اقتصاد ایرانی: طبق مقررات قانون برنامه چهارم توسعه کشور، تا پایان برنامه مقرر شده است که کل هزینههای جاری بودجه عمومی دولت از محل درآمدهایی غیر از نفت تامین شود. با توجه به اتفاقات پیش آمده در انتقال ارز حاصل از صادرات نفت، افزایش مالیات به جای نفت در بودجه سال آینده مطرح شده است. تا آنجا که آبان ماه سیدشمس الدین حسینی، وزیر امور اقتصادی و دارایی تاکید کرد« دریافت مالیات به جای درآمد نفت در دستور کار قرار دارد».
دکتر حسین راغفر اقتصاددان براین باور است که در شرایط رکود و تورم اقتصادی، دولت به جای افزایش مالیات بایستی به بخشودگی مالیات برای واحدهای تولیدی بپردازد تا ازاین طریق از ورشکستگی واحدهای باقی مانده جلوگیری کند.
به تعبیر این کارشناس اقتصادی، شاید تنها راه موجود برای دولت، اخذ مالیات بر مصرف آن هم فقط برای کالاهای لوکس باشد.
**
آقای دکتر، جایگزینی درآمدهای مالیاتی به جای پول نفت برای تامین بودجه سال آینده در شرایط کنونی اقتصاد کشور تا چه اندازه امکان پذیر است و چه موانعی را برای اجرایی شدن خود پیش رو دارد؟
در چنین مواقعی در صورتی که اصلاح مالیاتی و درواقع موضوع مالیات برمصرف مد نظر باشد، بایستی که کالاهای مصرفی لوکس را در برگیرد که در این شرایط گروههای نخبه را مورد هدف قرار داده است. هرچند که لازم است درخصوص انتخاب این دسته از کالا نیز اقدام کارشناسی صورت گیرد تا به طبقات میانی و پایین جامعه فشاری وارد نشود. البته در شرایط کنونی کشور که اقتصاد همراه با رکود و تورم است، به نظر میرسد که باید اقدامی عکس این تصمیم انجام شود و آن معافیت و تخفیف مالیاتی برای فعالان اقتصادی است. در شرایطی که نیاز است تا به بقاو تداوم کار و فعالیت آنها پرداخته شود و مهم تر این که بحث اشتغال نیز دارای اهمیت ویژهای است، به این منظور، چندان این اطمینان وجود ندارد که اصلاح قوانین مالیاتی، ظرفیتهای بزرگ و تازهای را برای دولت آزاد کرده و بتواند جایگزین مناسبی برای درامدهای نفتی دولت باشد. به طور یقین دست یافتن به چنین مرحلهای که اتفاقا بسیار هم مهم است، فرایندی نیست که یک شبه بتوان به آن دست یافت. مثل اتفاق هدفمندی یارانهها و حذف یارانهها که بدون پیش شرطهای لازم اجرا شد.
به اعتقاد شما در شرایط کنونی دولت ناچار است برای دستیابی به این نوع درآمد چه اقداماتی را انجام دهد؟
ابتدا لازم است تا نظام مالیاتی کشور اصلاح شود. اما لازم به یادآوری است که این امر به تنهایی قادر به پاسخگویی به مشکلات بودجهای کشور نخواهد بود. در این راستا لازم است تا مجموعهای از اقدامات انجام پذیرد که از آن جمله میتوان به کاهش هزینههای دولت و کوچکتر شدن بدنه دولت اشاره کرد. اما شاهد هستیم که در این دوران پیشنهاداتی از سوی دولت مطرح میشود که هیچ گرایشی به سمت کوچکتر شدن ندارد و بیشتر جلب آرای گروههای خاص از جامعه را برای دوران انتخابات پیش رو مد نظر قرار داده است که میتوان به ایجاد 500 هزار شغل وعده داده شده اشاره کرد که بیشتر به بزرگ شدن بدنه دولت منتهی خواهد شد.
شما به ضرورت تخفیف و کاهش مالیات برای فعالان اقتصادی در شرایط کنونی برای رونق پیداکردن امور کار و اقتصاد اشاره کردید. در این شرایط این مالیات را چه کسانی باید پرداخت کنند که بودجه مورد نیاز دولت تامین شود؟
البته یکی از مشکلات اساسی کنونی اقتصاد کشور ما اصلاح قوانین مالیاتی است. طبیعی است که در شرایط رکود و تورم باید برای فعالان اقتصادی معافیت مالیاتی در نظر گرفت تا رونق اقتصادی به بدنه جامعه باز گردد. این اصلاح میتواند شامل افزایش مالیات بر مصرف آن هم برای کالاهای لوکس وغیر ضروری و غیر معیشتی باشد. کالاهایی که افراد و بدنه جامعه را برای ادامه زندگی با مشکل روبه رو نکند. طبیعی خواهد بود که این قبیل کالاهای لوکس بسیار اندک بوده و مالیات اخذ شده از آن به هیچ عنوان بودجه مورد نیاز دولت را پاسخگو نخواهد بود. در این شرایط دولت ناچار است که هزینههای خود را کاهش داده و بسیاری از فعالیتهایی که خارج از حیطه اختیارات دولت است را از دستور کار خود حذف کند. همچون بسیاری از سفرهای متعدد که حجم بسیار زیادی از بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص میدهد. همچنین دولت میتواند با اصلاح فضای کسب وکار و رونق اقتصادی شرایطی را فراهم آورد تا بتوان به کسب درآمدهای مالیاتی در دراز مدت اندیشید. چرا که رونق اقتصادی و تداوم آن میتواند اخذ مالیات را هم داشته باشد. همانگونه که در این اقتصادهای پویای کشورهای دیگر این امر انجام شدنی است. اما در شرایط تورم و روکود کنونی، اخذ مالیات از فعالان اقتصادی جز ورشکستگی و توسعه فقر حاصل دیگری را به همراه نخواهد داشت.
طبیعی است که برای رونق بخشیدن به فضای کسب و کار و رسیدن به آن برنامه بلند مدت جایگزینی مالیات با نفت بایستی اقداماتی کلیدی انجام شود، نظر شما چیست؟
بله، یکی از این اقدامات کلیدی مقابله با انحصارهای دولت یا شبه دولتیها در اقتصاد کشور است. ما شاهد هستیم که بسیاری ازاین انحصارات مانع شکوفایی اقتصاد و فضای کسب وکار هستند. این موانع بایستی برطرف شوند. البته درنهایت بایستی مجموعهای از اتفاقات در کنار یکدیگر انجام پذیرد تا فضایی فراهم شود که دولت بتواند به افزایش درامدهای مالیاتی برای خود فکر کند. متاسفانه دولتها به طور معمول سادهترین روش را که معمولا بهترین روش هم نیست انتخاب میکنند. دراین شرایط عمده ترین نگرانی دولت باید رونق اقتصادی کشور باشد و بایستی در صدد راهی برای خروج از بحران ورشکستکی واحدهای تولیدی باشد. پس ناچار است به بخشودگیهای مالیاتی بیاندیشد و در این شرایط خاص هزینههای غیر ضرروی خود را کاهش داده و به فکر تامین منابع دیگری باشد که با این اوضاع اقتصادی کار وتولید جایگزینی مالیات با نفت امکان پذیر نیست.