مروری بر دخل و خرج هدفمندی

اقتصاد ایرانی: «یارانه ها» در حالی در مرکز توجه کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری قرار داشته و محلی برای بحث میان منتقدان و موافقان افزایش چند برابری شده است که در این بین دولت قبل نیز حرف های دیگری دارد.

به گزارش ایسنا، در بیش از شش سالی که از اجرای هدفمندی یارانه ها می گذرد شاید نقطه مشترک تمامی کارشناسان، نمایندگان و مدیران اقتصادی درباره عملکرد این قانون، انحراف آن از قانون باشد. با این حال این روزها و در جریان تبلیغات کاندیداهای ریاست جمهوری از مسائلی صحبت می شود که اثری از آن در قانون هدفمندی یارانه ها نیست و به نظر می رسد تنها برای استفاده اهمیت یارانه های نقدی برای عموم جامعه به منظور کسب آرای بیشتر است که بر آن تاکید وجود دارد.

اکنون کاندیداهای ریاست جمهوری هدفشان را رشد یارانه از ۴۵ هزار و ۵۰۰ فعلی به بیش از ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان و البته بدون هیچ برنامه ای اعلام کرده اند و از سوی دیگر شاهدیم که دولت قبل هم بر موضوعات دیگری تاکید دارد.

رئیس دولت دهم در موضع گیری اخیر خود در رابطه با یارانه های نقدی عنوان کرده که "چرا می گویند پروژه های عمرانی در رکود است اما پول بدست آمده در هدفمندی را به مردم پرداخت می کنند؟ در حالی که این به هم ربطی ندارد و چند برابر این پول از مردم گرفته شده است به طوری که قیمت حامل های انرژی را تا ۱۰۵ هزار میلیارد تومان افزایش داده اند اما فقط تا ۲۷ هزار میلیارد تومان آن را به مردم پرداخت می کنند. " البته احمدی نژاد خواسته تا سوال شود مابقی آن کجا می رود؟

قانون هدفمندی یارانه ها چه می گوید؟

در این شرایط و جدا از تمامی شعارهای انتخاباتی، مواضع دولت قبل و البته واکنش های مسئولان فعلی در ادامه مروری خواهد شد بر قانون هدفمندی یارانه ها و مفاد تعیین شده برای دخل و خرج آن.

قانون هدفمندی یارانه ها تاکید دارد که دولت باید قیمت حامل های انرژی را اصلاح کند به گونه ای که قیمت فروش داخلی بنزین، نفت، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت با لحاظ کیفیت حامل ها و با احتساب هزینه های مترتب به تدریج و تا پایان برنامه پنج ساله توسعه ایران کمتر از ۹۰ درصد و بیشتر از قیمت تحویل روی کشتی (فوب خلیج فارس) نباشد. در عین حال که میانگین قیمت فروش داخلی گاز طبیعی و برق نیز اصلاح شود.

اما همین قانون سه بخش اصلی را برای خرج منابع به دست آمده تعیین می کند. اول در ماده (۷) تاکید شده تا ۵۰ درصد خالص وجوه به دست آمده از محل افزایش قیمت حامل های انرژی و درآمدهای تعیین شده در قانون در قالب پرداخت های نقدی و غیرنقدی هزینه شود. در عین حال که از محل همین ۵۰ درصد باید برای اجرای  نظام جامع تأمین اجتماعی خرج شود که سه محل را در بر می گیرد؛ گسترش و تامین بیمه ها و خدمات درمانی، کمک به تامین هزینه مسکن و اشتغال و همچنین توانمندسازی و اجرای برنامه های حمایت اجتماعی.

دومین محل مصارف درآمدهای ناشی از اجرای این قانون به ماده(۸) برمی گردد. ۳۰ درصدی است که برای پرداخت کمک های بلاعوض، یارانه سود تسهیلات و یا وجوه اداره شده  به منظور بهینه سازی مصرف انرژی، اصلاح ساختار تولید و جبران بخشی از زیان های شرکت های ارائه دهنده خدمات سوخت و همچنین گسترش حمل ونقل عمومی در نظر گرفته شده است.

اما در حالی مسئول ارشد دولت قبل  عنوان می کند که چرا حرف از نرسیدن منابع هدفمندی یارانه ها به پروژه های عمرانی مطرح می شود؟ که همین ادعا خود برخلاف قانون هدفمندی یارانه ها است، چرا که ماده (۱۱) قانون هدفمندی یارانه ها تاکید دارد ۲۰ درصد باقی مانده از محل خالص وجوه حاصل از اجرای قانون برای جبران آثار آن بر اعتبارات هزینه ای و تملک دارایی های سرمایه ای(پروژه های عمرانی) خرج شود.

در این شرایط باید یادآور شد اگر چه دولت قبل تاکید دارد که یارانه های نقدی متعلق به خود مردم بوده و باید به آنها پرداخت شود، اما همین پرداخت های نقدی که دولت دهم اقدام به پرداخت آن به تمامی افرادی که برای دریافت یارانه ثبت نام کرده بودند کرده موجب شد تا نه تنها منابعی برای پرداخت های غیرنقدی باقی نماند، بلکه تمامی منابع کسب شده به همراه میزان استقراض از بانک مرکزی و برداشت از بودجه عمومی خرج پرداخت های نقدی شده است.

 در حالی عنوان شده که تنها ۲۷ هزار میلیارد تومان از منابع هدفمندی به مردم پرداخت می شود که به اعلام مدیران دولتی در حال حاضر بیش از ۷۵ میلیون نفر در ماه یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی دریافت می کنند که در مجموع ماهانه تا ۳۴۰۰ میلیارد تومان و سالانه تا ۴۲ هزار میلیارد تومان هزینه در بردارد. در عین حال که از ابتدای اجرای قانون تاکنون در حدود هفتادو چهار مرحله توزیع نقدی، بالغ بر ۲۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی پرداخت شده است. در این بین پروژه های عمرانی و سایر بخش های تعیین شده هم نفعی نبردند.

درآمد هدفمندی چقدر است؟

موضوع دیگری که باید آن را مورد توجه قرار داد میزان درآمدهای هدفمندی و آنچه که از آن سازمان هدفمندی یارانه ها می شود است.

زمانی که محمود احمدی نژاد از آغاز اجرای قانون در آذر ماه ۱۳۸۹ خبر داد، قیمت حامل های انرژی را به یکباره و تا ۶۰۰ درصد افزایش داده بود. تغییراتی که کارشناسان و مدیران اقتصادی همچنان از شوک های اقتصادی و تاثیرخاص آن بر تورم سخن می گویند. این در حالی است که در مرحله بعد و در حدود سه سال اخیر در ادامه اجرای قانون، قیمت حامل ها تا ۷۰ درصد رشد کرد.

اما در جریان این رشد قیمت چندی پیش بود که میزان درآمد هدفمندی به چالشی بین دولت و مجلس تبدیل شده و برخی نمایندگان معتقد بودند درآمدهای هدفمندی ارقام کلانی بیش از ۷۰ تا ۸۰ هزار میلیارد تومان است که محل خرج همه آن مشخص نیست. به هر حال ماجرا تا جایی پیش رفت که دیوان محاسبات برای اولین بار گزارشی را در این باره رسما منتشر کرد.

بنابر این گزارش، منابع سازمان هدفمندی یارانه ها مجموعه ارقامی است که به عنوان سهم این سازمان از سوی شرکت های پالایش و پخش گاز و همچنین به طور اندک توانیر به حساب این سازمان واریز می شود. مجموعا، رقمی بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان است که تا حدود ۳۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان آن با بعد از کسر هزینه های موجود به حساب سازمان هدفمندی واریز می شود.

 این در حالی است که اعلام شد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در سال گذشته حدود ۳۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان کسب درآمد خواهد کرد که باید تمام این منابع به خزانه واریز شود سپس از این مبلغ حدود ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان به عنوان هزینه های قانونی کسر و ۲۳ هزار و ۹۰۰ میلیارد باقی مانده طبق قانون به حساب سازمان هدفمندی یارانه ها واریز می شود.

برای شرکت ملی گاز به عنوان دیگر محل درآمدی هدفمندی یارانه ها حدود ۱۵ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان پیش بینی شده بود که باید واریز شود. از این مبلغ حدود ۵۲۰۰ میلیارد تومان به عنوان هزینه های قانونی کسر شده و تا ۱۰ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان به سازمان هدفمندی یارانه ها واریز می شود. همچنین شرکت توانیر برق را هر کیلووات ساعت ۶۷.۶ تومان به مشترکان خود می فروشد که کلیه وجوه به خزانه واریز خواهد شد، اما با توجه به این که بهای تمام شده هر کیلووات ساعت ۸۳.۳ تومان است قانونا موظف به پرداخت هیچ مبلغی به سازمان هدفمندی یارانه ها نیست با این وجود براساس توافق و آیین نامه اجرایی تبصره هدفمندی یارانه ها در قانون بودجه امسال تا ۲۲۰۰ میلیارد تومان به حساب این سازمان واریز می شود.

اما شرکت های آبفا دیگر محل تامین منابع هدفمندی یارانه ها هستند که آنها نیز آب را کمتر از بهای تمام شده عرضه می کنند و منابع حاصل از فروش آن را به ازای هر مترمکعب ۴۷۰ تومان و به شماره حساب ۱۳۸۲ نزد خزانه واریز می کنند، اما چون بهای تمام شده هر مترمکعب آب ۱۱۰۰ تومان است بنابراین وجهی به سازمان هدفمندی یارانه ها پرداخت نمی شود.