقتنامه تجارت آزاد توافق کردند. در این زمینه اقدامات اولیه برای تدوین موافقتنامه تجارت آزاد انجام شده است. تاکنون دو دور مذاکره درخصوص متن موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و پاکستان برگزار شده است. دو طرف توافق کرده اند که مذاکرات را تا نهایی کردن متن موافقتنامه تجارت آزاد تا پایان سال جاری در سطح مذاکره کنندگان دو طرف عملی کنند.

-۳  بازنگری در موافقتنامه تجارت ترجیحی با «بوسنی و هرزگوین» و توسعه فهرست های کلایی: مذاکرات لازم جهت بازنگری در متن موافقتنامه مذکور و در مرحله بعدی بازنگری در اقلام تحت پوشش آن آغاز شده است. به همین منظور تبادل اطلاعات با طرف بوسنیایی صورت گرفته است. سازمان توسعه تجارت کلیه اطلاعات مورد نظر طرف بوسنیایی را ارسال کرده و متقابلا طرف بوسنیایی نیز بخشی از اطلاعات مورد درخواست طرف ایرانی را ارسال کرده است. به طور همزمان مطالعات مورد نظر برای تهیه فهرست های کالایی با استفاده از اطلاعات موجود انجام شده است. در شهریور ماه سال جاری نیز هیاتی از بوسنی برای انجام مذاکرات مربوط به تهران سفر کردند که طی این نشست مقرر شد، طرف بوسنیایی ظرف ۱۰ روز نظرات خود را در مورد متن موافقتنامه اعلام کنند. همچنین طی دو ماه آینده (۱۰ نوامبر سال جاری) فهرست های کالایی پیشنهادی مبادله و دور بعدی مذاکرات در سارایوو(نیمه اول دسامبر) برگزار خواهد شد.

  -۴ بازنگری در یادداشت تفاهم تجارت ترجیحی با «ازبکستان»: هر چند در گذشته تبادل ترجیحات تجاری با ازبکستان در قالب یادداشت تفاهم صورت گرفته اما در حال حاضر انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با ازبکستان برای توسعه بیشتر مبادلات تجاری در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار دارد. برای این منظور تبادل اطلاعات با طرف ازبکی در حال انجام است تا براساس اطلاعات جدید و کامل متن موافقتنامه تجارت ترجیحی همچنین فهرست کالایی مورد بازنگری و گسترش قرار گیرد. البته ذکر این نکته در اینجا ضروری است که ازبکستان تعرفه های خود را دو برابر کرده و تنها برای کشورهایی که در قالب موافقتنامه های تجاری با آنها اصل دولت کامله الوداد (شرطی است که در بسیاری از معاهدات بین المللی و بیشتر در پیمان های بازرگانی به چشم می خورد) را اجرا می کند، تعرفه ها در سطح قبلی باقی مانده اند. روشن است که مذاکرات کالایی با ازبکستان بدون رعایت اصل مذکور برای کشور نفع چندانی نخواهد داشت بنابراین تغییر متن و ماهیت موافقتنامه ضروری است.

-۵  بازنگری و توسعه فهرست کالایی در موافقنامه تجارت ترجیحی با «تونس»: کسب اطلاعات تجاری مربوط به این کشور نیز در حال انجام است تا براساس اطلاعات دقیق و کامل نسبت به گسترش کالاهای تحت شمول موافقتنامه تجارت ترجیحی با این کشور اقدام شود البته فهرست های اولیه شامل فهرست های درخواستی و پیشنهادی با توجه به اطلاعات موجود تهیه شده است.

-۶ ترجیحات تجاری با «کوبا» در قالب موافقتنامه بازرگانی با این کشور مبادله شده است. این موافقتنامه برای مدت ۵ سال دارای اعتبار بوده و از آن پس برای دوره های یک ساله تمدید شده است.

-۷  کاهش تعرفه ها در قالب موافقتنامه تجارت آزاد با «سوریه» در سال ۱۳۹۵ نیز تکمیل شده است. البته ارزیابی آثار این موافقتنامه در شرایط موجود را نمی توان با ظرفیت های واقعی آن منطبق دانست اما در صورتی که کاهش تعرفه ها به صفر در قالب موافقتنامه های تجارت آزاد منعقده ایران مورد قبول قرار گیرد، کاهش کف تعرفه ۴ درصدی به صفر در موافقتنامه تجارت آزاد به سوریه نیز قابل طرح خواهد بود.

-۸موافقتنامه تجارت ترجیحی با «لبنان» نیز به امضای طرفین رسیده ولی هنوز قواعد مبدا آن نهایی نشده و فهرست های کالایی مبادله نشده است. لازم به توضیح است طرف ایرانی ابراز علاقه کرده است که این موافقتنامه به تجارت آزاد ارتقا یابد.

علاوه بر موارد فوق مذاکرات برای انعقاد موافتنامه تجارت ترجیحی با «هند، مالزی، اندونزی و ویتنام» نیز در حال انجام است. در این مذاکرات متن پیشنهادی برای انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی توسط طرف ایرانی تهیه و جهت اظهارنظر برای طرف مقابل ارسال شده است.

همچنین بر اساس این گزارش، برنامه های سازمان توسعه تجارت در زمینه موافقتنامه های تجارت ترجیحی و آزاد در نیمه دوم سال جاری (۱۳۹۶) شامل مواردی چون «نهایی کردن مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با اوراسیا، انجام مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه های تجارت ترجیحی با تاکید بر هند، مالزی و اندونزی، اصلاح متون موافقتنامه های تجارت ترجیحی با تاکید بر ازبکستان، بوسنی و هرز گوین و ترکیه، بازنگری و گسترش فهرست های کالایی در قالب موافقتنامه های تجارت ترجیحی با تاکید بر موافقتنامه های تجارت ترجیحی با ترکیه، بوسنی و هرز گوین و پاکستان و انجام مذاکرات مربوط به قواعد مبدا موافقتنامه تجارت ترجیحی با لبنان و انجام توافق بر فهرست های کالایی» خواهد بود.