بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 20 فروردين 1396      11:32

به خاطر چند هزار میلیارد تومان ناقابل

گمرک در اصلاح رویه گفته شده با چند گروه مواجه بوده و هست: یک دسته قاچاقچی به ظاهر محترم که گردن‌هایشان با تبر هم زده نمی‌شود؛ تعداد زیادی آدم که گرچه به اندازه‌ی دسته‌ی اول کثیف نیستند ولی به یک سیستم کثیف عادت کرده‌اند؛ و برخی از مسئولان که توانایی اصلاح اساسی را ندارند، اگر خودشان ذی‌نفع در این فساد نشده باشند!

اقتصاد ایرانی: گمرک یک سازمان حاکمیتی است که مسئولیت نظارت بر صادرات، واردات و ترانزیت کالاها در یک کشور را بر عهده دارد. بسته به وضعیت هر کشور ممکن است نظارت بر هر کدام از این سه کار - صادرات، واردات و ترانزیت - اهمیت بیش تری در مقایسه با کشورهای دیگر پیدا کند. مثلاً در ایران به دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی تعداد زیادی از کشور ها نظارت بر ترانزیت کالا اهمیت بسیاری دارد؛ یعنی کشورهای زیادی برای صادرات و واردات شان از مسیر ایران استفاده می کنند.

سیاست های دولت در خصوص جابه جایی - اعم از ورود و خروج - کالا از مرزهای آن کشور از طریق همین گمرک اعمال می شود. اهرم اصلی این اعمال سیاست نیز دریافت عوارض است. مثلاً با بالا بردن عوارض گمرکی واردات یک کالا می توانند میزان واردات آن را کاهش بدهند یا با کم کردن عوارض صادرات یک کالا تولیدکنندگان داخلی آن را به صادرات تشویق کنند. هم چنین می توانند از این طریق با تعریف استانداردهایی برای واردات و صادرات جلوی ورود یا خروج برخی کالاها را بگیرند.

علاوه بر اعمال سیاست ها، گمرک دو کارکرد مهم دیگر نیز برای دولت ها دارد. اولاً عوارض گمرکی می تواند منبع درآمد مهمی برای دولت باشد. و دوم این که نظارت دقیق بر کالاهایی که از مرز می گذرد باعث می شود دولت بتواند آمار صحیحی از آن ها داشته باشد؛ اهمیت این آمارها مثلاً در پیش بینی وضعیت کالاهای اساسی در کشور بسیار مهم است.

به گزارش خبرآنلاین، با این توضیحات معلوم است که در تمامی نقاطی که امکان دارد کالا به یک کشور وارد یا از آن خارج شود، گمرک باید حضور داشته باشد. خوب، البته در این بین حتماً جاهایی هم هست که گمرک حضور ندارد؛ اما باید آن چنان نقاط اصلی را به خوبی پوشش دهد تا حجم ورود و خروج کالا از جاهای دیگر ناچیز باشد.

گمرک علاوه بر دقت در نظارت، باید در کارش سرعت بالایی نیز داشته باشد و صاحبان کالاها را به دردسر نیندازد. برای صاحب کالا اهمیت دارد که عبور دادن کالایش از مبادی رسمی یک کشور - یعنی همان جاهایی که گمرک حضور دارد - چه قدر برایش مشکل ایجاد می کند و اگر این مشکلات زیاد باشد، ممکن است مسیر دیگری را برای صادرات، واردات یا ترانزیت کالایش انتخاب کند، که طبیعتاً در مورد صادرات و واردات راهی جز قاچاق باقی نمی ماند. قضیه وقتی جالب تر می شود که این قاچاق از همان مبادی رسمی که گمرک در آن ها حضور دارد صورت گیرد؛ یعنی به دلیل ضعف گمرک در نظارت دقیق، سریع و آسان برای صاحب کالا، صاحب کالا بدون پرداخت عوارض کالایش را از مرز کشور عبور می دهد و در این بین ممکن است مبلغ ناچیزی رشوه هم به عوامل اجرایی گمرک بدهد. و این شروع قصه ی ماست.

گمرک؛ وضعیت ما

یک فروشگاه خیلی بزرگ را در نظر بگیرید. تصوری که ما امروز از یک فروشگاه بزرگ داریم این طور است که مشتریان پس از انتخاب کالاهای مورد نظرشان آن ها را به صندوق های فروشگاه می آورند و صندوق دارها با استفاده از بارکدخوان و رایانه در زمانی نسبتاً کوتاه تعداد و نوع کالاها را ثبت می کنند و رایانه جمع پولی که مشتری باید بپردازد را محاسبه می کند و فاکتور می دهد. اگر فروشگاه از حدی بزرگ تر باشد، رایانه های صندوق ها با انبار فروشگاه - که در آن جا هم با استفاده از رایانه ورود و خروج کالاها را ثبت می کنند - در ارتباط هستند و بدین ترتیب مشخص است چه قدر از هر جنسی در فروشگاه و انبارش وجود دارد و به شکل دقیق تری می توانند فروشگاه را مدیریت کنند.

برگردیم به همان فروشگاه خیلی بزرگ خودمان. فرض کنید این فروشگاه اصلاً از رایانه استفاده نمی کند! پس برای محاسبه ی پولی که مشتری باید بدهد و صدور فاکتور باید زمان زیادی صرف شود. طبیعتاً مشتریان ترجیح می دهند از فروشگاه های دیگر خرید کنند. حالا اگر به هر دلیلی مجبور باشند از این فروشگاه خرید کنند باید در صف های طولانی منتظر بمانند تا پول اجناس را بدهند. طبیعی است که مشتریان این فرایند را دوست نداشته باشند؛ باید زمان زیادی معطل بمانند و در نهایت پول بدهند. برای آن ها چه قدر خوب می شود که بتوانند بدون مراجعه به صندوق از فروشگاه خارج شوند! حالا فرض کنید صندوق دارها هم آدم های خیلی درستکاری نباشند و نظارت درستی هم بر کارشان نباشد؛ مشتری ها (البته متقلب هایشان) به راحتی می توانند با پرداخت مبلغی به خود صندوق دار - که می توانید اسمش را رشوه بگذارید - به او بگویند که بخشی از جنس ها یا اصلاً همه اش را نبیند! این طوری مشتری هم کم تر معطل می شود و هم کم تر پول می دهد، چیزی هم گیر صندوق دار می آید. همه راضی، گور بابای صاحب فروشگاه! علاوه بر زیان فروشگاه از طریق وصول نشدن قیمت اجناس، به طور دقیق مشخص نیست از هر جنس چه قدر در فروشگاه وجود دارد و فروشگاه را به خوبی نمی توان مدیریت کرد.

فروشگاهی که مثال زدیم شاید کمی دور از ذهن به نظر بیاید؛ کلاه گذاشتن بر سر دیگران این قدر عمومی نیست، قاعدتاً فروشگاه خیلی زود ورشکسته می شود و .... اما وضع گمرک ما تا همین چند وقت پیش - و شاید حتی همین الآن - بی شباهت به این فروشگاه نیست. فضایی ایجاد شده است که کلاه گذاشتن بر سر گمرک برای خیلی ها زشت به نظر نمی رسد. گمرک هم ورشکسته نمی شود، چون صاحبش بیت المال است.

شکل زیر نمونه ای از شیوه ی ثبت اطلاعات در فرایندهای قدیمی گمرک های کشور را نشان می دهد. چگونه می توان از داخل چنین برگه هایی، اطلاعات درستی از وضعیت مبادلات خارجی کشور داشت؟ در طول فرایندهای قدیمی گمرک، بارها اطلاعات مربوط به هر محموله به شکلی مشابه همین تصویر ثبت می شود. اما ممکن است هیچ کدام از این ثبت ها درست نباشد؛ اصلاً معلوم نیست اطلاعاتی که در یک بخش ثبت شده، همانی باشد که در جای دیگر نوشته اند. در چنین سیستمی، طبیعتاً امکان نظارت بر عملکرد کارمندانی که خدمات گمرکی را ارائه می دهند نیز وجود ندارد.

پیش از ایجاد سامانه جامع امور گمرکی بخش عمده ای از رویه های گمرکی ای که برای ورود و خروج کالاها باید طی شود و از طریق همین رویه ها نظارت های گمرک اعمال شود، به همین شکل دستی انجام می شد. البته مسئولان گمرک وقتی مشکلات متعدد این رویه ها را دیده بودند، در مقاطع مختلف زمانی به فکر استفاده از فناوری افتاده بودند؛ اما به شکل بد. مثلاً در زمان های مختلف آمده اند برای حل یکی از مشکلات در رویه های دستی گمرک یک گوشه ی کار را غیردستی کرده اند، در حالی که جای دیگر رویه ایراد اساسی داشته است.

نتیجه این شده است که مشابه همان فروشگاه، مجموعه ای از انسان ها که در این رویه های گمرکی دخالت داشته اند - اعم از صاحبان کالا و نمایندگان شان، رانندگان تریلی ها که بارها را حمل می کنند و هم چنین کارکنان گمرک - به سیستمی فاسد عادت کرده اند. البته خیلی از این آدم ها خودشان را پاک نگه داشته اند؛ اما کل مجموعه طوری است که افراد را به سمت تخلف می کشاند. بنابراین ما با یک رویه ی ناسالم اما عادی برای این افراد مواجه هستیم؛ بسیاری از صاحبان کالا به جای آن که عوارض گمرکی به دولت بدهند، مبلغی بسیار کم تر به عوامل دولت می دهند. و این ها همه یعنی ما با تعداد زیادی قاچاقچی که ظاهرشان با تاجرهای سالم فرقی نمی کند مواجه هستیم.

به صورت خلاصه می توان برای فرایند قدیمی گمرک کشور، این معایب را برشمرد:

یکپارچه نبودن زیرسیستم های موجود در فرایندهای گمرکی

عدم وجود بستر مناسب جهت انتقال امن داده ها در کل کشور

روش نامناسب جمع آوری اطلاعات 

ضعف زیرساخت های ارتباطی و نرم افزاری

نبود روش موثر در جلوگیری از فساد اداری

همسان نبودن فرآیندها در گمرکات مختلف

به این ترتیب گمرک در هر سه کارکردش ضعیف عمل می کرد و تا حدی می کند:

اعمال سیاست ها؛ وقتی صاحب کالا عوارض ندهد یا خیلی کم تر از آن چه باید، بدهد، طبیعتاً زیاد یا کم بودن عوارض مد نظر دولت برایش فرق زیادی نمی کند. مثلاً فرض کنید یک نفر می خواهد یک میلیارد تومان کالا وارد کند. اگر عوارض گمرکی به صورت کامل گرفته شود، برای او تفاوت بین عوارض 10 و 20 درصد به اندازه ی 100 میلیون تومان است؛ در حالی که در سیستم فاسد ممکن است 5 میلیون تومان باشد! مشخص است که این 5 میلیون تومان تأثیر چندانی بر تصمیم او بر وارد کردن یا نکردن آن کالا نمی گذارد.

کسب درآمد؛ نیاز به توضیح ندارد که در چنین وضعی درآمد دولت از گمرک کم تر از آن چه باید باشد، هست.

تعیین آمارهای دقیق؛ فقط کافی است جست وجویی در اظهارات مسئولان و گزارش های سازمان های مختلف کشور درباره ی آمار واردات و صادرات در سال های گذشته بکنید. اگر توانستید آمار درستی از میزان واردات پیدا کنید که مسئول یا سازمان دیگری خلاف آن را نگفته باشد، یک جایزه دارید! وقتی به درستی کالاهایی که از مبادی رسمی کشور عبور می کنند ثبت نشوند، طبیعی است که آمار دقیقی هم نداشته باشیم. البته بخشی از این نداشتن آمار به عبور کالا از نقاطی که گمرک حضور ندارد هم برمی گردد؛ اما سهم این موضوع در مقایسه با ضعف گمرک کم است.

گمرک در اصلاح رویه گفته شده با چند گروه مواجه بوده و هست: یک دسته قاچاقچی به ظاهر محترم که گردن هایشان با تبر هم زده نمی شود؛ تعداد زیادی آدم که گرچه به اندازه ی دسته ی اول کثیف نیستند ولی به یک سیستم کثیف عادت کرده اند؛ و برخی از مسئولان که توانایی اصلاح اساسی را ندارند، اگر خودشان ذی نفع در این فساد نشده باشند! در این بین، بارها تعدادی از همین مسئولان در این حرکت اصلاحی، سنگ اندازی نیز کرده اند.

گمرک؛ رویه ی قدیم، رویه ی جدید

اشاره شد که رویه ی قدیمی گمرک بیش تر دستی است؛ یعنی گرچه تا حدی استفاده از رایانه وارد آن شده است، اما هنوز انسان ها دخالت زیادی در آن دارند. در رویه ی جدیدی که طراحی شده است، بیش از آن که مراحل قانونی واردات، صادرات و ترانزیت تغییر کرده باشد، چگونگی طی کردن این مراحل تغییر کرده است. در این جا مراحل رویه ی جدید واردات را به اختصار توضیح می دهیم و از تفاوتش با رویه ی قدیمی می گوییم؛ رویه های قدیم و جدید برای صادرات و ترانزیت نیز تفاوت های مشابه با رویه های قدیم و جدید واردات دارند.

شکل زیر را در نظر بگیرید. واردکننده یا نماینده اش پس از گرفتن مجوزهای لازم از مراجع قانونی برای وارد کردن کالا (که بسته به نوع کالا این مراجع ممکن است متفاوت باشند؛ مثلاً برای یک کالا ممکن است مجوز وزارت فرهنگ هم لازم باشد و برای کالای دیگر نه.) و رسیدن کالایش به یکی از گمرک های کشور، به آن جا مراجعه می کند. بخش عمده ی واردات ما از طریق دریا صورت می گیرد؛ پس معمولاً صاحبان کالا یا نماینده هایشان به گمرک یکی از بنادر می روند و با ارائه ی مجوزهای لازم، درخواست ترخیص کالا می کنند.

پس از تأیید مدارک واردکننده، محموله که از قبل وارد انبار گمرک یا اداره ی بنادر - که یک سازمان دولتی دیگر است - شده، برای تأیید استانداردهای لازم بررسی می شود. پس از تأیید کالا از سوی بخش استاندارد، به واردکننده یا نماینده اش مجوز بارگیری می دهند و او با مراجعه به پایانه ی حمل و نقل، تعدادی تریلی برای انتقال کالایش از گمرک به داخل کشور کرایه می کند.

راننده ی تریلی با ارائه ی مجوز بارگیری وارد گمرک می شود. سپس تریلی روی باسکول می رود تا وزنش پیش از بارگیری ثبت شود. بعد از آن برای بارگیری به انبار مراجعه می کند. در مرحله ی بعد تریلی بار دیگر روی باسکول می رود تا وزنش پس از بارگیری هم ثبت شود و با کم کردن وزن تریلی در هنگام ورود، وزن بار به دست آید. سپس یک نفر - که ارزیاب نام دارد - بار را از نظر تعداد و نوع بررسی می کند تا به صورت حدودی معلوم شود که با تعداد و نوع اظهار شده از سوی واردکننده انطباق دارد یا نه.

در مرحله ی بعدی اسناد ورود کالا بررسی می شوند و در صورتی که تخلفی وجود داشته باشد، جریمه های مربوط به آن دریافت می شود. نهایتاً برگه ای به نام «پته ی عبور» به راننده ی تریلی داده می شود تا با استفاده از آن بتواند از گمرک خارج شود. در پته ی عبور اطلاعاتی هم چون نام راننده، پلاک تریلی، وزن تریلی، محل بارگیری و مسیر تردد قید شده است. علاوه بر کاربرد این برگه در موقع خروج از گمرک، در بین مسیر هم پلیس راه می تواند با متوقف کردن تریلی و بررسی پته، تخلف هایی مثل تفاوت وزن تریلی با وزن ثبت شده در پته را شناسایی کند.

شرحی که در بالا آمد، خلاصه ای از رویه ی گمرکی واردات است. این مراحل برای این طراحی شده اند تا جلوی هر گونه تخلف گرفته شود؛ غافل از آن که در گمرک های کشور ما این رویه ی طولانی هم به دلیل اجرای بد نمی توانست جلوی تخلف را بگیرد. درباره ی تخلف های هر کدام از این مراحل می شود به تفصیل صحبت کرد؛ اما برای طولانی نشدن بحث فقط یک مثال می زنیم.

گفتیم که تریلی پس از ورود به گمرک، وزن کشی می شود و این وزن اولیه از وزنش در موقع خروج (با بار) کم می شود تا وزن بار به دست آید. اما در رویه ی دستی قدیمی در عمل چه اتفاقی می افتد؟ بسیاری از تریلی ها با یک بار وزن کشی، بارها وارد گمرک می شوند! و در همان یک بار اگر وزن شان را متخلفانه ثبت کرده باشند (مثلاً در موقع ورود هم در تریلی بار داشته باشند و در زمان حضور در گمرک آن را تخلیه کنند!)، لازم نیست زحمت تکرار این تخلف را در دفعه های بعدی بکشند. بدین ترتیب وزن بارشان کم تر از مقدار واقعی ثبت می شود. اما در رویه ی جدید چون قبض های باسکول با استفاده از رایانه صادر می شوند و باید در هر بار ورود تریلی در رایانه ی مرکزی (سرور) گمرک هم ثبت شوند، امکان ورود چندین باره با یک قبض وجود ندارد؛ بنابراین تخلف در ثبت وزن اولیه هم دشوار تر می شود. ضمن آن که به دلیل ویژگی های دیگر رویه ی جدید، امکان تخلف از این هم کم تر خواهد بود.

به صورت مختصر، مزایای سامانه ای که در حال اجرا است، عبارت اند از:

کاهش دخالت انسانی و جلوگیری از امضاهای طلایی و در نتیجه کاهش قاچاق کالا از مبادی رسمی

افزایش درآمدهای گمرکی دولت 

استانداردسازی فرآیندهای گمرکی

آمارگیری آسان تر و معتبرتر از تجارت خارجی

دسترسی آسان به سوابق کاری از طریق ایجاد پرونده های الکترونیکی و بایگانی الکترونیک

امکان استعلام الکترونیک اسناد و جلوگیری از جعل اسناد گمرکی

تقویت نظارت بر عملکرد کارمندان.

در نتیجه ی این فواید، گمرک در ایفای هر سه نقش خود تواناتر خواهد شد: کارایی بیش تر در اعمال سیاست ها، افزایش درآمدها و دسترسی آسان به آمارهای معتبر.

گمرک؛ هـــزاران مـــیلیارد تومان

افزایش درآمدهای گمرکی را به عنوان یکی از نتایج اجرای سامانه جامع امور گمرکی نام بردیم، خوب است بدانید که دو سال پیاپی است که درآمدهای گمرک بیش از میزان پیش بینی شده در لایحه بودجه تحقق می یابد در حالی که تا قبل از اجرای این سامانه کمتر از 80 درصد درآمد پیش بینی شده در بودجه توسط گمرک محقق می شد.

درباره ی درآمد سالانه ی گمرک کشور صحبت از اعداد چند هزار میلیارد تومانی است. این چند هزار میلیارد تومان را اصلاً نمی خواهد با مبالغ اختلاس ها مقایسه کنید. اما حداقل می شود به این نتیجه رسید که ارزش کار سامانه جامع امور گمرکی با پیمانه ی هزار میلیارد تومانی سنجیده می شود؛ این که این پروژه دقیقاً چند پیمانه می ارزد را نمی دانیم!


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

کلمات کلیدی : تعرفه واردات - گمرک
نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir