متهم بحران در ونزوئلا

اقتصاد ایرانی: بحران ونزوئلا ماه هاست آشکارتر از آن است که بتوان آن را مخفی کرد یا صرفا یک بحران اقتصادی، سیاسی یا اجتماعی دانست. آنچه در ونزوئلا می گذرد یک بحران تمام عیار است. هواداران هوگو چاوز و نیکلاس مادورو، عوامل برونی از جمله سقوط بهای نفت و دخالت دشمنان و البته سرمایه داران و مخالفان ونزوئلایی را عامل فاجعه کنونی می دانند. با این همه، اکثر کارشناسان تاییدکننده این ادعا نیستند.

به گزارش دنیای اقتصاد، وزیر پیشین صنعت و تجارت ونزوئلا یکی از این کارشناسان است؛ صاحب نظری جهانی که در گفت وگویی اختصاصی «چاوزیسم» را در پایان راه می بیند. مویسس نعیم، ریشه بحران ونزوئلا را نه نفتی و نه خارجی می داند، بلکه سیاست های اقتصادی ناپایدار روسای دولت پوپولیست را مقصر اصلی قلمداد می کند. به باور او همین سیاست هاست که نه تنها کشور متبوع او بلکه بخشی از آمریکای لاتین را همراه فساد زمین زده است. نعیم که هم اکنون کارشناس برجسته اندیشکده «کارنگی» است، سابقه مدیریت ارشد در بانک جهانی را هم در کارنامه خود دارد و گفته هایش از این رو، قابل تامل می نماید. مجله «پراسپکت» بریتانیا در سال ۲۰۱۳ او را یکی از متفکرین پیشرو جهان خواند و «موسسه گوتلیب دوتوایلر» که قدیمی ترین اندیشکده سوئیس است نیز در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ او را در فهرست ۱۰۰ متفکر بانفوذ جهان قرار داد.

گویی تراژدی ونزوئلایی پایانی ندارد. نیکلاس مادورو، رئیس جمهوری این کشور اعلام کرده بود از روزگذشته (سه شنبه) اسکناس های ۱۰۰ بولیواری برای «مبارزه با مافیا» کنار گذاشته می شود؛ اما با دور تازه تظاهرات مردم، این اقدام تا دومین روز سال آینده میلادی به تاخیر افتاده است. خشم مردم از صف های طولانی دریافت اسکناس های جایگزین درشت تر به خشم ناشی از تورم افسارگسیخته و کمبود مواد غذایی و دارویی افزوده شده تا بخش دیگری از تراژدی «چاوزیسم» نوشته شده باشد. شگفتی آور نیست که در چنین روزهایی، نامدارترین اقتصاددان ونزوئلایی در جهان، «چاوزیسم» را در پایان راه می بیند. مویسس نعیم که در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی وزیر تجارت و صنعت ونزوئلا بوده، در روزهایی که کشور متبوعش یکی از بدترین تجربه های تاریخ معاصر را به چشم می بیند، گفت وگویی اختصاصی با دنیای اقتصاد داشته است. او می گوید بحران اخیر عمدتا محصول فساد پوپولیست هاست و از همین رو است که دیگر همانندهای ونزوئلا در آمریکای لاتین نیز از آشوب بی نصیب نمانده اند.نعیم که زاده طرابلس لیبی است اکنون کارشناس برجسته موسسه متنفذ «کارنگی» است؛ اما سابقه مدیریت ارشد در بانک جهانی را هم در کارنامه خود دارد. مجله «پراسپکت» بریتانیا در سال ۲۰۱۳ او را یکی از متفکرین پیشرو جهان خواند و «موسسه گوتلیب دوتوایلر» که قدیمی ترین اندیشکده سوئیس است نیز در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ او را در فهرست ۱۰۰ متفکر بانفوذ جهان قرار داد. نعیم که سال ها در نشریه های تاثیرگذار جهان قلم می زد، در سال ۱۹۹۶ سردبیر مجله معروف «فارن پالیسی» شد و ۱۴ سال در این جایگاه ماند. در دوره سردبیری او بود که این مجله سه بار «جایزه ملی مجله» را برد. سردبیر سابق یکی از مهم ترین مجله های روابط بین الملل در جهان همچنان ستون نویس ارشد «ال پائیس» پرخواننده ترین روزنامه اسپانیاست؛ ستون هفتگی او در روزنامه های سراسر جهان به طور همزمان یا با تاخیر بازنشر می شود.

عضو «شورای روابط خارجی» آمریکا، «شورای آتلانتیک» و «مجمع جهانی اقتصاد» بیش از ۱۰ کتاب را به نگارش درآورده که آخرین آنها «پایان قدرت»، به شدت مورد توجه کارشناسان و منتقدان واقع شده است. این کتاب که از کتاب های توصیه شده مارک زوکربرگ، بنیان گذار «فیس بوک» به کتاب خوانان است، می گوید «در قرن بیست و یک، رسیدن به قدرت آسان تر، استفاده از آن دشوارتر و از دست دادن آن باز آسان تر است.» مصاحبه ما را با این نابغه ونزوئلایی در پی می خوانید.

جنبش های چپ گرای آمریکای لاتین چطور رشد کردند؟ این برنامه های اجتماعی شان بود که به آنها اجازه رشد داد یا پوپولیسمی که به کار گرفتند؟

همان طور که در بیشتر کشورهای فقیر چنین است، در آمریکای لاتین هم مطالبه جمعی عظیمی برای عدالت اجتماعی، شکوفایی اقتصادی و کاهش فقر وجود دارد. همچنین مانند هر جای دیگری در دنیا، خشمی علیه نخبگان حاکم وجود دارد. این چیز جدیدی نیست و همیشه از مولفه های سیاست آمریکای لاتین بوده است؛ حتی اگر تا سال ۱۸۰۰ میلادی به عقب بازگردیم، مثال آرژانتین ۱۹۵۰ خوان دومینگو پرون را داریم.

اما آنچه در ابتدای قرن بیست و یکم اتفاق افتاد این بود که دولت های پوپولیستی بخت آن را پیدا کردند که از یک دوره طولانی قیمت های بالای جهانی برای صادرات مواد خام، مواد معدنی، نفت، گاز و محصولات کشاورزی برخوردار شوند. این جهش جهانی قیمت های کالاهای پایه، درآمد کشورهای آمریکای لاتین را افزایش و به دولت های آنها، ظرفیت اقتصادی افزایش هنگفت هزینه های عمومی و بسط یارانه فقرا به سطوحی بی سابقه را داد. شکوفایی اقتصادی این کشورها در دهه گذشته بیش از هر چیزی ناشی از عوامل خارجی بود و همین طور که امروز در مورد ونزوئلا، برزیل و آرژانتین می بینیم، سیاست های اقتصادی دولت های پوپولیست، ناپایدار و حتی مضر از کار درآمده است.

هوگو چاوز جنبشی را در آمریکای لاتین آغاز کرد که با سیاست های ایالات متحده به مخالفت برخاست. اکنون که «چاویزمو» شکست خورده، آیا آمریکای لاتین دوباره حیاط خلوت آمریکا خواهد شد یا این منطقه راه سومی را مانند روش پیشنهادی گیدنز در بریتانیا خواهد یافت؟

چاویزمو نه به دلیل واقعیت های اقتصادی بلکه با سیاست های بد اقتصادی که چاوز اقتباس کرد شکست خورد، سیاست هایی که یکی از قدرتمندترین اقتصادهای جهان در حال توسعه را نابود کرد. سیاست های واشنگتن در قبال ونزوئلا ربطی به وضعیت وخیم امروز ندارد. بحران ویرانگر ونزوئلا ساخته کاراکاس است، نه واشنگتن و سرزنش کردن ایالات متحده برای بحران ونزوئلا، برزیل یا آرژانتین اشتباه است. سیاست های بد دولت و دزدی گسترده از پول عموم ازسوی سیاستمداران فاسد متحد دولت های چاوز و مادورو در ونزوئلا، لولا داسیلوا و روسف در برزیل و کرشنر در آرژانتین توضیح دهنده بحران این کشورهاست. بحران های امروز آمریکای لاتین حتی بیشتر به فساد مربوط هستند تا ایدئولوژی.

با توجه به تحولات اخیر، آینده روابط ایالات متحده و ونزوئلا را چگونه می بینید؟

ایالات متحده آشکارا به آنچه در ونزوئلا در حال رخ دادن است، متمایل است، اما شواهد نشان می دهد که واشنگتن گزینه های بسیار محدودی برای مداخله دارد. اوضاع بد ونزوئلا باید ازسوی ونزوئلایی ها و نه خارجی ها حل شود. حمایت کشورهای همسایه مانند مکزیک، کلمبیا، برزیل و آرژانتین هم می تواند کمک کننده باشد. ایالات متحده بازیگر عمده بحران ونزوئلا نبوده و نخواهد بود.

کوبا همیشه الهام بخش جنبش های آنتی-هژمون بوده است. ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین چه تاثیری از تحولات اخیر در روابط کوبا-ایالات متحده خواهند گرفت؟

کوبا یکی از ذی نفعان عمده دولت های چاوز و مادورو بوده است. آنها بیش از ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز را با قیمت های ترجیحی یا گاهی حتی بدون پرداخت پول به کوبا داده اند. از زمان انقلاب کاسترو در سال ۱۹۵۹، کوبا هرگز اقتصادی خودکفا نداشته و همیشه به کمک های اقتصادی قدرت های خارجی وابسته بوده است. کوبا ابتدا ازسوی جماهیر شوروی تامین می شد و بعد که آن رژیم فروپاشید، این جزیره وارد دوره خاصی از دشواری نمایان اقتصادی، قحطی و کمبود شد. وقتی چاوز به قدرت رسید و شروع به پشتیبانی از کوبا کرد، آن دوره تمام شد. کمک ونزوئلا به این جزیره بیشتر از کمکی است که کوبا از شوروی دریافت می کرد، اما با عیان شدن آشوب و ورشکستگی ونزوئلا، دولت کوبا تصمیم به عادی سازی روابط با ایالات متحده گرفت. پس کوبا بدون توجه به تاثیر گرفتن دیگر کشورها، همین مسیر را ادامه خواهد داد.

برخی وابستگی به درآمد نفتی را مهم ترین عامل شکست اقتصادی ونزوئلا می دانند. شما با این نگاه موافقید؟

نه! تمام کشورهای تولیدکننده نفت از وابستگی شان به صادرات این ماده خام رنج می برند. این امر در گذشته برای ونزوئلا هم صادق بوده است، اما بحران اخیر، ورای چیزی است که در هر کشور صادرکننده نفت اتفاق افتاده است. بحران حاضر ونزوئلا نتیجه وابستگی به نفت نیست، بلکه با سیاست های اقتصادی ناپایدار تشدید شده است.

یعنی اگر اقتصاد ونزوئلا رانتی نبود هم «چاویزمو» سرنوشت دیگری نداشت؟

نه! چاویزمو حتی در صورت رانتی نبودن اقتصاد ونزوئلا هم سرنوشت دیگری نداشت، مگر اینکه مدل اقتصادی خود را به جد تغییر می داد، بذل و بخشش نفت به کوبا را متوقف و فساد گسترده را مهار می کرد.

وقتی می بینیم که حتی کشوری مانند کوبا به احیای روابط با دشمن چند دهه ای اش رو آورده و ونزوئلای چاوز گرفتار بحرانی تمام عیار است، آیا به این نتیجه نمی رسیم که چاوزیسم و کاستروئیسم به پایان خود رسیده اند؟

البته!

مایلم آخرین پرسشم را در مورد روابط ایران و ونزوئلا بپرسم. هر دو کشور تولیدکننده نفت و هر دو ضدآمریکا هستند، اما فاصله جغرافیایی این دو، فرصت ها و محدودیت های آنها را متفاوت می سازد. همچنین گفته می شود که این دو نمی توانند یکدیگر را کامل کنند، چراکه اقتصادهای نفتی هستند و ایران هم اخیرا در حال احیای روابط خود با غرب است. در چنین بافتی، آیا تهران و کاراکاس می توانند روابط شان را ارتقا دهند یا دست کم روابط را در سطحی که در دولت احمدی نژاد وجود داشت، حفظ کنند؟

نه! ایران و ونزوئلا تنها سه ویژگی مشترک دارند: نفت، دشمن مشترک (ایالات متحده) و برخوردار بودن از ویژگی های مشابه در دولت ها.این دو اقتصاد، چیز کمی برای تجارت و فاصله جغرافیایی، فرهنگی و ایدئولوژیک زیادی با هم دارند، امری که ثمر دادن نتایج مثبت از اتحاد اقتصادی دو کشور را بسیار دشوار می کند. پیمان میان ایران و ونزوئلا، ازدواج اجباری و تصنعی دولت های چاوز و احمدی نژاد بود که با قیمت های بالای نفت تسهیل شده بود. چاوز رفته، همین طور خبری از قیمت های بالای نفت نیست و احمدی نژاد هم گذشته ایران است نه آینده آن.

نکته

چاویزمو با اجرای سیاست های بد اقتصادی شکست خورد، سیاست هایی که یکی از قدرتمندترین اقتصادهای جهان در حال توسعه را نابود کرد.

بحران ویرانگر ونزوئلا ساخته کاراکاس است، نه واشنگتن و سرزنش کردن ایالات متحده برای بحران ونزوئلا، برزیل یا آرژانتین اشتباه است.

با عیان شدن ورشکستگی ونزوئلا بود که دولت کوبا تصمیم به عادی سازی روابط با آمریکا گرفت.

بحران حاضر ونزوئلا نتیجه وابستگی به نفت نیست.

چاویزمو حتی در صورت رانتی نبودن اقتصاد ونزوئلا هم سرنوشت دیگری نداشت.

پیمان میان ایران و ونزوئلا، ازدواج اجباری و تصنعی دولت های چاوز و احمدی نژاد بود که با قیمت های بالای نفت تسهیل شده بود.