بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 28 خرداد 1396      12:5

مدل انگلیسی چینش کابینه

اقتصاد ایرانی: در 5 دهه گذشته، از روش نوینی در ترسیم ترکیب هرم اجرایی در کشورهای مختلف استفاده می شود. براساس این سازوکار کشورهایی نظیر انگلستان، آمریکا، ژاپن، چین و آلمان، در موسم تغییر کابینه، تیمی تصفیه شده از انگیزه های سیاسی و متشکل از متخصصان حوزه های مختلف ترکیب کابینه آتی را با هدف رسیدن به کارآترین حالت بهینه سازی می کنند. خبرگان این اتاق فکر در گام نخست مهم ترین اولویت ها و چالش های هر یک از وزارتخانه ها را برای دوره پیش رو ترسیم می کنند. سپس با نظرسنجی از وزرای دوره های پیشین و متخصصان بخش های خصوصی در تعامل با وزارتخانه های دولتی، مهم ترین ویژگی های وزارتخانه کارآ و پیشنهاد هر یک از وزیران پیشین برای تصدی پست وزارتخانه را مشخص می کنند. این پیشنهادها پس از مشورت اعضای اتاق فکر در قالب لیستی از وزرای پیشنهادی در اختیار رئیس دولت قرار می گیرد. گزینه نهایی وزارت نیز در یک سازوکار تعاملی بین رئیس دولت و اعضای اتاق فکر تعیین می شود. افزون بر این، اتاق های فکر در تعیین برنامه های آتی وزارتخانه ها و سنجش میزان موفقیت هر وزارتخانه در عمل به برنامه ها نیز ایفای نقش می کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد، این گزارش شیوه نقش آفرینی اتاق های فکر در تعیین ترکیب کابینه در انگلیس را به عنوان نمونه ای از این شیوه نوین تیم سازی بررسی کرده است.

با توجه به در پیش بودن موعد تعیین و معرفی کابینه دوازدهم، اظهار نظر پیرامون ترکیب کابینه به موضوع بحثی پرتکرار در فضای کارشناسی کشور تبدیل شده است.حتی شنیده می شود که رئیس جمهور لیست نامزدهای پست وزارت را پس ازماه رمضان بررسی خواهد کرد. به عقیده برخی کارشناسان در روند تعیین هارمونی کابینه در کشور، خلأ هایی دیده می شود. این خلأ ها در کشورهای توسعه یافته با به کارگیری اتاق های فکر مرتفع می شود.بررسی تجربه جهانی نشان می دهد که دولت ها طی 5 دهه گذشته، با استفاده از تشکیل و تقویت اتاق های فکر مستقل توانسته اند به روشی نوین در تشکیل تیم اجرایی کشور دست پیدا کنند. در این روش در زمان تشکیل کابینه تیمی تصفیه شده از انگیزه های سیاسی، با نظرسنجی از متخصصان در حوزه های مختلف مهم ترین اولویت های هر وزارتخانه را تعیین می کند. سپس با استفاده از نظرات کارشناسان و وزرای سابق در دولت های پیشین معیارها و گزینه های پیشنهادی سکانداری وزارتخانه های مختلف استخراج شده و در اختیار رئیس کابینه قرار می گیرد. سپس در یک سازوکار تعاملی بین رئیس دولت و متخصصان اتاق فکر، گزینه نهایی وزارت از میان گزینه های پیشنهاد شده انتخاب می شود. «دنیای اقتصاد» در این گزارش ضمن معرفی و تشریح عملکرد اتاق های سیاست زایی و سیاست پژوهی، جایگاه اتاق های فکر را در ترسیم کابینه در کشور انگلستان از نظر گذرانده است.

اتاقی برای سیاست پژوهی

شروع نقش آفرینی اتاق های فکر در پشتیبانی و نظارت بر اقدامات دولت را می توان دهه 1970 دانست. یعنی زمانی که «لویس پاور» استاد دانشگاه آمریکایی با انتشار پیامی خطاب به سازمان جهانی تجارت، ضمن انتقاد از سیاست های آمریکا در جنگ ویتنام از عدم اقبال سیاست های اقتصادی آمریکا بین بسیاری از دانشگاهیان آمریکایی سخن گفت. در این زمان بود که کم کم بحث تشکیل تیمی از متخصصان در زمینه های مختلف به عنوان «اتاق فکر» (Think Tank) دولت ها مطرح شد. این اتاق های فکر که از مجموعه ای از متخصصان علوم اقتصادی، سیاسی، نظامی، امور بین الملل و ... تشکیل شده است، وظیفه سیاست پژوهی، خلق افکار و بررسی خط مشی های دولت را بر عهده دارند. این تیم های فکرآفرین، علاوه بر آمریکا در ساختار سیاسی انگلستان، استرالیا، ترکیه، چین، فرانسه و آلمان نیز دیده می شود. اتاق های فکر علاوه بر دولت ها، به پشتیبانی فکری از سایر گروه های سیاسی و اقتصادی فعال نیز می پردازند و متناسب با گروه تحت پشتیبانی، منابع مالی خود را از بخش خصوصی، احزاب یا بخش دولتی دریافت می کنند. به عقیده کارشناسان اتاق های فکری که از بخش خصوصی تغذیه می کنند آزادی عمل بیشتری برای ارائه تصویر واقع بینانه از سیاست های اجرایی دارند، اما از سوی دیگر به واسطه نفوذ بخش خصوصی نتایج پژوهش ها و مشاوره های این گروه ها ممکن است به سمت منافع حامیان مالی گرایش پیدا کند. به همین جهت در کشورهای مختلف اتاق های فکر با هدف گذاری مختلف و منبع تامین مالی متفاوت وجود دارد. این نوشتار در ادامه برای نمونه به بررسی تاثیر و مکانیزم اثر اتاق های فکر بر سیاست ها و ترکیب دولت در کشور انگلستان می پردازد.

تیم ترسیم فکر در انگلیس

در چارچوب قانون اساسی انگلستان هیات دولت و کابینه دو نهاد سیاسی کاملا متمایز هستند. دولت یک تشکل حدودا 100 نفری است و از دبیران دولت، وزرای مسوول یک وزارتخانه، وزرای مشاور، معاونان نخست وزیر و دبیران پارلمان تشکیل شده است. افراد عضو در هیات دولت باید در یکی از دو مجلس انگلیس (مجلس عوام و مجلس اعیان) عضو باشند و وظیفه عزل و نصب این افراد به طور کامل در اختیار نخست وزیر است. اما کابینه برخلاف دولت، یک سازمان محدود بوده و همه وزرا یا دبیران دولت عضو آن نیستند. اعضای آن حدود 20 تا 30 نفر هستند که همگی را نخست وزیر انتخاب می کند. برخی از اعضا مانند وزیر کشور، وزیر دادگستری و وزیر دارایی به دلیل اهمیت وظایفشان عضو دائمی کابینه بوده و سایر اعضا به صورت موقت و حسب اوضاع و احوال انتخاب می شوند. ترکیبی که اتاق های فکر نقش مهمی در هماهنگی آن دارد. اتاق های فکر در انگلستان در ابتدا از طریق تجار بزرگ و سرمایه داران عمده تامین مالی می شدند. آنها سیاست هایی را برای ارتقای زندگی روزمره مانند خصوصی سازی، امنیت ملی یا قوانین مالیات و سرمایه شکل می دادند. امروز این مراکز در انگلستان در بخش سیاست های تجاری و روابط بین الملل نقش بسیار مهمی بازی می کنند و بودجه های خود را به طور کلی از بخش خصوصی تامین می کنند، زیرا در این حالت افراد احساس آزادی بیان بیشتری نسبت به زمانی که تامین های مالی دولتی انجام می شود، می کنند. البته اتاق های فکر دولتی نیز نقش موثری به ویژه در مسائل امنیتی و دفاعی این کشور دارند، زیرا مطالعات استراتژیک ملی را انجام می دهند. انواع اتاق های فکر در انگلستان شامل محافظه کار، کارگر و طیف بین این دو حزب می شود. این اتاق های فکر علاوه بر اینکه از طریق پژوهش، نظرسنجی و استفاده از تحقیقات دانشگاهی، سنگ محکی را برای سیاست های اتخاذ شده ارائه می کنند، سیاست های جایگزین را در مواردی که سیاست های پیشن چشم انداز روشنی را ترسیم نمی کنند، در اختیار کابینه، بخش خصوصی یا احزاب و گروه هایی که با اتاق های فکر همکاری می کنند، قرار می دهند. افزون بر این متخصصان لابی گری در اتاق فکر احزاب و گروه های مختلف وظیفه چانه زنی و دستیابی به توافق چندجانبه در بین احزاب مختلف را بر عهده دارند.

«موسسه برای دولت» (Institute For Government)، بزرگ ترین اتاق فکری است که با دولت انگلستان همکاری می کند. این موسسه علاوه بر متخصصان پایش افکار، از ترکیب وزرا و مشاوران ارشد دولت های پیشین انگلستان برای تعیین خط مشی، ترسیم چشم انداز، مشاوره در امور مختلف دولتی و همچنین ارائه پیشنهادها برای تعیین ترکیب کابینه استفاده می کند. وظیفه این اتاق فکر در درجه اول ارائه تحقیقات دقیق، تجزیه و تحلیل، تفسیر موضوعی، برگزاری نظرسنجی و افکارسنجی برای تعیین مهم ترین چالش های دولت است. افزون بر این، این اتاق فکر جلسات متعددی با وزرا و مشاوران ارشد وزارتخانه ها برگزار می کند و نقش نهایی را در تنظیم لوایح دولتی بر عهده دارد. نقش کلیدی این موسسه به عنوان انتقال دهنده دانش و تجربه در دولت های مختلف انگلستان باعث شده است تا این موسسه از ترکیبی فراجناحی تشکیل شده باشد. برای تصفیه تصمیمات این اتاق فکر از اعمال نفوذ دولتی اعضای این اتاق فکر بدون دخالت نخست وزیر انگلستان تشکیل می شود و منابع مالی این موسسه از گروه های خیریه تامین می شود. این موسسه هم چنین در زمان معرفی اعضای کابینه و هیات دولت از دو طریق اعمال اثر می کند: از طریق پیشنهاد متخصصان برای پست های مختلف و از طریق ارزیابی پتانسیل افراد پیشنهاد شده از سوی نخست وزیر بریتانیا. افزون بر این اتاق های فکر با اعمال اثر بر مکانیزم انتخاب مشاوران ارشد وزیران و مشاوران سازمان سلطنتی خدمات شهروندی (Civil Service)، علاوه بر مشاوره مستقیم، به طور غیرمستقیم نیز بر حمایت فکری از وزرای دولت انگلستان اثر می گذارند.

ترسیم کابینه در اتاق فکر

یکی از وظایف این اتاق فکر، تهیه لیستی از نامزدهای مناسب برای وزارتخانه های مختلف است. معیارهای معرفی وزرای پیشنهادی از سوی این موسسه از طریق دو مکانیزم متوالی مشخص می شود. خبرگان این اتاق فکر در درجه اول مهم ترین اولویت های هر یک از وزارتخانه ها را برای دوره پیش رو ترسیم می کنند. سپس اقدام به نظرسنجی از وزرای دوره های پیشین و متخصصان بخش های خصوصی در تعامل با وزارتخانه های دولتی، مهم ترین ویژگی های وزارتخانه کارآ و پیشنهاد هر یک از وزیران پیشین برای تصدی پست وزارتخانه را مشخص می کنند. سپس اقدام به تهیه لیستی از نامزدهای پیشنهادی می کند. این نامزدها معمولا از میان مشاوران ارشد (SpAd) پیشین در دولت انگلستان انتخاب می شوند. گزینه نهایی تصدی پست وزارت در وزارتخانه های مختلف نیز در یک سازوکار تعاملی بین نخست وزیر و اعضای اتاق فکر تعیین می شوند. متخصصان این موسسه، پس از انتخاب وزیر، در تهیه برنامه و اولویت های هر وزارتخانه و همچنین پیش بینی متغیرهای اثرگذار بر عملکرد هر یک از اجزای بدنه دولت می پردازند. رایج ترین روش مورد استفاده در این اتاق های فکر استفاده از روش توفان ذهنی (Brainstorming) است. با استفاده از این روش متخصصان حوزه های مختلف با سهیم شدن در تجربه گروهی سازمان یافته، به نتیجه مشترک و اثرگذارتری دست پیدا می کنند. افزون بر این تجمیع ایده های مختلف سبب شکل گیری ایده ها، انتخاب ها و خط مشی های کارآتری می شود.

افزون بر این با توجه به نقش کلیدی مشاوران ارشد (SpAd) در کابینه انگلستان، اعضای اتاق فکر علاوه بر نقش آفرینی در انتخاب مشاوران ارشد در وزارتخانه های مختلف، اقدام به استخراج دستورالعمل های پیشنهادی برای مشاوران ارشد در هر وزارتخانه می کنند. به عقیده کارشناسان وجود اتاق های فکر مستقل، یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند در دورشدن حرکت اقتصادی یک کشور از تعارضات حزبی کارگشا باشد. کارشناسان حوزه برنامه ریزی، تضاد نگاه بین احزاب حاکم بر کشور در دوره های مختلف را یکی از مهم ترین دلایلی می دانند که باعث دوری واقعیت های اقتصادی کشور از برنامه ترسیم شده در اسناد بالادستی شده است. با وجود تشکیل تعداد معدودی اتاق فکر در کشور (مانند مرکز مطالعات سیاسی و بین الملل در وزارت امور خارجه) به دلیل سیستم و ساختار حاکم بر این موسسات که هنوز مبتنی بر سلسله مراتب و پاسخگویی سنتی و فرماندهی است، توان و قدرت اثرگذاری این اتاق های فکر رفته رفته در حال تحلیل است. با این وجود تصحیح نمودار سازمانی اتاق های فکر موجود و تشکیل اتاق های فکر اثرگذار در حوزه های مختلف بر مبنای تجربه کشورهای موفق در زمینه استفاده از پتانسیل اتاق های فکر، می تواند علاوه بر تشکیل یک نیروی پشتیبان اثرگذار در سیاست گذاری، اثر سوء تصمیمات غیرکارشناسانه و منافع شخصی یا گروهی را در حوزه های مختلف حذف کند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir