برجام، هزینه‌های تجارت خارجی را کاهش داد

اقتصاد ایرانی: یک سال از اجرایی شدن برجام می گذرد. توافقی که مخالفان آن از هیچ فرصتی برای ناچیز جلوه دادن آن دریغ نکردند. همین برخوردها و جوسازی های منفی منتقدان باعث شد که به گفته رئیس کنفدراسیون صادرات اثرات مثبتش آن طور که باید دیده نشود. محمد لاهوتی معتقد است جوی در کشور به وجود آمد و این تصور را رقم زد که تمام مشکلات به رفع تحریم ها و توافق هسته ای گره خورده است و با اجرایی شدن برجام و حل نشدن برخی مشکلات، سیاه نمایی و خوش بینی هایی به دنبال آن به راه افتاد که مانع از دیدن اثرات مثبت این اقدام شد. 

به گزارش ایران، لاهوتی در گفت و گوی حاضر به بیان جزئیاتی از تأثیرات مثبت برجام در حوزه تجارت خارجی گفته است.
یک سال از اجرایی شدن برجام می گذرد، موضوعی که مخالفان بسیاری در جهان داشت و کم نبودند مخالفانی هم در داخل کشور که از همه جهت به آن حمله کردند، آنچه زودتر از همه آغاز برجام را کلید زد، شاید ورود هیأت های خارجی و تغییر فضای تجارت خارجی ایران بود، در این مدت برجام چه تأثیری بر تجارت بین المللی ایران گذاشت؟

به نظر من تأثیر برجام در دو بخش است. یکی جو روانی که در داخل و خارج از کشور ایجادشده و دیگری واقعیت های آن است. در داخل کشور جوی که به وجود آمد این بود که توقعات را بسیار بالا برد یک عده به عنوان مخالف درباره آن خیلی سیاه نمایی کردند و عده ای هم به عنوان موافق بیش ازحد خوش بینانه برخورد کردند. ولی واقعیت این بود که اولاً برجام فقط مربوط به رفع تحریم های هسته ای بود و نه تمام تحریم های ظالمانه ثانیاً اینکه  اگر برجام بر اساس همه بندها هم اجرا می شد نهایتاً ما به شرایط 10 سال گذشته برمی گشتیم. در آن زمان هم ما شرایط مطلوبی در اقتصاد کشور نداشتیم، یعنی مشکلات ساختاری که در تولید امروز به آن اشاره می شود، مانند تورم، قیمت تمام شده غیررقابتی، پایین بودن بهره وری، سوء مدیریت ها و فساد اداری موضوعاتی هست که تماماً بر محیط کسب وکار تأثیرمنفی داشته است و هم اکنون نیز دارد و این برمی گردد به مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و همچنین سوء مدیریت و نظارت های داخلی که هیچ ربطی به برجام ندارد.
این موضوعات می توانست به طور مستقیم و یا غیرمستقیم بر تجارت خارجی که با برداشتن تحریم ها متحول شد، تأثیرگذار باشد اما هیأت های خارجی متعددی به ایران آمدند و خواستار فعالیت در این فضا بودند؟
بله. بعد از توافقات هسته ای اغلب سرمایه گذاران خارجی از کشورهای بزرگ اقتصادی اروپا مثل آلمان، ایتالیا و فرانسه در هیأت های مختلف در کشور ما حضور پیدا کردند. نشست های مختلفی هم رؤسای جمهوری دو طرف داشتند، اینها نشان دهنده این بود که توجه جهانی به ازسرگیری روابط با ایران و حضور در بازار بکر ایران وجود دارد. اما در طول اجرایی شدن برجام اتفاقاتی افتاد که می شود گفت انتظار نمی رفت. و به نظر من باعث شد که تأثیر برجام در تجارت خارجی ما آنچنان خودش را نشان ندهد و آن هم بدعهدی طرف های مقابل بخصوص امریکایی ها بود که از روزی که برجام را امضا کردند، باوجود ظاهری که خیلی خوشحال نشان می دادند و از این توافق به عنوان یک برد و یک دستاورد مثبت در ریاست جمهوری اوباما می دیدند اما متأسفانه چه کنگره و چه سنا و بعضاً هم خود دولت امریکا کارشکنی هایی انجام دادند که تأثیر منفی اش را روی حضور بانک ها و ازسرگیری مراودات بانکی با ایران نشان داد؛ به همین دلیل که تجارت خارجی کشور نمی توانست از مراودات بانکی مطلوب استفاده کند در کوتاه ترین زمان هم نمی توانست به نتیجه مطلوب برسد.
یعنی اینکه تأثیراتی بر تجارت خارجی ایران گذاشت اما متفاوت بود ازآنچه شما به عنوان یک فعال این حوزه انتظار داشتید؟
تأثیرات توافقات در همه حوزه ها به استثنای مراودات بانکی قابل توجه بود، اما متأسفانه بدلیل بعضی انتقادات غیرواقعی در داخل کشور، باعث شد شیرینی برداشته شدن تحریم ها خیلی ملموس نباشد و در عموم جامعه دیده نشود. اما به نظر من هم اکنون با دنیا ارتباط تجاری داریم و تغییرات تجارت خارجی را مستقیماً لمس می کنیم و تأثیرات آن در تجارت خارجی بسیار مثبت بوده. در مرحله اول افزایش فروش نفت و توجه جهانی در حوزه اقتصاد مجدداً به ایران جلب شد و آنها مراوداتشان را شروع کردند. موضوع دیگر کاهش هزینه های حمل و نقل به دلیل از سرگیری مجدد حضور خطوط کشتیرانی معتبر و بین المللی که در دوران تحریم ها در ایران حضور نداشتند، باعث کاهش هزینه و زمان شدند.
برای نقل و انتقال پول چه اقدامی انجام شد، شما اشاره داشتید که تجارت بسیار تحت تأثیر این موضوع است؟
نقل و انتقال پول باوجود اینکه سیستم بانکی هنوز باز نشده، کماکان ازطریق صرافی ها انجام می شود، ولی به دلیل پایین آمدن ریسک تجارت با ایران، هزینه های مراودات پول کاهش پیدا کرده است. قبل از توافقات هزینه جابه جایی پول حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بود ولی امروز ۳ تا ۵ درصد و در برخی موارد کمتر شده است. موضوع دیگر سقف حوالجات کالاهای ایرانی بود که در اروپا زیر ۵۰ هزار یوروآزاد بود و برای بیشتر از آن به مجوزهای خاص نیاز داشتیم، اما امروز این سقف برداشته شده است. مسأله دیگری که هزینه ها را کاهش داده، نیاز نداشتن به تعویض مدارک کالاهای ایرانی (سوییچ) به نام کشورهای دیگر است که باعت سهولت کار و کاهش هزینه ها شده است.
اتفاق دیگری که در تجارت برای کشور ما افتاد کاهش سطح مبادلات تجاری بین ایران و امارات بود، این تغییر را چطور ارزیابی می کنید؟

این موضوع خیلی مهم واز تأثیرات مثبت برجام بود. امارات و ترکیه پیش از این واسطه برای صادرات و واردات کالاهای ایرانی بودند، اما امروزه بدون واسطه و مستقیم این کار انجام می شود که هم در مراودات تجاری ما تأثیر مثبت دارد و هم هزینه ها را کاهش می دهد. همچنین توافق ضمنی بر عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت، اینها همه موضوعاتی است که با برجام کلید خورده است.
این تأثیرات کم به نظر نمی رسند، اما چرا بر خلاف انتظار شما آن طور که باید دیده نشد؟

همانطور که گفتم کارشکنی های بیرونی و سیاه نمایی مخالفان داخلی باعت عدم درک صحیح آن شده، برای نمونه همین اخیراً بوئینگ بعد از گذشت یک سال پرفراز و نشیب بالاخره با ایران قرارداد فروش هواپیمای مسافربری را امضا کرد و با ایرباس هم توافق امضا کردیم و اولین فروند هواپیمای ایرباس را نیز تحویل گرفتیم که اتفاق بسیار مهمی برای ایران در سطح بین المللی است. با این حال برخی سیاه نمایی ها دربرخی رسانه ها و فضای سیاسی در کشور می بینیم که می گویند کشور به این همه هواپیما نیاز نداشت، اتفاقاً من معتقدم که به این دلیل که کشور ما به دلیل موقعیت جغرافیایی اش، می تواند هاب جابه جایی و ترانزیت مسافردرمنطقه باشد و به دنبال آن در مقایسه با کشورهای همسایه، درصد بالایی توریست را جذب خواهد کرد. اینها همه نشان دهنده این است که ما نیازمند یک حمل و نقل مطمئن و به روز هستیم. اگرفارغ از جنبه سیاسی به این موضوع نگاه کنیم باوجود هزینه ای که برای خرید آنها شده، در طول سال، چندین برابر این هزینه به کشور سود خواهند رساند.

آیا برجام درحوزه قوانین و مقررات تجارت هم تأثیرگذار بود؟

ببینید برجام ارتباطی با مسائل داخلی ما ندارد، این مسائل قبل از برجام هم بوده، اما یک تغییری که دردولت یازدهم ایجاد شد و بسیار قابل لمس است بحث پنجره واحد گمرک است. پنجره واحدی که در فضای کسب وکار اتفاق افتاده است می تواند در رتبه بندی های جهانی تأثیرگذار باشد که البته هنوزبه طور کامل اجرایی نشده و ضعف های زیرساختی بخصوص در ارتباطات دارد که باید برطرف شود. ما در حوزه قوانین خیلی مشکل داریم، قانون رفع موانع تولید شکل می گیرد، اجرا نمی شود. بهبود فضای کسب وکار که همچنان به طور کامل اجرا نشده است، هنوز ما شاهد تصمیماتی بدون حضور تشکل ها و نمایندگان اتاق بازرگانی برخلاف بند ۲ ماده ۴ قانون محیط کسب وکارهستیم. توافقاتی هم که صورت می گیرد اجرایی نمی شود. البته به نظر من دلیلش هم این نیست که دولت نمی خواهد اجرا کند، بلکه آنقدر مشکلات درکشور زیاد است که دولت از هرطرف که بخواهد مشکلات را حل کند، متوجه مشکلات بعدی یا قبلی می شود.لذا بازنگری در قوانین و تغییر نگرش در نوع مدیریت ضرورتی است که باید هر چه زودتربرای آن تصمیمات جدی و هدفمند بگیریم.

بخش خصوصی در شرایط به وجود آمده، چقدر توانست اهداف خود را پیش ببرد؟

بخش خصوصی تلاش خود را کرد که با حضورهیأت ها بتواند درصدی ازاین گشایش تجاری را از آن خود کند.اما به دلیل ساختار دولتی اقتصاد ایران که بالغ بر ۸۰ درصد آن دولتی و خارج از دست بخش خصوصی است توفیق چندانی عاید بخش خصوصی نشد. سرمایه گذاری های صورت گرفته بیشتر در بخش بالادستی مثل نفت، پتروشیمی، گاز و خودرو که دولتی است بوده و خبری از بخش خصوصی نیست. بیان این موضوعات برای این نیست که چرا دولت به این صنایع توجه دارد بلکه به این دلیل است که چرا به صنایع کوچک و متوسط توجهی نمی کند. صنایعی که اتفاقاً می توانند در تجارت سهم قابل توجهی داشته باشند. این صنایع در ایجاد اشتغال کشور حدود ۸۰ درصد سهم دارند و برای حفظ اشتغال، حمایت از آنها ضروری است.در شرایطی که سرمایه گذار خارجی به کشور می آید و می داند اقتصاد ایران دولتی است بدون حمایت دولت حاضربه سرمایه گذاری مشترک با یک واحد کوچک یا متوسط نیست.
به نظر می رسد دولت باید یک نقشه راه یا یک دستورالعمل مشخص داشته باشد و با شناسایی ظرفیت ها در صنایع کوچک و متوسط، زمانی که توافقاتی در صنایع بالادستی صورت می گیرد، بتواند امتیازاتی برای واحدهای کوچک و متوسط بگیرد، واحدهایی که ظرفیت هایی در داخل دارند و می توانند با سرمایه گذاری مشترک تولید با کیفیت بالا داشته باشند و صادرات را توسعه دهند. صنایع قدیمی و مهمی مانند مواد غذایی، چرم، نساجی، کاشی، سرامیک، لوازم خانگی، کفش و... که غالبا ًدر اختیار بخش خصوصی است و ظرفیت های بسیار بالایی در کشور دارند.