دفاع از رشد غیرآلاینده اقتصادی

اقتصاد ایرانی: مفهوم توسعه پایدار از اوایل دهه ۷۰ میلادی وارد ادبیات اقتصادی جهان شد و بعد جدیدی را به مفهوم رشد و توسعه اقتصادی اضافه کرد. 

این مفهوم تا پیش از آن توسط کشورهایی که امروز توسعه یافته به حساب می آیند و در آن زمان در مرحله توسعه یافتگی قرار داشتند، نادیده گرفته می شد. هدف از طرح موضوع توسعه پایدار، تلنگری به کشورهایی بود که جاه طلبانه به دنبال ثبت رکوردهای رشد اقتصادی بوده و در این مسیر زیست گاه پیرامون خود را با آسیب های جدی در حوزه مسائل محیط زیستی و طبیعی و نیز چالش های اجتماعی مواجه می کردند. امروز توجه به بحث توسعه پایدار به عنوان یک اصل غیرقابل انکار پذیرفته می شود. اما در این میان عده یی در کشورهای در حال توسعه معتقدند که طرح چنین مباحثی خصوصا از جانب کشورهایی که در دهه های گذشته مسیر توسعه را طی کرده اند به مثابه ایجاد مانعی در مسیر رشد اقتصادی آنهاست. بدین معنا که اگر توسعه یافتگان امروز این حق را داشتند که در سال های گذشته به بهای آسیب به طبیعت کره زمین، مسیر توسعه را طی کرده و به موهبت رشد اقتصادی و صنعتی شدن برسند، کشورهای در حال توسعه امروزی نیز دارای این حق هستند. از سوی دیگر، چالش تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین بر اثر استفاده از منابع عظیم انرژی های فسیلی در سال های گذشته موضوعی است که نادیده گرفتن آن خطاست و کره زمین تاب تکرار تجربه صنعتی شدن کشورهای غربی را در اقتصادهای نوظهوری همچون چین، هند و دیگر کشورهای در حال توسعه ندارد. بنابراین این مساله تبدیل به معمایی در ادبیات توسعه اقتصادی شده است.

روز گذشته و همزمان با حضور «میگوئل آریاس کانیته» کمیسیونر « اقدامات اقلیمی و انرژی اتحادیه اروپا» که همراه با هیاتی از شرکت های اروپایی برای شرکت در نخستین گردهمایی تجاری ایران و اتحادیه اروپا در حوزه انرژی های پایدار به تهران سفر کرده بود، فرصتی پیش آمد تا این معما مجددا مطرح شود و نظر یک مقام عالی اروپایی در این زمینه شنیده شود. پاسخ کانیته به پرسش «تعادل» در این زمینه شامل رد یک فرض بود. فرضی که «توسعه» و «رشد اقتصادی» را لزوما «همراه» و «همگام» با افزایش انتشار آلایندگی می بیند. او همچنین به اقدامات و سرمایه گذاری هایی که کشورهای توسعه یافته و خصوصا اروپایی ها در سال های آینده برای کمک به گذار کشورهای در حال توسعه به سمت انرژی های پاک خواهند داشت، اشاره کرده و وعده اختصاص ۱۰۰ میلیارد دلار در این زمینه تا سال ۲۰۲۰ را ازسوی اتحادیه اروپا مطرح کرد.

به گزارش تعادل، از افتتاحیه نخستین گردهمایی تجاری ایران و اتحادیه اروپا که با حضور حمید چیت چیان وزیر نیرو، سوزانا ترستال سفیر پادشاهی هلند در ایران، عدنان امین رییس آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر (IRENA)، محمد خزایی معاون وزیر اقتصاد و رییس سازمان سرمایه گذاری و کمک های فنی و اقتصادی و محمد صادق زاده رییس سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی (ساتبا) برگزار شد را در ادامه می خوانید.

اگر کاهش انتشار آلایندگی اصلی انکارناپذیر در مجامع بین المللی است از آن سو رشد اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه نیز حقی انکارناپذیر به حساب می آید. کشورهای در حال توسعه و خصوصا آنهایی که از منابع ارزان قیمت و قابل توجه هیدروکربوری ازجمله نفت، گاز و زغال سنگ قابل برخوردار هستند زیربار چشم پوشی از استفاده از منابع فسیلی ارزان قیمت خود برای توسعه اقتصادی و صنعتی خود نمی روند. ادعای این کشورها این است کشورهایی که امروز خیال خود را از بابت بحث توسعه اقتصادی آسوده می بینند نباید و نشاید که رشد کشورهای در حال توسعه را در مضیقه ملاحظات زیست محیطی و اقلیمی قرار دهند.

ادعای بسیاری از این کشورها این است که توسعه یافتگان امروز باتوجه به تصرفی که به نفع توسعه اقتصادی و صنعتی خود در منابع طبیعی که متعلق به تمام ساکنان کره زمین است، برده اند امروز وظیفه دارند دستاوردها و پیشرفت های خود را با کشورهای در حال توسعه به اشتراک بگذارند تا رشد اقتصادی و گذار به صنعتی شدن در آنها سریع تر اتفاق بیفتد. در غیر این صورت کشورهای در حال توسعه نیز حق تکرار تجربه صنعتی شدن با تمام زیان ها و آلایندگی ها را دارند.

اما به راستی راه حل این معما چیست و در این میان چه وظیفه یی بر دوش کشورهای صنعتی و توسعه یافته غربی وجود دارد. میگوئل آریاس کانیته کمیسیونر فعالیت های اقلیمی و انرژی اتحادیه اروپا، یکی از بهترین گزینه ها برای پاسخ دادن به این پرسش است. تعادل روز گذشته و در نشست خبری که در حاشیه نخستین گردهمایی تجاری ایران و اتحادیه اروپا در وزارت نیرو برگزار شد، این پرسش را با کانیته مطرح کرد. پاسخ این مقام عالی اروپایی با رد یک فرض آغاز شد. رد فرضی که رشد اقتصادی را لزوما با انتشار آلایندگی همراه می داند. وی در این زمینه به تجربه اروپا اشاره کرده و گفت: «در ابتدا باید بگویم که توسعه اقتصادی ملازم افزایش انتشار آلایندگی نیست. تجربه اتحادیه اروپا نشان می دهد که از سال ۱۹۹۰ که این کشورها انتشار آلایندگی خود را به میزان ۲۶ درصد کاهش دادند رشد اقتصادی  ۵۰ درصدی را تجربه کردند.»

فرض دومی که کانیته رد کرد رقابت پذیری و اقتصادی بودن سوخت های فسیلی نسبت به انرژی ها تجدیدپذیر است. کانیته در این زمینه ابراز کرد: «درس دومی که باید بگیریم این است که قیمت انرژی های تجدیدپذیر نسبت به انرژی های سنتی رقابت پذیر شده است. بنابراین پیام من بسیار روشن است. این بسیار اشتباه است که گذار انرژی در اقتصاد قرن بیست ویکم را بخواهیم بر بنای صنعتی شدن در قرن نوزدهم بنا نهیم.»

وی در ادامه پاسخ خود  ۳ محور شعار اصلی آژانس بین المللی انرژی را مطرح کرد و آن را خواسته تمام شهروندان جهان القا کرد. کانیته گفت: «شهروندان و مردم چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه خواهان دسترسی به انرژی پاک، انرژی پایدار و انرژی مقرون به صرفه هستند. بنابراین بهترین راه پیش رو این است که همه ما به صورت مشترک به سمت توسعه انرژی تجدیدپذیر و بهره وری انرژی حرکت کنیم و گذار به سمت انرژی های پاک را سرعت ببخشیم.»

کانیته در ادامه به نقش بی بدیل گاز در مسیر این گذار انرژی پرداخت. سوختی که سرزمین ایران از آن غنی است و بی شک کانیته نیز بدان واقف است. این کمیسیونر اروپایی در رابطه با نقش پشتیبان گاز در راه گذار به سمت انرژی های پاک عنوان کرد: «بدون شک این گذار سال ها به طول خواهد انجامید و بنابراین جهان نیازمند انرژی های پشتیبان طی این مسیر است. گاز طبیعی به عنوان پاک ترین منبع سوخت فسیلی می تواند به عنوان سوخت پشتیبان و جایگزین در این زمینه مورد استفاده قرار بگیرد تا مشکل ذخیره سازی انرژی نیز حل شود.»

بخش پایانی اظهارات میگوئل کانیته در رابطه با الزامات و تعهداتی بود که اتحادیه اروپا برای کمک به گذار انرژی در کشورهای در حال توسعه قائل شده است: «برای تسهیل این گذار ما به این توافق دست پیدا کرده ایم تا حدود ۱۰۰ میلیارد دلار منابع مالی را بسیج کرده و تا سال ۲۰۲۰ دراختیار کشورهای در حال توسعه قرار دهیم. اتحادیه اروپا در این زمینه پیشتاز است. تنها در سال گذشته کشورهای اروپایی حدود ۱۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو از منابع فاینانس عمومی برای تسهیل گذار به سمت انرژی های پایدار در کشورهای در حال توسعه اختصاص داد.»

وی در پایان درخواست هایی از دولت ایران داشت و خواستار این شد که ایران با اقدامات خود نشان دهد که تا چه میزان، بخشی از راه حل جهانی برای حمل مساله تغییرات اقلیمی خواهد بود. کانیته اظهار کرد: «راه حلی که در این میان برای عملیاتی کردن این گذار وجود دارد این است که بخش عمومی و دولتی اقدام به برگزاری مناقصه ها با هزینه های پایین کرده و مشوق هایی را برای حضور شرکت های اروپایی در بازار ایران فراهم کند. ما باید بدانیم که برنامه های دولت ایران برای اینکه بتواند در این برنامه جهانی مشارکت داشته باشد، چیست.»

همچنین کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا پیش از برگزاری نشست خبری و در جریان صحبت های خود در مراسم افتتاحیه به ثمرات توافق هسته یی و تاثیر آن بر روابط تجاری ایران و اروپا نیز پرداخت. وی با تاکید بر حمایت قاره سبز از برجام گفت: توافق هسته یی در ژانویه ۲۰۱۶ همکاری های تنگاتنگ میان ایران و اتحادیه اروپا را در زمینه های گوناگون فراهم کرده است. اتحادیه اروپا از برجام حمایت می کند و خوشبختانه بین ایران و اروپا در این زمینه همکاری های خوبی تاکنون وجود داشته است. بر اساس آمارهای اعلام شده برجام باعث افزایش ۷۹ درصدی تجارت ایران با اتحادیه اروپا شده و به طور کلی نیز صادرات ایران حدود ۳۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

۳ محور اقدامات ایران در زمینه کاهش انتشار آلایندگی

گردهمایی روز گذشته، یکی از دستاوردهای سفر سال گذشته فدریکا موگرینی نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و از چهره های مهم مذاکرات هسته یی ایران و ۶ قدرت جهانی به تهران به حساب می آمد. افتتاحیه این مراسم میزبان چهره های مهم داخلی و خارجی بود. حمید چیت چیان وزیر نیرو یکی از این سخنرانان بود که به تشریح اقدامات صورت گرفته توسط دولت ایران و وزارت نیرو در راستای عمل به تعهدات داوطلبانه ایران در اجلاس کاپ ۲۱ پاریس پرداخت. چیت چیان صحبت های خود را با این موضوع آغاز کرد که ایران قربانی تغییرات اقلیمی است. وی در ادامه به ۳ محور فعالیت های ایران در زمینه انطباق با شرایط جدید اقلیمی، کاهش انتشار گازهای گلخانه یی و مشارکت در همکاری های بین المللی پرداخت. مدیریت مصرف انرژی، جایگزینی مصرف سوخت های مایع با گاز طبیعی و توسعه کاربرد انرژی های تجدیدپذیر، ۳ محور فعالیت های ایران از نگاه چیت چیان را تشکیل می دادند.
وزیر نیرو در ادامه صحبت های خود به تحولات محسوس صورت گرفته در بخش انرژی های تجدیدپذیر در خلال عمر دولت یازدهم پرداخت. رشد چشمگیر مشارکت بخش خصوصی یکی از مهم ترین دستاوردهای دولت در این زمینه بوده است. وی در این باره گفت: «۳ سال قبل در ایران فقط ۳ واحد خصوصی تولید برق از منابع تجدیدپذیر وجود داشت که برق تولیدی خود را به شبکه می فروختند. امروز این رقم به ۴۹۰ واحد تولیدی خصوصی رسیده است.»
وی همچنین به استقبال خوب سرمایه گذاران خارجی و ثبت بیش از ۳ میلیارد دلار درخواست از سوی شرکت های خارجی برای تولید برق تجدیدپذیر در ایران پرداخت.
چیت چیان صحبت های خود در مراسم افتتاحیه را با اعلام آمادگی ایران برای مشارکت در تامین انرژی اروپا از طریق فروش گاز و اتصال شبکه برق ایران به ترکیه و اتحادیه اروپا به پایان برد. همچنین این عضو کابینه دولت یازدهم از مذاکره کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا با بیژن زنگنه در رابطه با فروش گاز به این قاره طی حضورش در تهران خبر داد.

دفاع از عملکرد بخش تجدیدپذیر در زمینه جذب سرمایه خارجی

محمد خزایی معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رییس سازمان سرمایه گذاری و کمک های فنی و اقتصادی، یکی دیگر از چهره های حاضر در این افتتاحیه بود. خزایی سخنان خود را به دفاع از عملکرد ایران در قبال انرژی های تجدیدپذیر اختصاص داده و با اشاره به مذاکره و تایید نهایی ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار درخواست سرمایه گذاری خارجی عنوان کرد که بخش تولید برق تجدیدپذیر در این زمینه نسبت به سایر بخش ها پیشتاز بوده است.

توقعات ایران در رابطه با پایبندی به تعهدات کاپ ۲۱

محمد صادق زاده مدیرعامل سازمان ساتبا نیز در این مراسم به ایراد سخن پرداخت. مهم ترین محور صحبت های او در رابطه با عواملی بود که می تواند توافقات صورت گرفته در کاپ ۲۱ پاریس را متزلزل کند. صادق زاده با اشاره به اینکه ایران سابقه انتشار آلایندگی چندانی در جهان ندارد اما به صورت داوطلبانه حاضر به کاهش آلایندگی خود شده است به ۲ عاملی که می تواند پایه های توافقات صورت گرفته در این زمینه را سست کند، اشاره کرد. عامل نخست عدم عمل بعضی از کشورهای صنعتی پیوست شماره کنوانسیون به تعهدات خود است. به گفته وی اگر این کشورها به تعهدات تاریخی خود در این زمینه پایبند نباشند، کمترین تاثیر آن به صورت روانی خواهد بود و سبب می شود که این تصور به وجود بیاید که می توان تعهدی را پذیرفت اما به آن عمل نکرد. به گفته این مدیر دولتی، عامل دومی که می تواند این توافقات را متزلزل کند، نگاه تجاری و درآمدزایی به مقوله تغییر اقلیم است. به گفته وی امروز کشورهای در حال توسعه فناوری های زیست محیطی را در اختیار ندارند. اگر احساس شود این مساله به ابزاری برای درآمدزایی کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است، می تواند به تضعیف توافق پاریس منجر شود.

اعلام مجدد پایبندی اروپا به برجام

سفیر هلند در ایران که از مهمانان مراسم روز گذشته بود، یکی از چهره هایی است که پیگیری زیادی برای برگزاری این همایش به خرج داده است. وی طی سخنان خود در افتتاحیه همایش به آغاز فصل جدیدی از روابط میان ایران و اتحادیه اروپا پس از برجام اشاره و عنوان کرد که برگزاری این همایش یکی از توافقات صورت گرفته سفر موگرینی و ۶ کمیسیونر عالی اتحادیه اروپا به تهران پس از توافق هسته یی بود. به گفته وی پس از این سفر و توافقات صورت گرفته در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شاهد حضور نمایندگان مقامات مختلف اروپایی در تهران بودیم که فرصتی برای انجام مذاکرات و گفت وگو در باب جزییات مسائل مختلف بود.

وی بر ضرورت استحکام و گسترش بیشتر روابط میان ایران و اتحادیه اروپا تاکید کرد و در رابطه با ضرورت های این مساله گفت: «برای دستیابی به نتایج ملموس تر نیازمند این هستیم که بر چالش های پیش رو فائق آییم و اقتصاد و جوامع خود را به یکدیگر نزدیک تر کنیم. به عنوان مثال در زمینه مشکلات مربوط به تغییرات اقلیمی و مهاجرت ایران و اتحادیه اروپا به توافقات مهمی دست پیدا کرده اند.»

لزوم کاهش هزینه تولید انرژی های تجدیدپذیر در ایران

عدنان امین رییس آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر دیگر فردی بود که در افتتاحیه این مراسم سخن گفت. وی برای تلنگر زدن به دولت و شرکت های ایرانی برای افزایش تلاش های خود در حوزه انرژی های تجدیدپذیر به سفرها و مشاهدات خود از وضعیت رقبای ایران در زمینه تولید نفت وگاز اشاره کرد. به گفته وی روسیه از سال ۲۰۱۳ تاکنون رشد ۳۰۰ درصدی در زمینه تولید و مصرف انرژی های تجدیدپذیر را ثبت کرده است. همچنین به گفته امین، عربستان نیز بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی در این حوزه جذب کرده است.

یکی از مهم ترین نکات مطرح شده در اظهارات عدنان امین، هزینه پایین برق انرژی خورشیدی در کشور امارات است که با هزینه یی معادل ۲.۹۹ سنت به ازای هر کیلووات ساعت صورت می گیرد. این در حالی است که براساس گفته های وزیر نیروی ایران در جریان همین گردهمایی، هزینه تولید برق خورشیدی در ایران حدود ۱۱ سنت است که دولت تنها ۲ سنت به ازای هر کیلووات ساعت را از مصرف کنندگان دریافت می کند. بنابراین و آن طور که رییس IRENA عنوان کرد که ایران فرصت های زیادی برای کاهش هزینه های تولید انرژی تجدیدپذیر و پایدار با اتخاذ سیاست های مناسب را پیش روی خود می بیند.