نمی‌توان از دولت انتظار معجزه داشت
اقتصاد ایرانی: حسن سبحانی را باید جز اقتصاددان هایی دسته بندی کرد که در اظهارنظر درباره عملکرد دولت ها همواره بر نگاهی انتقادی تکیه دارند و ترجیح می دهند از ورود به فاز ایجابی و ارائه راه کار برای کاهش مشکلات پرهیزکنند. در گفت وگویی هم که با این استاد دانشگاه در کافه خبر داشتیم، همین رویه از سوی او دنبال شد؛ سبحانی مجموعه ای از انتقادات را به عملکرد دولت یازدهم در حوزه اقتصاد وارد کرد که البته بیشترین آن ها به شیوه اجرا و نظارت قانون بانک داری بدون ربا مربوط بود چرا که به اعتقاد نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی، ریشه مشکلات اقتصاد کشور، اجرای نادرست این قانون و عدم نظارت لازم بر آن است. در مقام ارائه راه کار اما مهمان کافه خبر به تأکید بر اطلاع رسانی رسانه ها و آگاه سازی مردم نسبت به آنچه در شبکه بانکی می گذرد، بسنده کرد.
به گزارش خبرآنلاین، حسن سبحانی در تشریح علل همزمانی کاهش تورم و افزایش رکود گفت: «اقتصاد ایران در پایان دولت دهم دچار دو معضل بزرگ بود؛ تورم فراینده و رکود عمیق. با وجود اینکه دولت یازدهم از آغاز فعالیت برای حل هر دو مشکل برنامه ریزی و تلاش کرد ولی در نهایت توفیق در مهار تورم پررنگ تر از حل مشکل رکود خود را می کند.»
این استاد دانشگاه افزود: «شواری خارج کردن اقتصاد کشور از رکود تا حدود زیادی به تصور دولت از روابط علی و معلولی در اقتصاد برمی گردد؛ در واقع دولت بر این باور بود که حل مشکل روابط خارجی، بخش مهمی از اقدمات لازم برای خارج کردن اقتصاد از رکود را شامل می شود چرا که از نظر تیم اقتصادی دولت در مجموعه عوامل مؤثر در ایجاد رونق تنها عامل مفقوده، روابط خارجی بود بنابراین دولت تقریبا تمام اهتمام خود را بر برقراری مجدد روابط خارجی و رفع موانع گذاشت.»
وی با بیان اینکه به ثمر نشستن تلاش دولت برای رفع موانع ارتباطات بین المللی همان گونه که از ذات این مشکلات برمی آید نیازمند زمان است،اظهارداشت: «ولی از آنجایی که تمام این تکاپوها پیش چشم مردم پیش می رفت و جامعه نسبت به نتیجه بخش بودن آن ها امیدوار بود، طبعیتا تقاضاهای برای خرید به آینده موکول می شد و همین تأخیر در ورود تقاضا به بازار، به سهم خود رکود را در اقتصاد کشور تعمیق می کرد. به عبارت دیگر انتظارات سیاسی باعث شد تقاضای مؤثر در اقتصاد ایران کاهش پیدا کند ، و همین کاهش تقاضا و یا حداقل عدم رشد آن به تسریع روند کاهشی نرخ تورم و تعمیق رکود کمک کرد.»
نقدینگی هزار میلیارد تومانی کجاست؟
سبحانی خاطرنشان کرد: «از سوی دیگر گرچه نرخ رشد نقدینگی طی این سال ها کم نبوده ولی این نقدینگی به علل گوناگون وارد مراحل تولید نشده است. بررسی ترکیب رشد نقدینگی نشان می دهد عمده این افزایش ناشی از رشد بخش شبه پول یا همان سپرده های بانکی بوده است. در واقع صاحبان پول طی سال های اخیر ترجیح داده اند بنا بر دلائلی که توضیح دادم از هرگونه سرمایه گذاری در بخش های مولد پرهیز کنند و با سپرده گذاری در بانک ها و امکان دادن به فعالیت های غیر مولد توسط شبکه بانکی، تنها به دریافت سود اکتفا کنند. نتیجه این رجحان عمومی، افزایش شبه پول و نقدینگی غیرمولد است. جواب این سوال متداول که این نقدینگی هزار میلیارد تومانی کجاست، دقیقا همین است. تجلی نقدینگی در سودهایی است که بر سپرده ها در بانک ها انباشته می شود و در حال افزایش است.»
نماینده ادوار مجلس با تاکید بر اینکه ادامه و تعمیق رکود طبیعتا به افزایش فقر و تعداد خانوارهای نیازمند حمایت دامن می زند، یادآورشد: «تا جایی که طبق اعلام غیر رسمی دولت، هم اکنون حدود حداقل ۱۴ میلیون نفر در صورت عدم دریافت سبد کالا دچار شرایط بسیار وخیمی از نظر تغذیه و معیشت خواهند بود. چنین شرایطی قطعا نمی تواند از تعمیق رکود در سال های اخیر تأثیر نپذیرفته باشد ضمن اینکه با نداشتن تقاضا از ناحیه فقرا، رشد تورم نیز بطور خودکار و بعضا غیر ارادی پائین آمده است».
سبحانی گفت: «امیدواری نسبت به بهبود شرایط تنها تقاضا را به تأخیر نینداخته بود، بلکه تولیدکنندگان هم برای سرمایه گذاری های جاری با صبر و حوصله بیشتری اقدام می کردند چرا که از یک سو تقاضای قابل ملاحظه ای در بازار نمی دیدند تا برای پاسخ آن تولید کنند و از سوی دیگر امیدوار بودند با بهبود شرایط، سرمایه گذاری ها هم آسان تر، مطمئن تر و ارزان تر انجام شود.»
او با بیان اینکه در تحلیل این مجموعه باید ساختار و فضای تولید در ایران را نیز مورد توجه قرار داد؛ متذکر شد: «تولیدکنندگان ایرانی عمدتا بیش و پیش از آن که مولد باشند، تاجر هستند. چنین طبیعتی بر رفتار حاکمیت نیز اثر گذاشته است. کافی است مقایسه ای آماری میان مصوبات دولت در مورد واردات و صادرات با سایر موارد یعنی مصوبات در حوزه تسهیل تولید و سرمایه گذاری داشته باشید. به همین خاطر رفتار آمیخته به انتظار در جامعه تولیدکنندگان ما که عمدتا تاجر هستند و منتظر فرصت های بهتر و امن تر برای تجارت، طی زمانی که دولت مشغول تلاش برای حل و فصل مشکلات پیش روی روابط خارجی بود، فراتر از آنچه باید، بروز و ظهور یافت که نتیجه منطقی آن تعمیق رکود است.»
تولید نجات یابد،رکود حل می شود
نماینده دورپنجم،هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه طی این سال ها ما شاهد هر دو نوع کاهش تقاضا در اقتصاد ایران بوده ایم؛ عنوان کرد: «کاهش تقاضای مصرفی که تقاضای جاری را در اقتصاد برای کالاها و خدمات مصرفی کاهش می دهد و کاهش تقاضای مولد که به افت تقاضا برای نهاده های تولید منجر می شود. تردیدی نیست که این دو نوع کاهش تقاضا در یک هم افزایی قوی یه افزایش رکود دامن زدند مقوله ای که قطعا به موفقیت تلاش های دولت برای کاهش تورم کمک کرده است.»
او اضافه کرد: «با این حال نمی توان از دولت، آن هم دولتی که تمام ساز و کار برون رفت از مشکلات اقتصادی را در اقتصاد آزاد جستجو می کند انتظار معجزه داشت؛ شرایطی که اقتصاد کشور در سال ۹۲ با آن مواجه بود انتخاب روش های قابل استفاده را برای دولت بسیار محدود کرده بود.»
سبحانی با اشاره به اینکه تنها راه حل دائمی و کم عارضه برای کمک به رونق اقتصادی آن هم رونق بدون تورم، توجه واقعی به تولید است،اظهارداشت: «اگر تولید را در اقتصاد از مشکلات نجات دهیم قطعا می توانیم رکود را کاهش دهیم ولی برای نجات تولید هم باید اصلی ترین معضل پیش روی آن را حل کنیم که نرخ های بالا برای تسهیلات بانکی است.»
وی با طرح این سئوال که چرا شاهد بودیم که در اوج رکود، بانک ها و بیمه ها در ایران رونق داشتند، گفت: «به عقیده من تمایل جامعه به تجارت تنها در تولیدکنندگان یا فعالان اقتصادی پررنگ نیست، بلکه مردم ما عموما گرایشی ذاتی و رفتاری به تجارت دارند که شامل تجارت پول هم می شود. همین گرایش باعث رونق بانک ها در دوران رکود بود و طبیعتا نرخ های سود هم از همین رونق تأثیر می گرفتند.»
او اضافه کرد: «متاسفانه جو غالب در کشور ما علاقمندی به سرمایه گذاری و تولید نیست؛ نسلی که الان در سن فعالیت های اقتصادی قرار دارد عمدتا با تولید بیگانه است و به کسب درآمد و سود از واسطه گری و دلالی خو گرفته است. به همین خاطر گاهی فکر می کنم با رفع یا کاهش احتمالی تحریم ها هم نباید انتظار تحول خاصی در تولید داشته باشیم چرا که جذابیت و حتی توجیه تولید در نسل فعالان اقتصادی ایران مرده است.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «اگر دولت، بانک مرکزی، قوه قضائیه، سازمان بازرسی و تمام دستگاه هایی که ناظر بر اجرای قوانین در کشور هستند نسبت به اجرای درست قانون بانک داری بدون ربا در ایران سخت گیرانه و دقیق عمل کنند، بسیاری از مشکلات اقتصاد حل خواهدشد. اگر همزمان رسانه ها هم به مردم بگویند که ریشه عمده مشکلات اقتصادی در عدم اجرای قانون بانکداری بدون ربا است قطعا کفه اقتصاد به نفع تولید کمی تغییر می کند.»
نجات تولیدکننده از چنگال بهره های بالا
سبحانی در تشریح این اثرگذاری گفت: «طبق قانون بانک داری بدون ربا ، سود باید در سرمایه گذاری اتفاق بیفتد و اگر سودی حاصل نشود مابه ازایی هم نباید از جانب بانک مطالبه شود. در حالی که بانک ها در حال حاضر به صرف پرداخت تسهیلات و بدون اینکه برایشان مهم باشد تولیدکننده ای که تسهیلات را دریافت کرده، سودی داشته است یا نه فقط به دنبال دریافت سود و در واقع همان بهره هستند. از سوی دیگر سپرده گذاران هم فقط به دریافت سود سپرده هایشان فکر می کنند به همین خاطر هم می بینیم که بین بانک ها برای جذب سپرده های کلان رقابت سنگینی در جریان است که در آن به تنها چیزی که توجه نمی شود، نرخ های مصوب برای سپرده ها است.»
سبحانی معتقد است: «توجه به رفع مشکلات تولید از رهگذر پایان دادن به قانون شکنی در پرداخت تسهیلات و جذب سپرده ها ، بر هر برنامه و بودجه ای در کشور اولویت دارد. باید به هر شیوه ممکن تولیدکنندگان واقعی را از چنگال بهره های بالا و فاقد مجوز قانونی نجات دهیم. اگر موفق شویم سایر مشکلات هم حل می شود و اگر ناکام بمانیم برنامه ششم و بودجه ۹۶ و... هم مانند سایر برنامه ها و... راه به جایی نمی برند. تا زمانی که سود سپرده گذاری در بانک ها بالاتر از سرمایه گذاری در تولید باشد، نمی توان انتظار داشت مشکل تولید در کشور حل شود. به همین خاطر مطمئنم اگر نرخ ها به شکلی تغییر پیدا کند که برای صاحبان سپرده ها جذابیت نداشته باشد، شاهد افزایش سرمایه گذاری ها در بخش های مولد اقتصاد خواهیم بود.»
سبحانی در تشریح پیشنهادهایی که می تواند به کاهش جذابیت سپرده گذاری در بانک ها منجر شود، گفت: «به عقیده من باید از سود سپرده های بانکی مالیات گرفت. یک تولیدکننده و یا حتی یک مغازه دار ساده در این کشور بابت درآمد و سودی که با زحمت بدست می آورند، مالیات می دهند پس چرا باید سود سپرده های بانکی از مالیات معاف باشد؟»
وی خاطر نشان کرد مردم ما آگاهانه رباخواری نمی کنند، بنابراین اگر سیستم اقتصادی ما برای مردم روشن کند که مشکل کار در کجاست مطمئنم بسیاری از افراد جامعه، نسبت به چگونگی کسب بازدهی از سرمایه هایشان، از حیث شبهه ربوی نبودن دقت و سخت گیری بیشتری می کنند.»
