بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : پنجشنبه 28 بهمن 1395      11:28

منطق تعطیلات دو روزه

اقتصاد ایرانی: در ابتدای هفته جاری، طرح تعطیلی دو روزه آخر هفته در کمیسیون اجتماعی مجلس به سرانجام نرسید. بحث ساماندهی تعطیلات، با دو معضل سوءتفاهم در کارکرد و ضعف شناخت در مبانی روبه رو است. در بخش اول، عمده دلایلی که در مخالفت با این طرح بیان می شود با استناد با تجربه های جهانی اشتباه است. بررسی ها نشان می دهد اکثر کشورهایی که به سمت اجرای این سیاست رفته اند، حتی با احتساب روزهای تعطیل آخر هفته روزهای تعطیل به مراتب بیشتری نسبت به ایران دارند. علاوه بر این، نداشتن شناخت درست از مبانی و منطق این اصل نیز موجب شده است اجرایی شدن آن، در لایه های بوروکراسی گم شود. به استناد پژوهش های مختلف از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی، تعطیلات آخر هفته آثار مثبت چند بعدی به خصوص در حوزه سبک زندگی و توسعه انسانی دارد. علاوه بر این موارد، مزیت های اقتصادی تعطیلی دو روزه آخر هفته بخشی از نتایج عملی شدن این سیاست است. در کنار وجود دو عارضه شناختی به این موضوع، به دلیل آنکه بخشی از نهادهای بوروکراتیک، اقدام به تعطیلی پنج شنبه ها کردند، اهمیت این موضوع را برای سایر بخش ها، نظیر سایر ادارات و مراکز آموزشی درک نمی کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد، کلیات طرح اصلاح قانون تعطیلات رسمی در کشور که برای بررسی به بهارستان رفته بود در روز کاری نخست هفته جاری در جلسه کمیسیون اجتماعی مجلس رد شد. به نظر می رسد که دو عامل نقش اساسی در عدم تامین نظر نمایندگان مجلس برای تصویب این طرح داشته است: عدم تشریح کامل فواید و دستاوردهای احتمالی طرح اصلاح تعطیلات و ذکر چالش ها، اهداف و گام ثانویه این طرح به جای تاکید بر ضرورت برداشتن گام نخست مسیر اصلاح. چه به گواه استدلال بخش عظیمی از کارشناسان کشور و چه به گواه تجربه بسیاری از کشورهای جهان، دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته ضرورتی است که از کانال های مختلفی بر اقتصاد، سلامت اجتماعی و بهبود سبک زندگی اثرگذار خواهد بود. اما برخی سوءتفاهمات موجود در زمینه تعطیلات در ایران و برآوردهای غیرواقعی از اثر سوء دو روزه شدن تعطیلات در کشور، در کنار تردید ناشی از واهمه قانون گذاران از تغییرات این چنینی، مانع مهر تایید قانون بر مطالبه پارلمان بخش خصوصی، فضای کارشناسی کشور و بخش قابل توجهی از شهروندان کشور شده است.

دو ادعای غیر واقعی

شاید بتوان گفت که دفاعیه اول مخالفان دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته، تعداد بالای تعطیلات در ایران در مقایسه با سایر کشورهای دنیا باشد. اما به نظر می رسد اظهار چنین فرضیه ای بیش از آنکه مبنی بر واقعیت های آماری باشد ناشی از یک سوءتفاهم آماری است. ایران با داشتن ۲۶ تعطیلی مناسبتی دارای بیشترین تعطیلات مناسبتی در میان کشورهای جهان است. با این وجود یک روزه بودن تعطیلات پایان هفته در ایران سبب شده است که ایرانی ها در مقایسه با میانگین کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا و کشورهای ژاپن و کره جنوبی (به عنوان نمایندگان کشورهای توسعه یافته) حدود یک ماه کمتر در تعطیلات باشند. در صورت افزایش تعطیلات پایان هفته به دو روز، تعداد تعطیلات در ایران با احتساب تداخل بین تعطیلات به ۱۲۵ روز خواهد رسید. یعنی رقمی معادل تعداد تعطیلات در کشورهایی مانند ژاپن و برزیل.

تاثیر کاهنده افزایش تعداد روزهای تعطیلات بر تولید ناخالص داخلی کشور نیز یکی دیگر از ایراداتی است که نسبت به نظام تعطیلات دو روزه پایان هفته مطرح شده است. برخی از کارشناسان نیز اقدام به محاسبه این اثر کاهنده بر تولید ناخالص داخلی کرده اند. در این بین حتی عده ای از صاحب نظران با محاسبه میانگین تولید ناخالص داخلی روزانه در کشور، این رقم را ضرر واقعی افزایش هر روز تعطیل به تقویم می دانند. اما بررسی پژوهش های صورت گرفته نشان می دهد که اولا محاسبه اثرگذاری افزایش تعطیلات بر میزان تولید ناخالص داخلی متضمن در نظر گرفتن هارمونی بخش هایی است که تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می دهند. تاثیر تعطیلات بر مجموعه بدنه اقتصاد نیازمند محاسبه برآیند تاثیرات فزاینده و کاهنده افزایش تعطیلات بر هریک از بخش های اقتصادی است. ضرورتی که لااقل در نگاه اول، اظهار نظر برخی از کارشناسان در رابطه با عوارض جانبی افزایش تعطیلات بر بدنه اقتصاد را غیرکارشناسانه جلوه می دهد.

پژوهش های بسیاری بر این نکته تاکید دارند که میزان خسارت وارد شده به مقدار تولید ناخالص داخلی در ازای هر روز تعطیلی بستگی به ساختار اقتصادی هر کشور دارد. برای مثال در کشور اندونزی که اقتصادی مبتنی بر توریسم دارد؛ در هر روز تعطیلی حدود ۰.۶ درصد به تولید ناخالص داخلی افزوده می شود. حدود ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را نفت و کشاورزی تشکیل می دهند که می توان گفت مجزا از تعطیلات کار می کنند. حدود ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی مربوط به هتلداری و گردشگری و رستوران داری است. در صورت افزایش تعداد روزهای تعطیل علاوه بر رونق گردشگری و ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته این بخش می تواند به سهم بالاتری در تولید ناخالص ملی دست یابد. شبیه اتفاقی که در برخی از کشورهای در حال توسعه آسیای میانی نیز رخ داده است. فعالیت های ساختمانی نیز با سهم ۶ تا ۷ درصدی خودمستقل از تعطیلات رسمی عمل می کنند. در بخش خدمات نیز حمل ونقل، انبارداری و ارتباطات با سهم ۱۶ درصدی و خدمات شخصی و عمومی با سهم ۹ درصدی خود مستقل از تعطیلات عمل می کنند. بنابراین می توان گفت بیش از ۶۰ درصد از بخش های اقتصادی تا حدود زیادی مستقل از تعطیلات فعالیت می کنند. در بخش های دیگر نیز با زمان بندی صحیح شیفت ها به منظور افزایش بهره وری و استفاده حداکثری از زمان کاری می توان این تاثیر را تا حدود زیادی تعدیل کرد. بنابراین می توان گفت همان طور که برخی از بخش های اقتصادی ممکن است از افزایش تعداد روزهای تعطیل آسیب ببینند، اما ایجاد تحرک در سایر بخش ها نه تنها این اثر را تعدیل می کند، بلکه ممکن است زمینه ای را برای تحرک بخشی به میزان تولید ناخالص داخلی نیز ایجاد کند.

در کنار دو ادعای مطرح شده، باید توجه کرد که سوءتفاهمی مبنی بر تعطیلی روز پنج شنبه در کشور وجود دارد. سوءتفاهمی که به نظر می رسد ناشی از تعطیلی برخی نهادها و ادارات دولتی در این روز (مانند ستادهای پایتخت نشین) باشد. این سوءتفاهم به سادگی و تنها با توجه به حضور بخش قابل توجهی از کارکنان بخش خصوصی و بخش های عمومی غیرتعطیل در محل کار طی این روز نیمه تعطیل برطرف خواهد شد. علاوه بر این توجه به زمان صرف شده برای حضور در محل کار از سوی کارکنان، این روز نیمه تعطیل از لحاظ صرف وقت کارکنان در عمل تفاوت چندانی با بقیه روزهای غیرتعطیل هفته ندارد.

هدررفت زمان کار در بهره وری پایین

در رابطه با آمار مربوط به ساعات اشتغال در کشور دو نکته حائز اهمیت وجود دارد: بالاتر بودن ساعات کار کارکنان در ایران در مقایسه با میانگین جهانی و پایین بودن معنادار ساعات کار مفید در ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته. بر مبنای قانون میانگین ساعات کار هفتگی در ایران معادل ۴۴ ساعت در هفته است. در رده بندی کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی در سال ۲۰۱۴، کشور ایران با فرض قرارگرفتن در این رده بندی، از لحاظ بیشترین ساعت کاری در هفته، در بین 5 کشور اول حاضر در این رده بندی ۴۳ کشوره قرارمی گرفت. با وجود این ایران از لحاظ «سرانه کار مفید» در وضعیت مناسبی قرار ندارد. به عقیده کارشناسان این امر ریشه در «بهره وری» پایین نیروی کار در محیط کاری در ایران دارد. آمارهای موجود نشان می دهد که در حال حاضر بهره وری در کشورهای توسعه یافته بین ۲ تا ۳ برابر بهره وری در ایران است. به عبارت ساده تر هر فرد شاغل در این کشورها به ازای زمان و هزینه مساوی با هر نیروی کار در ایران بیش از ۳ برابر ارزش افزوده ایجاد می کند.

افزایش تعطیلات، محرک بهره وری

یکی از راه حل های جهانی در حل چنین تناقضی کاهش ساعات کار و مدیریت تعطیلات در قالب تعطیلات همگون توزیع شده در طول سال است. استفاده از علم و تکنولوژی جدید نیاز به مزمن شدن زمان شیفت کاری را کاهش داده است. از سوی دیگر با توجه به تایید اثر فزاینده تعطیلات چندروزه بر صعود بهره وری پس از بازگشت به کار، کشورهای توسعه یافته در یک دادو ستد بین کار بیشتر کارکنان یا کارکنان دارای بهره وری اما با ساعت کار کمتر، گزینه دوم را انتخاب کرده اند. با افزایش ساعات کاری «بهره وری نهایی» کاهش پیدا می کند. بسیاری از مطالعات نشان می دهد که بهره وری نهایی در بازه بین ۴۵ تا ۵۰ ساعت کار در هفته شروع به کاهش شدید می کند و در محدوده ۶۰ ساعت کاری در هفته، بهره وری نهایی شروع به منفی شدن خواهد کرد. در بررسی رابطه بین ساعت کاری و میزان تولید در کشورهای اروپایی عضو OCED در سال ۲۰۱۱، پس از مرز ۱۹۳۵ ساعت کار در سال، به ازای هر یک درصد افزایش در مقدار کار یک درصد افت در تولید اتفاق افتاده بود. این در حالی است که هر کدام از کارکنان ایرانی حدود ۲۰۰ ساعت بیشتر از این مرز کار می کنند. بر مبنای نتایج این بررسی می توان گفت که در واقع سالانه ۲۰۰ ساعت از ساعات کاری هر فرد در محدوده بی بهره وری و حتی بهره وری منفی قرار می گیرد، یعنی تفاوت چندانی بین این حالت و یک مرخصی ۲۵ روزه وجود ندارد.

تعطیلات و سبک زندگی

فواید اصلاح نظام فعلی تعطیلات در کشور تنها در حوزه اقتصادی قرار نمی گیرد بلکه اصلاح این الگو به طور مستقیم بر سبک زندگی ایرانی و اسلامی تاثیرگذار خواهد بود. «شورای عالی انقلاب فرهنگی» در گزارشی که در تابستان سال جاری به انتشار رسید، ضمن بررسی وضعیت تعطیلات در کشور به بررسی مهم ترین آثار غیر اقتصادی و احتمالی افزایش تعداد روزهای تعطیل پایان هفته پرداخته است. این گزارش در توضیح ابعاد غیراقتصادی ساماندهی تعطیلات بر افراد، به آثار مثبت تعطیلات مانند انجام اعمال مذهبی، استراحت، تفریح، گردش و سفر، صله رحم و دید و بازدید، انجام کارهای شخصی، انجام کارهای عقب افتاده و شرکت در مراسم ملی اشاره کرده است. بر مبنای این گزارش در صورت مدیریت صحیح، آثار مثبت تعطیلات در فرد و رضایتمندی وی قابل مشاهده خواهد بود. همچنین این گزارش، از زاویه نگاه دیگری به بررسی آثار تعطیلات مدیریت شده بر زندگی اجتماعی پرداخته است. بر این اساس این اثر در «ابعاد و آثار فرهنگی، دینی و مذهبی»، «ابعاد و آثار اجتماعی و سیاسی» و «ابعاد و آثار اقتصادی» متجلی خواهد شد. این گزارش در بررسی «ابعاد و آثار فرهنگی، دینی و مذهبی» تاکید می کند: «مردم ایران در ایام تعطیلات مناسبتی به کار و فعالیت و امور مهم تری می پردازند که در عرصه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و دفاعی مورد نیاز کشور است و ارزش افزوده این امور بسیار فراتر از فعالیت صرف اقتصادی است.» همچنین دو روزه شدن تعطیلات می تواند آلودگی و ترافیک موجود در کلان شهرهای کشور را نیز کاهش دهد.

نقدی بر الگوی فعلی

با نگاه به تقویم سال ۹۵، بیشترین فراوانی تعطیلات در کشور مربوط به تعطیلات یک روزه است. دو روز از این تعطیلات به علت همجواری با روز تعطیل پایان هفته تبدیل به تعطیلات دو روزه می شود.

در یک بررسی برای کمی سازی تاثیر اقتصادی تعطیلات در دانشگاه مونیخ، محققان به رابطه معناداری بین تعداد تعطیلات و تاثیر آن روی تولید ناخالص داخلی نرسیدند. از سوی دیگر در این بررسی مشخص شد تعطیلات یک روزه بر تولید ناخالص داخلی اثر منفی دارد. تعطیلاتی که حدود ۷۰ درصد تعطیلات در کشور را تشکیل می دهند. در حالی که تعطیلات چند روزه تاثیرات مثبتی در حدود ۰.۳ درصد روی میزان تولید ناخالص داخلی روزانه دارد. اگرچه بررسی آثار جانبی تغییر تعطیلات بر روند حرکت اقتصادی کشورهای مختلف علاوه بر ساختار و جایگاه بخش های مختلف اقتصادی به مجموعه ای از عوامل فرهنگی نیز وابسته است، اما پژوهش های مختلف نشان می دهد که چه از منظر بهره وری و چه از منظر نقش گردشگری تعطیلات در توسعه مناطق کمتر توسعه یافته تر، نتایج توزیع تعطیلات چندروزه در سال نه تنها تهدیدی برای رشد اقتصادی کشورها نیست بلکه در صورت مدیریت صحیح می تواند نیروی محرکه شتاب اقتصادی باشد.

فراوانی بالای تعطیلات یک روزه در تقویم فارسی و روند متغیر پراکنش تعطیلات قمری در تقویم فارسی چند نتیجه مستقیم در پی دارد. بر مبنای تحقیقات در حوزه ارگونومی، تعطیلات یک روزه عملا تاثیری بر افزایش کارآیی نیروی کار در روزهای بازگشت از تعطیلات ندارد. علاوه بر این اثر تعطیلات بدون توجه به طول زمانی آن معمولا پس از ۷۲ ساعت به طور کامل حذف خواهد شد. بنابراین اگر در مدیریت تعطیلات، رهاورد اقتصادی و رفاهی تعطیلات مد نظر باشد، بهترین الگوی احتمالی توزیع تعطیلات چند روزه در طول سال است. امری که با دو روزه کردن تعطیلات پایان هفته تا حدود زیادی محقق خواهد شد. به عقیده کارشناسان مکمل چنین طرحی حذف برخی تعطیلات مناسبتی موجود برای افزایش تعداد روزهای کاری مطابق با میانگین جهانی است.

در شرایط توزیع یکنواخت تعطیلات در طول تقویم، از تمرکز موج مسافرت ها در تعطیلات اندک چند روزه فعلی کاسته خواهد شد و نمودار توزیع سفر در طول محور زمان یکنواخت خواهد شد امری که علاوه بر افزایش امنیت و لذت سفر، تعداد تجمعی سفر و در نتیجه آن سرعت ایجاد اشتغال ناشی از تعطیلات در مناطق کمتر توسعه یافته با کاربری توریستی افزایش خواهد یافت. بنابراین با کاهش دامنه موج های مسافرتی مخاطرات کمتر و آسایش بیشتری در انتظار مسافران خواهد بود.

یکی از مهم ترین تاثیرات دو روزه شدن تعطیلات را می توان در تاثیر کاهنده این الگوی تعطیلاتی بر حجم آلایندگی جست و جو کرد. به عقیده کارشناسان، یکی از پدیده های طبیعی اثرگذار بر کاهش حجم آلایندگی در شهرهای بزرگ پدیده «خود پالایندگی» است. در این صورت تنفس ۴۸ ساعته لایه های جوی، بخش زیادی از آلایندگی تجمع یافته در پایان هفته جو بالای شهرهای بزرگ را ترک خواهد کرد. این در حالی است که در نبود چنین فرصت تنفسی آلاینده های باقی مانده به صورت تجمعی بر هم افزوده خواهند شد. شاید بتوان مهم ترین اثر این پدیده جوی را با مقایسه وضعیت هوا در صبح شنبه پس از دو روز تعطیلی به چشم دید.

شنبه یا پنج شنبه؛ مساله این نیست

با توجه به اهمیت روز جمعه در دین اسلام، در تمام کشورهای مسلمان به جز لبنان و پاکستان جمعه روز تعطیل محسوب می شود. در اکثر قریب به اتفاق کشورهای مسلمان روزهای تعطیل، شامل روزهای جمعه و شنبه است. در میان کشورهای مسلمان تنها در ایران و پاکستان تعطیلات پایان هفته یک روزه است. یکی از بحث های مطرح شده پس از زمزمه وجود تمایل برای دو روزه کردن تعطیلات، انتخاب همسایه تعطیل جمعه موضوع بحث پرتکراری در فضای کارشناسانه کشور بود. در این بین برخی عقیده داشتند که مقتضیات فرهنگی و دینی ایرانیان خواهان تعطیلی پنج شنبه در کنار جمعه است. اما در سوی دیگر عده ای از کارشناسان عقیده دارند که تعطیلی پنج شنبه و جمعه در ایران و تعطیلی شنبه و یکشنبه در بسیاری از طرف های مبادله با ایران عملا به معنای قطع ارتباط تجاری در بیش از نیمی از هفته است. یافته های سازمان همکاری و توسعه در رابطه با نحوه توزیع تعطیلات در بین کشورهای اروپایی در سال ۲۰۱۴ نیز موید این نتیجه است که در میان کشور هایی که بیشترین حجم از مبادلات را دارند یکسان سازی تعطیلات تقویم سبب صرفه جویی در هزینه تعطیلات خواهد شد. با توجه به نیمه تعطیل بودن روز پنج شنبه در کشور، مراسم مذهبی در پایان این روز و شرایط فرهنگی کشور، عده ای با اشاره به دورکاری و استفاده از تکنولوژی تولید و همچنین تغییر و تطبیق برنامه زمان بندی بانک ها با تعطیلات دنیا اعتقاد دارند که روز پنج شنبه به عنوان روز تعطیل در کشور در نظر گرفته شود. اما تغییر تعطیلات در کشور به روزهای جمعه و شنبه در محاسبات هزینه و فرصت منطقی تر به نظر می رسد. در نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۱۰ مقرر شد که تمامی این کشورها، تعطیلات پایان هفته خود را به دو روز افزایش دهند. پس از عمان، در آغاز ماه جولای ۲۰۱۳، عربستان آخرین کشور عربی بود که این تغییرات را درتقویم کاری خود اعمال کرد. همچنین افغانستان نیز به عنوان آخرین همسایه ایران در سال گذشته میلادی اقدام به افزایش تعطیلات پایان هفته خود به دو روز کرد. به نظر می رسد یکی از نگرانی های موجود در زمینه تغییر تعطیلات کیفیت واکنش جامعه به روزهای سرخ جدید تقویم است. بررسی تجربه سایر کشورها نشان می دهد در بستر اجرایی مناسب اجرای این الزام با چالش چندانی همراه نیست. برای مثال، حکم حکومتی دو روزه شدن تعطیلات عربستان در سال ۲۰۱۳، در حالی ابلاغ شد که مردم عربستان در تعطیلات پیش از ماه رمضان به سر می بردند و مدارس و دانشگاه ها منتظر آغاز ترم تحصیلی جدید بودند، در نتیجه اصطکاک ناشی از عدم تطابق سریع جامعه با این تغییر جدید به حداقل رسید. بر اساس شنیده ها بسیاری از سازمان ها و نهادهای دولتی عملا در روزهای پنج شنبه به صورت شبه تعطیل فعالیت می کنند. امری که توجه به آن نگرانی ناشی از سوءاثر دو روزه شدن تعطیلات بر عملکرد بخش عمومی را تاحدود زیادی کمرنگ می کند. به عقیده کارشناسان انتخاب روز دوم تعطیل در پایان هفته، در شرایط فعلی یک اولویت ثانویه در مدیریت تعطیلات است. ساماندهی تعطیلات بر اساس استانداردهای پذیرفته شده در بسیاری از کشورهای جهان، نیازمند نخستین گام اجرایی اصلاح تعطیلات یعنی اجماع بر سر مطالبه عمومی، خواسته پارلمان بخش خصوصی و توصیه بخش عظیمی از فضای کارشناسانه کشور است.

به منظور اجرای تعطیلات دو روزه، دو مسیر را می توان طی کرد. مسیر اول حفظ ساعات کار هفتگی است؛ به این شکل که ساعت کار هفتگی همان ۴۴ ساعت در هفته باقی بماند و میزان کاری پنج شنبه به تناسب در روزهای دیگر تقسیم شود. مسیر دوم کاهش ساعت کاری هفتگی به ۴۰ ساعت است. با توجه به اینکه هم اکنون ساعت کار هفتگی در بسیاری از کشورها ۳۶ ساعت است، این میزان ساعت کار(۴۰ ساعت در هفته) نیز نسبت به دیگر کشورها رقم بالاتری محسوب می شود. مکمل طرح دو روزه شدن تعطیلات، سامان دهی برخی تعطیلات مناسبتی و تعطیلات نیمه دوم نوروز است. این امر کمک می کند که مساله تمرکز تعطیلات بر فصول و ماه های مشخص، رفع شود و تعطیلات در طول سال توزیع شود. جامعه به این طریق از تمرکز روزهای تعطیل رهایی پیدا می کند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir