بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : شنبه 6 خرداد 1396      12:35

منافع نابرابر یارانه‌های سوخت

اقتصاد ایرانی: تحلیلگران صندوق بین المللی پول گزارشی راجع به سیاست های یارانه سوختی و آثار رفاهی آن بر خانوارهای کم درآمد، منتشر کرده اند که در آن به طور کل حمایت خود را از افزایش حامل های انرژی به جای افزایش هزینه های یارانه یی اعلام کرده اند. نویسندگان این گزارش مدعی اند که به دلیل انتقال بخش زیادی از یارانه به بالاترین گروه درآمدی، یارانه های عمومی سوخت روش بسیار پرهزینه یی برای صیانت از رفاه خانوارهای فقیر است. نتایج مطالعه این گروه نشان می دهد با اینکه به از ای هر ۰.۲۵ دلار افزایش قیمت هر لیتر سوخت به میزان ۵.۵ درصد از درآمد واقعی خانوارها را به طور متوسط کاهش می دهد، اما توزیع این اثر رفاهی تقریبا خنثی است، بدین معنا که میزان زیان رفاهی در گروه های درآمدی، مشابه است. به زعم نویسنده های گزارش نابرابری توزیع مصرف کل در گروه های درآمدی، عدم کارایی ابزار سیاستی یارانه سوخت برای حمایت از خانوارهای فقیر را در مقابل افزایش قیمت سوخت نمایان می کند (به طور متوسط، دو دهک بالای درآمدی (ثروتمندترین) نسبت به دو دهک پایین درآمدی (فقیرترین) ۶ برابر یارانه سوخت دریافت می کنند.

به گزارش تعادل، براساس این گزارش منافع ناشی از یارانه بنزین نسبت به بقیه سوخت ها کاهنده تر توزیع می شود به طوری که بیش از ۸۳ درصد منافع یارانه بنزین به ۴۰ درصد ثروتمندترین خانوارها تعلق می گیرد. اگرچه مصرف نفت سفید بین گروه های درآمدی یکنواخت تر توزیع شده اما بخش قابل توجهی از یارانه نفت سفید همچنان نصیب خانوارهای با درآمد بالا می شود.

رویکرد هزینه-کارایی برای حمایت از فقرا

معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی در گزارشی ترجمه یی از صندوق بین المللی پول به منافع رفاهی یارانه سوخت برای گروه های درآمدی مختلف پرداخته است. در این پژوهش شواهدی راجع به میزان آثار رفاهی اصلاحات یارانه یی در کشورهای در حال توسعه ارائه شده که نتایج آن نشان می دهد سهم اعظم منافع حاصل از یارانه های سوخت به خانوارهای با درآمد بالا تعلق می گیرد و درنتیجه، به نابرابری درآمدی موجود دامن زده می شود.
برمبنای این گزارش، یارانه های سوخت از دیدگاه برابری، نامطلوب به نظر می رسند زیرا با تشدید نابرابری درآمدی، از نظر رویکرد هزینه-کارایی نیز برای حمایت از فقرا مناسب نیستند.
براساس این نوشته، تاثیر منفی این یارانه ها بر نابرابری از طریق ۲ کانال اتفاق می افتد: اول اینکه منافع یارانه های سوخت، به تناسب مصرف انرژی خانوارها توزیع شده و سبد مصرفی خانوارهای با درآمد بالا به طور معمول نسبت به خانوارهای با درآمد کمتر انرژی بر تر است. دوم اینکه هزینه های عمومی یارانه های انرژی می تواند موجب فشار بر توزیع مجدد درآمد شود یا نیاز به تامین مالی از طریق مالیاتِ کاهنده باشد.
این گزارش می گوید: با وجود این، به دلیل تاثیر منفی قیمت های بالای سوخت بر درآمد واقعی خانوارها، به ویژه خانوارهای کم درآمد که کمتر قادر به جذب هزینه های افزایش قیمت سوخت هستند، دولت ها در کشورهای در حال توسعه تمایلی به حذف یارانه ندارند.
بنابراین اطلاعات مربوط به میزان از دست دادن درآمد ناشی از افزایش قیمت سوخت و توزیع آن بین گروه های درآمدی، داده یی کلیدی در طراحی سیاست های موثر برای حمایت از گروه های اجتماعی آسیب پذیرتر و به دست آوردن حمایت سیاسی و عمومی برای کاهش یارانه است.

۲ تاثیر رفاهی افزایش قیمت داخلی سوخت

در ادامه این مقاله به تاثیر افزایش قیمت داخلی سوخت بر رفاه خانوارها می پردازد که این اثر نیز از ۲ مسیر اتفاق می افتد: اول اینکه، خانوارها برای سوخت مصرفی شامل پخت و پز، گرما، روشنایی و حمل و نقل شخصی تحت تاثیر مستقیم قیمت های بالاتر قرار می گیرند. دوم اینکه، تاثیر غیرمستقیم از طریق قیمت های بالاتر برای سایر کالاها و خدمات مصرف شده توسط خانوار احساس شده و هزینه های بالاتر سوخت در افزایش هزینه های تولید و قیمت مصرف کننده منعکس می شود. میزان این اثرات به اهمیت پخت و پز، روشنایی، گرمایش و هزینه های حمل و نقل شخصی در کل مصرف خانگی و همچنین به شدت سوخت سایر کالاها و خدمات مصرف شده توسط خانوارها بستگی دارد.
توزیع اثرات بین گروه های درآمدی مختلف به اهمیت نسبی این عوامل در گروه های درآمدی بستگی دارد. برای مثال، اگر سبد مصرفی گروه های با درآمد بالا در مقایسه با گروه های کم درآمد شامل سوخت بیشتری باشد، تاثیر گروه های با درآمد بالاتر نسبتا بزرگ خواهد بود.
در روش شناسی این مطالعه یک اثر کل افزایش قیمت سوخت نیز که از حاصل جمع اثرات مستقیم و غیرمستقیم به دست می آید، مورد توجه قرار گرفته که توزیع این اثر بین خانوارها با محاسبه تاثیر متوسط برای خانوارها و در گروه های مختلف درآمدی برآورد شده است.
مطابق این گزارش اثر کل افزایش ۰.۲۵ دلاری قیمت سوخت به ازای هر لیتر قابل اندازه گیری بوده و به طور متوسط، این افزایش منجر به کاهش ۵.۵ درصدی در درآمد واقعی خانوارها شده که از ۳.۵ درصد از جنوب و مرکز امریکا تا ۷ درصد تا خاورمیانه متغیر است.
با اینکه اثر غیرمستقیم (به طور متوسوط) ۵۵ درصد اثر کل است، اما سهم آن به طور قابل ملاحظه یی بین مناطق مختلف، متفاوت است. بدین ترتیب که سهم اثر غیرمستقیم در صحرای آفریقا، امریکای جنوبی و مرکزی به ترتیب ۶۵ و ۶۰ درصد از اثر کل است، سهم این اثر در آسیا، اقیانوسیه، خاورمیانه و آسیای مرکزی کمتر از ۵۰ درصد است.

توزیع خنثی اثر رفاهی یارانه

به گمان نویسندگان گزارش اثر رفاهی کل، مستقیم و غیرمستقیم تقریبا دارای توزیعی خنثی است، بدین معنا که کاهش رفاه بین گروه های درآمدی مشابه است.
بنا بر این گزاره، گزارش در ادامه می گوید: باتوجه به اینکه توزیع اثر کل افزایش قیمت های سوخت تقریبا خنثی است، مصرف بالاتر خانوارهای ثروتمند به معنای انتقال قابل توجه منافع به گروه های درآمدی بالاتر است. بنابراین پایین نگه داشتن قیمت سوخت منجر به تخصیص نامطلوب یارانه می شود.
به گفته نویسندگان به طور متوسط بالاترین دهک درآمدی بیش از ۶ برابر پایین ترین دهک، یارانه سوخت دریافت می کنند. در مورد بنزین و ال .پی .جی نیز بیشتر یارانه به گروه های درآمدی بالا تعلق می گیرد، بدین ترتیب که بالاترین دهک درآمدی برای ۲ سوخت بنزین و ال .پی .جی به ترتیب ۲۷ و ۱۲ برابر پایین ترین دهک درآمدی یارانه دریافت می کنند. اگرچه فقیرترین خانوارها سهم بیشتری از یارانه نفت سفید را نسبت به سایر سوخت ها دریافت می کنند، اما همچنان بخش زیادی از یارانه نفت سفید به گروه های درآمدی بالا اختصاص می یابد.
انتقال بخش زیادی از یارانه به بالاترین گروه درآمدی نشان می دهد که یارانه های عمومی سوخت روش بسیار پرهزینه یی برای صیانت از رفاه خانوارهای فقیر است. برای مثال، اگر جامعه هدف گذاری شده ۴۰ درصد فقیرترینِ خانوارها باشد، هزینه انتقال یک دلار به این گروه برحسب یارانه بنزین حدود ۱۴ دلار می شود.
دلیل این امر این است که تقریبا از هر ۱۰۰ دلار یارانه بنزین ۹۳ دلار به سه دهک درآمدی بالا تعلق می گیرد. با توجه به اینکه استفاده از بنزین و ال پی جی در خانوارهای فقیر آفریقا، آسیا و اقیانوسیه نسبت به سایر مناطق کمتر است، انتقال یارانه به خانوارهای پردرآمد در این مناطق بیشتر خواهد بود. برای نفت سفید نسبت این هزینه- فایده حدود ۳ دلار است.

راهکارهای اصلاحات یارانه ای

اگرچه گروه های پردرآمد، بیشتر از قیمت های پایین سوخت بهره مند می شوند، اصلاحات یارانه یی همچنان می تواند در کاهش قابل ملاحظه درآمد واقعی خانوارهای کم درآمد تاثیرگذار بوده و موجب افزایش فقر شود.
بنابراین ایجاد حمایت عمومی از اصلاحات یارانه یی نیازمند انتخاب ابزارهای هدفمندی است که آثار افزایش قیمت انرژی، بر فقرا را کاهش دهد. در ادامه این گزارش برخی راهکارها و تجربه کشورهای مختلف در اینکه به گفته آنها می تواند در موفقیت اصلاحات یارانه یی مفید باشد، مطرح شده است.
براساس پژوهش مذکور روش مرسوم جبران، پرداخت هدفمند نقدی یا شبه نقدی است. پرداخت نقدی این مزیت را دارد که افراد، سطح و نوع انرژی مورد نیاز خود را در زمان و مکان مدنظر، خریداری کنند. در این روش نیاز نیست که دولت به صورت مستقیم اقدام به تقسیم یارانه انرژی کند که این امر معمولا پرهزینه بوده و زمینه سوءاستفاده را فراهم می آورد. پرداخت نقدی هدفمند برای حمایت از خانوارهای فقیر در برخی اصلاحات یارانه یی موفق استفاده شده است. مثلا ارمنستان در طول برنامه اصلاحات برق، پرداخت نقدی موفقی را اجرا کرده و به مشترکین کمک کرد که در مواجهه با قیمت های بالاتر برق، مصرف واقعی خود را حفظ کنند. برنامه پرداخت نقدی غیرمشروط اندونزی که ۹۵ درصد جمعیت را پوشش می داد، جزو مهمی از استراتژی موفق غلبه بر مخالفت های سیاسی و اجتماعی در مقابل اصلاحات یارانه انرژی بوده است. این تجربه نشان داد که چنین برنامه هایی نیازمند آمادگی و کنترل هستند که بتوان از طریق آنها به طور موثری به فقرا کمک کرد.
برنامه پرداخت نقدی مشروط که بین بهره مند شدن از منافع و سرمایه گذاری خانوارها در آموزش و سلامت ارتباط برقرار می کند، هم می تواند از خانوارها در مقابل فقر حمایت کند و هم به ارتقای سرمایه انسانی آنها که از انتقال بین نسلی فقر جلوگیری می کند، بینجامد. گسترش چنین برنامه هایی در اقتصادهای نوظهور و با درآمد اندک، به طور قابل توجهی ظرفیت این اقتصادها را در حمایت از خانوارهای فقیر در مقابل شوک های قیمتی و غیرقیمتی ایجادکننده فقر پایدار، افزایش داده است.
این گزارش می افزاید در صورت امکان پذیر نبودن پرداخت نقدی که در بسیاری از کشورهای کم درآمد این گونه است، سایر برنامه ها می تواند همزمان با ارتقای ظرفیت مدیریتی ایجاد شود. این تلاش ها باید بر برنامه های موجود که به طور سریع گسترش یافته و می توانند پیشرفت هایی در هدفمندی کارا نیز داشته باشند، متمرکز شوند. مثلا توزیع تغذیه در مدارس، مشاغل عمومی، کاهش هزینه آموزش و سلامت، کمک هزینه حمل و نقل شهری و کمک هزینه انشعاب آب و برق گفته شده که گسترش این برنامه ها باید با رویکرد حذف تدریجی یارانه ها همراه شود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir