بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : شنبه 17 تير 1396      12:39

کاهش وسعت و شدت فقر در سال‌های ۶۸ تا ۹۳

کاهش فقر و نابرابری یکی از مهم‌ترین اهداف برنامه‌ریزان و سیاستمداران در جوامع مختلف جهان است. به طوری که نخستین هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره، ریشه‌کنی فقر شدید و گرسنگی است.

اقتصاد ایرانی: کاهش فقر و نابرابری یکی از مهم ترین اهداف برنامه ریزان و سیاستمداران در جوامع مختلف جهان است. به طوری که نخستین هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره، ریشه کنی فقر شدید و گرسنگی است. با وجود کاهش فقر طی سال های گذشته در جهان هنوز افراد زیادی در فقر شدید به سر می برند. در ایران نیز سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور ویژگی یک جامعه ایرانی در افق چشم انداز را جامعه یی برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت اجتماعی، فرصت های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره مندی از محیط مطلوب بیان می کند. همچنین براساس برنامه های توسعه اقتصادی کشور یکی از مهم ترین این برنامه ها کاهش فقر است.

به گزارش تعادل، برای سیاست گذاری و تدوین برنامه های فقرزدا در کشور لازم است با بهره گیری از شاخص های سنجش فقر پیش از هر اقدامی، تصویری دقیق از وضعیت موجود ترسیم شود. در این خصوص محمدحسن فطرس و سوده قدسی در پژوهشی به مقایسه عملکرد برنامه های توسعه ایران با شاخص فقر پرداخته اند. در این پژوهش، شاخص فقر طی سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۳ محاسبه شده و عملکرد برنامه های ۵ ساله توسعه برای این شاخص مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که طی سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۳ وسعت، شدت فقر همچنین میزان فقر چند بعدی در هر دو مناطق شهری و روستایی کاهش یافته است.

بیشترین وسعت فقر در سال ۶۸

براساس یافته های این پژوهش، بیشترین مقدار وسعت فقر همچنین میانگین محرومیت افراد فقیر متعلق به سال ۱۳۶۸ است. نسبت سرشمار یا همان وسعت فقر در سال های ۱۳۶۸، ۱۳۷۳، ۱۳۷۸، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۳ در مناطق روستایی از نسبت سرشمار در مناطق شهری بیشتر است و در سال ۱۳۸۸ این نسبت در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است. عمق فقر نیز در تمام سال ها در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری است. بررسی عملکرد برنامه های توسعه نشان می دهد به طور کلی برنامه های توسعه سبب کاهش فقر چند بعدی طی سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۳ شده است.

از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، سیاست گذاران و برنامه ریزان در قالب برنامه های توسعه، اهدافی نظیر تحقق عدالت اجتماعی از طریق کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد را مد نظر قرار داده اند. برخی مواد قانونی این برنامه ها به طور مستقیم ابعاد و زیرشاخص های فقر چند بعدی را مورد هدف قرار داده اند و در برخی مواد قانونی اجرای برنامه به طور غیر مستقیم سبب بهبود وضعیت زیرشاخص ها شده است.

کاهش وسعت فقر در برنامه اول توسعه

در بررسی عملکرد برنامه های توسعه بر کاهش فقر چند بعدی می توان گفت، هدف اصلی برنامه اول توسعه آن بود که با سرمایه گذاری دولت در زمینه بازسازی خسارت های جنگ تحمیلی و بهره برداری حداکثری از ظرفیت های موجود، روندهای منفی اقتصادی را به نفع ایجاد رشد اقتصادی در کشور تغییر دهد و بستر تداوم رشد در آینده را فراهم کند.

در این برنامه رشد اقتصادی از اساسی ترین نیازهای توسعه ملی به شمار می آمد. برای بررسی عملکرد برنامه اول توسعه، مقایسه مقادیر وسعت و شدت فقر بین سال های ۶۸ و ۷۳ نشان داد که وسعت فقر از ۶۲.۲۵ درصد در سال اول برنامه به ۴۳.۸۳ درصد در سال ۷۳ کاهش یافته است. علاوه بر این شدت فقر و شاخص فقر چند بعدی نیز طی برنامه اول توسعه کاهش یافته است.

شاخص فقر چند بعدی سال ۷۳ گویای این واقعیت است که برنامه هایی مانند ریشه کنی بی سوادی، جایگزین کردن گاز طبیعی به جای فرآورده های نفتی و تعمیم بیمه های اجتماعی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم ابعاد آموزش، سلامت و استاندارد زندگی را مورد هدف قرار داده اند سبب کاهش تعداد افراد محروم در هر دو مناطق شهری و روستایی در تمامی ابعاد طی برنامه اول توسعه شده است. به ویژه تعداد افراد محروم در مناطق شهری در زیرشاخص های سال های تحصیل و حمام و در مناطق روستایی در زیرشاخص سال های تحصیل و سوخت پخت و پز کاهش چشمگیری داشته است.

استمرار فقر تحصیلی در برنامه دوم

استراتژی اصلی برنامه دوم توسعه تثبیت دستاوردهای برنامه اول توسعه، ایجاد ثبات در روندهای اقتصادی کشور و کاهش بار سنگین تحولات اقتصادی بر جامعه ذکر شده است. در برنامه دوم نیز رشد و توسعه اقتصادی از اصلی ترین اهداف بود و تاکید خاصی بر پایداری آن داشت. مقایسه ارقام وسعت و شدت فقر بین سال های ۷۳و ۷۸ نشان می دهد که وسعت و شدت فقر همچنین شاخص فقر چند بعدی طی سال های برنامه دوم توسعه کاهش چشمگیری نداشته است. بررسی عملکرد برنامه دوم توسعه نشان می دهد که برخلاف فراهم کردن تمهیدات لازم برای اجباری کردن شرکت کودکان لازم التعلیم در آموزش اجباری و شرکت بی سوادان کمتر از ۴۰سال در دوره های سوادآموزی، این تمهیدات نقش موثری در کاهش تعداد افراد محروم در زیرشاخص سال های تحصیل و حضور فرزند در مدرسه در سال آخر برنامه توسعه نداشته اند.

بررسی سایر زیرشاخص ها نشان می دهد که انجام طرح های عمرانی در زمینه برق رسانی، بهداشت و آبرسانی، فضاهای آموزشی در روستاهای محروم، تعمیم، گسترش و بهبود نظام تامین اجتماعی و سایر تمهیداتی که برای ارتقای زیرشاخص های بعد استاندارد زندگی در برنامه دوم توسعه در دستور کار قرار گرفته، سبب شده تا تعداد افراد محروم در مناطق شهری در زیرشاخص حمام و در مناطق روستایی در زیرشاخص های برق و حمام کاهش قابل ملاحظه یی داشته باشد.

راهبردهای فقرزدایی برنامه سوم

برنامه سوم با راهبرد اصلاحات اقتصادی مبتنی بر رویکرد«توسعه اقتصاد رقابتی» از طریق حرکت به سمت آزادسازی اقتصادی همراه با شکل گیری نظام جامع تامین اجتماعی و اصلاحات قانونی و نهادی و لغو انحصارات برای فراهم شدن زمینه های مشارکت بخش خصوصی و کاهش تصدی گری دولت طراحی و تدوین شد. با توجه به شاخص سال ۸۳ در برنامه سوم توسعه، وسعت فقر از رقم ۴۳.۶۱ در سال ۷۸ به ۳۳.۸۵ درصد در سال ۸۳ و شدت فقر نیز از رقم ۵۲.۱۷ در سال ۷۸ به ۴۸.۶۳ درصد کاهش یافته است. اجرای مواد قانونی برنامه سبب شده، کاهش چشمگیری در بعد آموزش به ویژه زیرشاخص سال های تحصیل رخ دهد. طرح توسعه عمرانی شهری و روستایی نیز سبب شده که تعداد افراد محروم در زیرشاخص های حمام و مصالح بنا در هر دو مناطق شهری و روستایی کاهش یابد. در زیرشاخص دارایی از بعد استاندارد زندگی نیز شاهد کاهش در محرومیت هستیم. اما نکته قابل ذکر این است که در بعد سلامت و زیرشاخص بیمه، تعداد افراد محروم به نسبت شاخص قبل افزایش یافته است.

کاهش محرومیت در زیرشاخص بیمه

در برنامه چهارم توسعه علاوه بر تاکید بر ادامه سیاست های اصلاح ساختاری برنامه سوم توسعه، پایه های جدید برای تغییر در روند توسعه کشور طراحی شد. برنامه چهارم توسعه در قالب سند چشم انداز کشور در افق ۱۴۰۴و با جهت گیری کلی رشد مستمر و پرشتاب اقتصادی شکل گرفت. هدف از این نوع برنامه ریزی، نگاه فعال و آینده ساز به مسائل بود که لازمه این نوع نگاه، حرکت بر پایه مدیریت چشم انداز است.

شاخص سال ۸۸ نشان می دهد که تعداد افراد فقیر یا وسعت فقر در مقایسه با سال ۸۳ کاهش چشمگیری داشته است. این امر بدان معنی است که در سال ۸۸ در مقایسه با سال های قبل از آن افراد فقیر کمتری شناسایی شده اند و علت آن کاهش میزان قابل توجه محرومیت در بعد سلامت و زیرشاخص دسترسی به بیمه درمانی است.

در برنامه چهارم توسعه در بعد سلامت با اقداماتی که برای افزایش اثربخشی نظام ارائه خدمات سلامت در کشور و تقویت و توسعه نظام بیمه خدمات درمانی منظور شده است، تعداد افراد محروم در زیرشاخص بیمه در مناطق شهری کاهش یافته است. به ویژه طرح افزایش پوشش بیمه های اجتماعی با توجه خاص به روستاییان و عشایر سبب شده است، تعداد افراد محروم در این زیرشاخص در مناطق روستایی به طور قابل توجهی کاهش یاید. بنابراین به تبع آن تعداد افرادی که به عنوان فقیر چند بعدی شناسایی شده اند، کاهش یافته است. این امر نشان دهنده موفقیت طرح بیمه روستایی در کاهش فقر چند بعدی است. اما برخلاف برنامه هایی که برای کاهش محرومیت در بعد آموزش در برنامه چهارم برنامه ریزی شده است، تعداد افراد محروم در زیرشاخص سال های تحصیل در هر دو مناطق شهری و روستایی افرایش یافته است. درحالی که این برنامه ها سبب کاهش محرومیت در زیرشاخص حضور فرزند در مدرسه شده است. در سایر زیرشاخص ها به جز مصالح بنا در مناطق شهری، شاهد کاهش در تعداد افراد محروم هستیم.

کاهش وسعت و شدت فقر در سال ۹۳

برنامه پنجم توسعه در چارچوب سند چشم انداز ۲۰ ساله و با رویکرد مبنایی پیشرفت و عدالت در سال ۱۳۹۰ آغاز شد. تحقق رشد پرشتاب اقتصادی به میزان ۸ درصد در طول برنامه، بهبود توزیع درآمد و کاهش ضریب جینی به ۳۵ درصد در پایان برنامه، هدفمند کردن یارانه ها، مهار تورم و کاهش نرخ بیکاری به میزان ۷ درصد در پایان برنامه ازجمله مهم ترین موضوع های قانون برنامه پنجم در بخش اقتصاد است. برای بررسی عملکرد برنامه پنجم توسعه، بررسی شاخص فقر چند بعدی در سال ۹۳ نشان می دهد که وسعت و شدت فقر در این سال کاهش یافته است. علاوه بر این شاخص فقر چند بعدی از رقم ۰.۰۳۷ در سال ۸۸ به رقم ۰.۰۲۲۸ در سال ۹۳ کاهش یافته است.

همچنین از نظر بررسی میزان محرومیت در زیرشاخص های مختلف در برنامه پنجم توسعه با اجرای برنامه هایی که برای تضمین دسترسی به فرصت های عادلانه آموزشی و رفع محرومیت آموزشی طرح شده اند، تعداد افراد محروم در زیرشاخص های بعد آموزش کاهش یافته است.

تحصیل و بیمه؛ در اولویت برنامه های فقرزدایی

محاسبه شاخص فقر چند بعدی ایران به عنوان معیاری جهت ارزیابی فقر شدید مناطق شهری و روستایی نشان داد که میزان فقر چند بعدی ایران طی سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۳ کاهش یافته است؛ اما همچنان برای ریشه کنی فقر شدید در جامعه نیازمند برنامه ریزی های مدبرانه و دقیق به ویژه در زیرشاخص هایی که دارای تعداد افراد محروم بیشتری هستند، هستیم.

نتایج نشان داد، برنامه های توسعه ۵ ساله پس از انقلاب اسلامی ایران در برخی از سال ها و در زیرشاخص های مختلف سبب کاهش محرومیت شده اند اما در برخی از زیرشاخص ها، نتایج مطلوب حاصل نشده است. چنانچه در سال ۱۳۹۳ تعداد افراد محروم نشان می دهد که زیرشاخص سال های تحصیل و بیمه در مناطق شهری و زیرشاخص های تخصصی و مصالح بنا در مناطق روستایی از اولویت بالاتری در جهت کاهش فقر شدید در برنامه های توسعه آتی ایران برخوردار هستند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir