بساط کارت های بازرگانی یکبار مصرف برچیده شد

اقتصاد ایرانی: یکی از دستاوردهای بزرگ گمرک در چهارسال دولت یازدهم،برنامه ریزی و اجرای طرح سامانه جامع گمرکی بود. سامانه ای که سبب شد علاوه بر آنکه رویه های گمرکی شفاف شود، بلکه جلوی کم اظهاری ها و قاچاق کالا از مسیرهای قانونی را بگیرد. اجرای طرح سامانه جامع گمرکی سبب شد تا طبق اعلام مرکز اطلاعات منطقه ای سازمان جهانی گمرک، گمرکی ایران در بخش کشف تخلفات و مبارزه با قاچاق کالا ها پس از کشور ژاپن در رتبه دوم قرار بگیرد. چنین دستاوردی البته با کمک تیم مدیریتی و اجرایی در کل گمرکات کشور صورت گرفت.

به گزارش خبرآنلاین، فرود عسگری که به تازگی با حکم مسعود کرباسیان به عنوان رییس کل گمرک انتخاب شده، پیش از این به عنوان معاون فنی و امور گمرکی بخشی از مسئولیت از طرح سامانه جامع گمرکی را برعهده داشته است. او درباره انتقادهایی که بعضا از اجرای سامانه جامع گمرکی صورت می گیرد، می گوید: «سامانه جامع گمرکی کار را برای واردکننده های واقعی،واحدهای تولید و بازرگانان آسان کرده ولی برای کسانی که با کارت های یکبار مصرف واردات انجام می دادند، فضا نا امن شده است.» با او درباره از صفر تا صد سامانه و تجربه هایی که در این مسیر بدست آمد، گفت وگو کرده ایم:

*بعد از استقرار دولت یازدهم،اقدامات بسیاری در جهت شفاف سازی گمرک و رویه های آن صورت گرفت که مهمترین آنها سامانه جامع گمرکی بود. چه مراحلی برای راه اندازی این سامانه طی شد؟

گمرک جمهوری اسلامی از نیمه سال 92 راه اندازی سامانه الکترونیک گمرکی برای ورود کالا را آغاز کرد.ابتدا موضوع واردات مطرح شد. به این دلیل که ورود کالا نیازمند طی مراحلی از جمله مجوز است.تعداد سازمان هایی که مجوز می دهند، بسیار و مقررات پیچیده است. یک هدف این بود که ایستایی و زمان واردات کالا به حداقل برسد. هدف دیگر این بود که مواد اولیه، تجهیزات و کالاهای اولیه تولید را سریعتر به خطوط تولید برسانیم. اینکه بدانید چه کالاهایی وارد کشور شده، چند درصد سرمایه ای، چند درصد مصرفی است و چقدر حقوق گمرکی پرداخت شده، یا چه کسانی در این پروسه واردات دخالت دارند. همه این اطلاعات براساس این سامانه طراحی شد. از نیمه دوم سال 92 کار به صورت جدی آغاز شد. امروز می توانم بگویم، در رویه واردات خیلی موفق بودیم. به طوری که هم اکنون، دسترسی آزاد به اطلاعات روزانه 20 قلم کالای عمده کشور وجود دارد. یعنی اگر الان به پرتال گمرک وارد شوید، به راحتی می توانید آیتم های اصلی شامل، واردات، ارزش آنها، قیمت، میزان و کشور واردکننده را استخراج کنید. خروجی نهایی این سیستم دسترسی عموم مردم به اطلاعات است.

پس از طی این مرحله سامانه را به سمت ترانزیت بردیم.نیاز به دسترسی اطلاعات کالاهای وارد شده از کشورهای CIS و البته نیاز به اطلاعات ترانزیت کالا موجب شد، این سامانه را در حوزه ترانزیت هم فعال کنیم. در حال حاضر لحظه ورود و خروج و مسافت اصلی کالا را می توان رصد کرد. به راحتی گمرک خروجی اطلاعات را به مرکز منتقل می کند. مثلا کالا اگر از مرز پرویز خان وارد شده باشد و از مرز دوغارون به افغانستان رفته باشد، اطلاعات کالا و مدت زمانی که در کشور تردید کرده، مشخص است.این اطلاعات در گذشته به صورت دستی بود، اما اکنون به صورت الکترونیکی در سایت قابل دسترس است.

متعاقب آن بحث این بود که از ظرفیت همه کارشناسان کشور- حدود 1500 کارشناس گمرکی - بهره بگیریم.یعنی از ظرفیت کارشناسان سایر حوزه ها در گمرکات بهره برداری شود. مثلا از کارشناس زنجان برای امور مربوط به ورود کالا در بندرشهید رجایی استفاده کنیم. از سویی چون کارشناسان مرزنشین بعد از مدتی به سمت مرکز کشور تمایل پیدا می کنند، طبعا باید تجربه های آنها استفاده شود. بنابراین از سال 93 بحث کارشناس متمرکز را شروع کردیم.

هدف این بود حجم کار در توزیع عادلانه شود. عدالت کاری رعایت شده و ترافیک بار کشور سرشکن شود. از سویی حالت آموزشی داشته باشد. یعنی همه کارشناسان کشور بتوانند از تمام مقررات اطلاع داشته باشند.

مثلا ارزیابی که در بندرشهید رجایی مستقر است، حتما باید اطلاعات بقیه مناطق را هم داشته باشد.کالایی که از طریق کشتی می آید، باید بداند که مقررات کشتی چگونه است. مناطق ویژه چه قوانینی دارد و.. همه این مسایل سبب می شود که کارشناس امور گمرکی از قوانین و مقررات سایر بخش ها در گمرک مطلع شده و سطح دانش آنها بالا برود.

ضمن اینکه این پروسه پالایش هم شده است. یعنی همکارانی که خوب کار می کنندف با آنهایی که کند کار می کنند، تمیز داده شده است. این برنامه هم باعث ارتقای کیفی سطح دانش همکاران گمرکی شده است. هم اکنون همکاری که در مرز دوغارون مستقر است، اطلاعات مناطق ویژه را می داند و می تواند محاسبات ارزشی انجام بدهد.

*قبلا چنین امکانی وجود نداشت؟

قبلا به این گستردگی نبود. مثلا کسی که در یزد استخدام شده تا آخر ماموریتش اطلاعاتی در مورد مرزنشینی یا مناطق آزاد نداشت، اما امروز اطلاعات او کامل است.

*یعنی کارمندی که در این سامانه فعال است،تخصص هم فراگرفته؟

بله،به صورت متمرکز می توان گفت اینگونه بوده یعنی یک کارمندی که اطلاعات کلی گمرک را می داند.به تدریج سامانه در صادرات هم اجرایی شد. در حال حاضر صادرات از راه دور براساس سامانه جامع قابل پیگیری است. همه اینها،چه در بخش ترانزیت و واردات و صادرات، سبب شده که صاحب کالا نیاز به حضور فیزیکی نداشته باشد. به صورت 24 ساعته می تواند، کالایش را به گمرک اظهار کند. خود سیستم هم براساس نوع طراحی که دارد، باعث شده، کارشناس متمرکز را در کل کشور انتخاب کند. یعنی به صورت اتوماتیک کارشناس انتخاب و توزیع می شود. برای این کار دستورالعمل نوشتیم و به گمرکات کشور ابلاغ کردیم.

*چقدر کارنامه این حوزه عملیاتی راموفقیت آمیز می دانید؟

دو رویه که در حوزه واردات بوده،اجرایی شده است. در حوزه صادرات، اگر تولید نهایی باشد، به طور کلی با احتساب رویه های واردات، صادرات و ترانزیت تقریبا به سیتسم الکترونیک پیوسته است. در بخش مسافری هم مراحل الکترونیک شده است. امروز تقریبا می توان گفت همه رویه ها تحت پوشش سامانه قرار دارند. اینکه شما می گویید چقدر شفاف سازی شده است، پاسخم این است: ما در گمرک وقتی شفاف سازی کردیم، کار بزرگ در حوزه ارزش کالا را اجرایی کردیم. اظهارنامه ای به نام (TSS) یا سیستم کدگذاری تعرفه(tariff specification system)  را تعریف کردیم.
این سیستم باعث شده، که سامانه خوب کار می کند و کالا سریع شناسایی شده و درآمدهای دولت افزایش یافته است. اگر هم حتی کالایی از گمرک ترخیص شود و به مرجعی خود برود، اگر موردی داشته باشد، به آن قاچاق نمی گوییم، بلکه تخلف گمرکی است.

ماده 113 قانون امور گمرکی تاکید می کند، باید شرایطی رخ داده باشد، که قاچاق کالا محسوب شود. هر تخلفی را نمی توان قاچاق گفت. تخلفات گمرکی مشخص است. احتمال دارد در حوزه ارزش گذاری اتفاق افتاده باشد. یا ممکن است در بخش تعرفه یا مقررات تخلفی رخ داده باشد. اگر صاحب کالا، کالایی را خلاف اظهارکند، اما اسناد جعلی نداشته باشد، یا اختلاف در ارزش گذاری کالا باشد، این اختلاف گمرکی است. در دفاتر ستادی باید بررسی شود. ضمن اینکه صاحب کالا می تواند تا کمیسیون حل اختلاف شکایت خود را پیش ببرد. دو کمیسیون حل اختلاف گمرکی و کمیسیون رسیدگی به تجدید نظر وجود دارد که رای نهایی را صادر می کند.

اگرگمرک متوجه شود،موردی واقعی اظهار نشده می تواند مجددا براساس این ماده قانونی پیگیری کند. اول به او ابلاغ می شود که باید اسناد خود را دوباره ارایه کند.واردکننده حق اعتراض دارد و می تواند تا 30 روز پس از دریافت حکم،اعتراض کند.

*با شفافیتی که صورت گرفته،چقدر درآمدهای گمرکی افزایش یافته؛به خصوص اینکه اشاره کردید سامانه در بخش صادرات و ترانزیت هم فعال شده است؟

در حوزه ترانزیت،حقوق گمرکی پرداخت نمی شود. اما صنعتی است که بخش های دیگر را درگیر می کند. مثلا تیرپارک نیاز دارد، حمل و بارگیری و وسیله نقلیه نیاز دارد. بخش های مختلف را درگیر می کند.برای تولید و اشتغال هم درآمد ایجاد می کند.

*این کار به شفاف سازی آمار قاچاق کمک کرده است؟

بحثی که درحوزه ورود و خروج کالا، اعم از واردات و ترانزیک داریم، مدیریت ریسک است.یعنی خود کالا و بعضا گمرکات برخی کشورها، دسته بندی شده اند. مثلا کالایی که از یک کشوری با مشخصات چین می آید، در ردیف کالاهای کم ریسک قرار می گیرد یا برعکس از افغانستان در بخش ریسک بالا دسته بندی می شوند. کالاها براساس نوع کالا و کشور به ایکس ری هدایت می شوند. با اجرای مدیریت ریسک، گمرک موفق شد در بخش مبارزه با مواد مخدر رتبه سوم را در بین گمرکات جهان بدست آورد.

برنامه دیگر گمرک این است که در کنار سامانه جامع امور گمرکی سیستم هایی که کمک می کند، عامل انسانی کمتر دخالت کند، را پیاده سازی و اجرا کند. همانگونه که این موضوع طرح در حال تدوین است.

وقتی به سیستم اظهارنامه می دهید، خودش انتخاب می کند محموله از چه طریقی کنترل شود، دستی باشد یا اتوماتیک. برنامه دیگر استفاده از راهبند یا دوربین است. البته الان در گمرکات بزرگ و شلوغ کشور این طرح در حال اجراست. یعنی از زمانی که کالا اظهار می شود تا زمانی که قبض انبار گرفته، سپس مرحله بررسی اسناد و در نهایت درب خروج جز آن بسته ای است که قرار است تماما الکترونیک شود.

*فکر می کنید کار با سامانه چقدر بتواند از حجم قاچاق کم کند؟

سامانه برای واحدهای تولیدی، وادکننده های واقعی و کسانی که کارت های بازرگانی دارند بسیار خوب عمل کرده و آنها بیشترین استفاده را از سامانه جامع گمرکی می برند. به این دلیل که سرعت کار برای واردکننده واقعی که قصد ندارد تخلف کند، بیشتر شده است. اما این سامانه برای گروهی هم مشکل ایجاد کرده است.

معلوم است، افرادی که به دنبال واردات کالاهایی هستند که نمی خواهند تعرفه واقعی بپردازند، اعتراض می کنند. بنابراین سامانه جامع گمرکی کار را برای واردکننده های واقعی، واحدهای تولید و بازرگانان آسان کرده ولی برای کسانی که با کارت های یکبار مصرف واردات انجام می دادند، فضا نا امن شده است.