بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 7 آذر 1395      11:18

برندگان سیاست ارزی

اقتصاد ایرانی: نتایج یک پژوهش که بازار ارز ایران را در ۲۵ سال اخیر بررسی کرده، حاکی از این است که طی دو دوره نوسان ارزی –نخست دوره میانه دهه هفتاد و دوم دوره اوایل دهه نود- سیاست ها و سیر تحولات ارزی، در جهت تامین منافع «نوسان سازان» عمل کرده است. این بررسی عوامل فعال در بازار ارز را به دو گروه «بنیادگراها» و «نمودارگراها» تقسیم کرده است و توضیح می دهد که بنیادگراها، عوامل واقعی بازار ارز هستند که در تلاش برای شناسایی روند میانگین بازار ارز، انتظارات را حول بازگرداندن نرخ به روند بلندمدت سوق داده و از این طریق، به تثبیت بازار کمک می کنند. در مقابل، نمودارگراها در هنگام نوسانات قیمتی، انتظارات را حول تشدید نوسان های واقع شده سوق می دهند. 

یافته های این پژوهش بیانگر این است که به دلیل سیاست «تثبیت نرخ اسمی ارز»، شناسایی روند بلندمدت نرخ های حقیقی بازار ارز دشوار بوده و این امر به نفع نوسان سازان عمل کرده است. همچنین سیاست های تثبیت به دلیل همزمانی با سیاست های پولی تورمی، بحران های آتی ارزی را در بطن خود پرورش داده است. از سوی دیگر، دنیای اقتصاد هم اخیرا در بررسی های خود با استفاده از مدل «سه گانه ناممکن» نشان داده که تثبیت نرخ اسمی ارز در سال های گذشته، امکان سیاست گذاری پولی مستقل در اقتصاد کشور را سلب کرده که در آشفتگی نرخ های بازار پول نیز موثر بوده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، پژوهش های مستقل نشان می دهد سیاست دولت در تثبیت نرخ اسمی دلار بیش از آنکه به نفع متقاضیان واقعی بازار ارز باشد ناخواسته در خدمت سوداگران ارزی بوده است. برای نمونه اقتصاد ایران در ربع قرن گذشته به طور مشخص دو تلاطم ارزی را تجربه کرده است. نتایج یک پژوهش نشان می دهد در این بازه زمانی، سهم «نمودارگراها» از کل تقاضای بازار ارز از «بنیادگراها» بیشتر شده است: نخست دوره ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۸ و مورد بعدی، دوره اخیر شوک ارزی یعنی سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ در این دسته بندی، کل تقاضای ارز موجود در بازار به دو دسته تقاضای نمودارگرا و بنیادگرا تقسیم شده و گفته می شود که بنیادگراها، عوامل اصلی فعال در بازار ارز هستند که با تلاش برای شناسایی انحراف نرخ از مقدار میانگین و انتظار برای بازگشت نرخ به آن مقدار، سهمی اساسی در تثبیت بازار دارند. در مقابل، نمودارگراها فعالانی هستند که به عنوان مثال هنگام افزایش قیمت، انتظارات را حول افزایش بیشتر شکل می دهند و در نتیجه، به تشدید نوسان کمک می کنند. نکته جالب پژوهش مذکور این موضوع است که در دو دوره ذکرشده برای نوسان ارزی، نمودارگراها سودی به مراتب بیشتر از بنیادگراها از تغییرات قیمت در بازار کسب کرده اند. علاوه بر این، یافته های این تحقیق بیانگر این است که به دلیل سیاست های نادرست پولی و ارزی در کشور، مقدار میانگین و بنیادی نرخ ارز هیچ گاه برای عوامل بنیادگرای بازار – و حتی خود سیاست گذار- معلوم نبوده و این امر، به نفع نمودارگراها و در جهت تضعیف ثبات بازار عمل کرده است. به گفته محققان، علت اصلی افزایش سهم نمودارگراها در بازار و وقوع بی ثباتی اولیه در این بازار به دلیل سیاست های اشتباه مقامات پولی و مالی، اظهارات غیرکارشناسی مقامات پولی، متنوع نبودن سمت عرضه این بازار، مستقل نبودن بانک مرکزی و کارآ نبودن سایر بازارهای مالی و پولی است. علاوه بر این، همان طور که قبلا این موضوع را مورد بررسی قرار دادیم، سیاست ارزی و پولی حاکم بر اقتصاد کشور طی دهه های گذشته در تعارض با قواعد اساسی اقتصاد مانند نظریه «سه گانه غیرممکن» است و در نتیجه، علاوه بر بی ثباتی بازار ارز و سرایت تبعات این بی ثباتی به اقتصاد، سیاست پولی نیز استقلال خود را بازنیافته و نتیجه آن در مسائلی مثل آشفتگی نرخ ها در بازار پول آشکار بوده است.

اثر انتظارات در مسیر نرخ ارز

این پژوهش اقتصادی به بررسی نقش انتظارات ناهمگن در شکل گیری نوسانات نرخ ارز پرداخته و با استفاده از داده های زمانی مربوط به نرخ ارز اسمی غیررسمی در بازه زمانی ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۳ رفتار نرخ ارز با استفاده از رهیافت بنیادگراها- نمودارگراها و روش مدل سازی مبتنی بر عامل، شبیه سازی شده است. این مطالعه با عنوان «نقش انتظارات در شکل گیری نوسانات نرخ ارز» از سوی حبیب مروت و علی فریدزاد گردآوری شده است.بر اساس ادبیات موضوع، انتظارات برون یابانه نوعی از انتظارات است که بر اساس آن، اگر قیمت یک دارایی در حال افزایش باشد، سرمایه گذاران انتظار دارند افزایش قیمت در دوره های آتی ادامه داشته باشد، از این رو تقاضای خود را با افزایش قیمت، افزایش و در صورت کاهش قیمت، کاهش می دهند. در ادبیات مالیه بین الملل موضوعی با عنوان معمای انفصال وجود دارد که نشان می دهد نوسانات نرخ های ارز را نمی توان تنها با تغییرات عوامل بنیادی تعیین کننده آن توضیح داد. محققان به منظور توضیح معمای انفصال و سایر حقایق مشاهده شده، در مورد نوسانات نرخ ارز به پیچیدگی رابطه بین عوامل بنیادی و نرخ ارز اشاره کردند. آنها مواردی مانند نقش مهم انتظارات در مورد عوامل بنیادی موثر بر نرخ ارز، استفاده از استراتژی ها و روش های ناهمگن عوامل بازار برای خرید و فروش ارز و در نهایت، اثرگذاری عوامل غیربنیادی در تصمیم گیری سرمایه گذاران برای خرید و فروش ارز را به عنوان مهم ترین علل این پیچیدگی عنوان کردند.

یافته های این پژوهش نشان می دهد که در دو دوره ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۸ و ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ سهم نمودارگراها از کل مازاد تقاضای ارز تقریبا بیش از ۸۰ درصد است. در این دوره ها، کشور با نوسانات شدید نرخ ارز همراه بوده است. البته در دوره دوم تقریبا کل بازار را نمودارگراها در اختیار داشته و در نتیجه نوسانات در این دوره بسیار شدید و افزایشی بوده است. همچنین در این پژوهش به عوامل دیگری که سبب بالا رفتن سهم نمودارگراها در شبیه سازی شده اند، اشاره و توضیح داده شده است که این دو عامل در نظر نگرفتن هزینه معاملاتی و هزینه فرصت است. از این رو، فرض شده است که در صورت در نظر گرفتن این موارد احتمالا سهم نمودارگراها کاهش خواهد یافت؛ هرچند که احتمالا سهم آنها بسیار بیشتر از بنیادگراها خواهد بود. علاوه بر این، نتایج حاکی از این است که در دو دوره، یعنی سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۲ و ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۹ در بازه زمانی مورد بررسی، رفتار نرخ ارز نسبتا باثبات بوده است. در این دو دوره به ویژه دوره دوم، سهم بنیادگراها از نمودارگراها تا حدودی بیشتر بوده و باعث ایجاد ثبات در این بازار شده اند. همچنین یافته های این مطالعه حاکی از این است که از ابتدای سال ۹۳ مجددا سهم بنیادگراها از بازار در حال افزایش بوده و بنابراین بازار به سمت ثبات حرکت کرده است. محاسبات این مطالعه نشان می دهد که هرچه افق زمانی طولانی تر می شود، متوسط سهم نمودارگراها از مازاد تقاضا کاهش می یابد و بنیادگراها نقش مهم تری در بازار ایفا می کنند.

علاوه بر این، بررسی سود نمودارگراها و بنیادگراها در افق های زمانی مختلف نشان می دهد که در هر سه افق زمانی مجموع سود نمودارگراها در دوره زمانی مورد بررسی بیشتر از مجموع سود بنیادگراها است که این خود دلیلی بر وجود دیدگاه برون یابانه و نمودارگرا در این بازار است زیرا اگر آنها از فعالیت در این بازار سود نمی بردند از بازار خارج می شدند درحالی که بنیادگراها در مجموع در این بازار زیان می کنند. پژوهشگران در این مطالعه به تبیین نتایج پرداخته و معتقدند منشا و علت اصلی افزایش سهم نمودارگراها در بازار و وقوع بی ثباتی اولیه در این بازار به دلیل سیاست های اشتباه مقامات پولی و مالی، اظهارات غیرکارشناسی مقامات پولی، متنوع نبودن سمت عرضه این بازار، مستقل نبودن بانک مرکزی و کارا نبودن سایر بازارهای مالی و پولی است. به علاوه آنها به این نتیجه رسیده اند که این بی ثباتی اولیه و عدم شفافیت و اطلاعات کامل بازار به تدریج منجر به شکل انتظارات برون یابانه و سوداگرانه در بازار شده و بی ثباتی و نوسانات نرخ ارز را تشدید می کنند.

بنیادگراها در مقابل نمودارگراها

همان طور که در این مطالعه بیان شده است، نرخ ارز یکی از پرتلاطم ترین متغیرهای اقتصادی کشور در دو دهه گذشته بوده است. نوسانات نرخ ارز علاوه بر اثرگذاری متداول بر تصمیم گیری عوامل اقتصادی و سرمایه گذاران، بر سیاست های مالی دولت نیز بسیار موثر است. همچنین از آنجا که مهم ترین منبع بودجه دولت درآمدهای نفتی بوده که به صورت ارزی است، بنابراین پیش بینی درآمدهای ریالی ناشی از فروش نفت منوط به پیش بینی نرخ ارز است چرا که با افزایش نوسانات نرخ ارز بر نااطمینانی های قیمت ریالی نفت افزوده شده و درآمدهای ریالی دولت را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهد. در نتیجه بودجه نویسی را با چالش روبه رو می کند و به همین دلیل یکی از مهم ترین متغیرهای اثرگذار بر بودجه است. مطالعات انجام شده در این حوزه نشان می دهد که مهم ترین و رایج ترین مدل با عوامل ناهمگن به منظور مدل سازی نقش انتظارات در شکل گیری نوسانات نرخ ارز، مدل بنیادگرها- نمودارگراها است. در این مدل عوامل بازار به دو گروه اصلی با ویژگی های متفاوت تقسیم می شوند؛ بنیاد گراها انتظارات برگشت به میانگین دارند، یعنی هنگامی که نرخ ارز از میانگین بلندمدت آن بیشتر شد، تقاضای خود را کاهش می دهند و برعکس. نمودارگراها انتظارات برون یابانه دارند و با افزایش نرخ ارز، تقاضای خود را افزایش می دهند. مطالعات مختلف نشان داده اند که تراکنش بین این دو گروه و تغییر و پویایی های سهم آنها از تقاضای کل بازار ارز می تواند ویژگی های این بازار را توضیح دهد. این مطالعات نمودارگراها را مهم ترین عامل بی ثباتی بازار ارز می دانند.

در این پژوهش دو فرض اساسی در نظر گرفته شده است؛ فرض اول این است که عوامل بازار محدودیت های شناختی در فرآوری و ارزیابی اطلاعات دارند. آنها قادر به درک پیچیدگی مدل مورد استفاده نیستند. فرض دوم نیز این است که چون آنها از محدودیت های شناختی خود اطلاع دارند، تلاشی برای فهم کل پیچیدگی ها نمی کنند، بلکه از قواعد سرانگشتی ساده استفاده کرده و موقعیت خود را در بازار تعیین می کنند. عوامل در این مدل همانند مدل های سنتی عقلایی نبوده و در عین حال ساده لوح نیز نیستند، بلکه رفتار خود را با توجه به انگیزه ها تغییرداده و تعدیل می کنند. در واقع آنها با مکانیزم آزمون و خطا که شاید مهم ترین مکانیزم یادگیری بشر است، تصمیم گیری می کنند. مهم ترین کاربرد مدل بنیادگراها- نمودارگراها تاکید بر نقش پویایی سهم نمودارگراها از کل تقاضا و در نتیجه اثر آن برشکل گیری نوسانات متغیرهای مالی است. همچنین پژوهشگران نکته مهم دیگری را نیز در مدل سازی این مطالعه در نظر گرفته اند. آنها معتقدند به دلیل دخالت بانک مرکزی در بازار ارز و تلاش در پایین نگه داشتن نرخ ارز با وجود آنکه بنیادگراها انتظار برگشت به میانگین را دارند، اما میانگین الزاما با مقادیر بنیادی یکسان نیست. به عبارت دیگر، در ایران الزاما بنیادگراها مقدار بنیادی را دنبال نمی کنند (چون برآورد صحیح و دقیقی از آن ندارند)، اما استراتژی خرید و فروش را بر اساس میزان انحراف از میانگین اتخاذ می کنند.

سه توصیه برای بی ثباتی ارز

پژوهشگران با توجه به یافته های این تحقیق، به منظور کاهش نقش عوامل غیربنیادی و نمودارگراها در بی ثباتی نرخ ارز سه رهیافت اساسی توصیه کرده اند. آنها معتقدند اولا معین بودن مقدار بنیادی نرخ ارز نقش مهمی در تصمیم گیری بنیادگراها دارد. بنابراین باید تلاش شود تا با اتخاذ سیاست های مناسب از تحریف این متغیر مهم تصمیم گیری برای بنیادگرایان جلوگیری شود تا به این ترتیب بنیادگراها که نقش مهمی در ثبات این بازار دارند، معیار مناسبی برای تصمیم گیری خرید یا فروش ارز داشته باشند. این درحالی است که مقدار بنیادی نرخ ارز در کشور مشخص نیست و بنیادگراها احتمالا مقدار تعادلی نرخ ارز را که تفاوت زیادی با مقدار بنیادی نرخ ارز دارد معیار خرید و فروش قرار می دهند که در اکثر موارد زیان کرده و از این رو فضا برای فعالیت های سوداگرانه نمودارگراها فراهم می شود. مورد دوم، تغییر مداوم قوانین و مقررات مربوط به نحوه تعیین نرخ ارز در کشور است که سبب بی ثباتی این بازار شده و باعث شکل گیری انتظارات برون یابانه در این بازار می شود، از این رو سیاست گذاران باید از قاعده معینی برای تعیین نرخ ارز استفاده کنند. یکسان سازی نرخ ارز می تواند گام مهمی در این رابطه باشد. و در آخر، سمت عرضه ارز در کشور بسیار غیرمتنوع بوده و تا حدود زیادی انحصاری و در اختیار دولت است. دولت با تغییر مداوم سمت عرضه باعث بی ثباتی در بازار می شود و فرصت شکل گیری فعالیت های سوداگرانه را فراهم می سازد. بنابراین باید تلاش شود تا سمت عرضه از طریق متنوع سازی صادرات کالاها و خدمات رقابتی متنوع شود.

سه گانه غیرممکن

این در حالی است که به دلیل تثبیت نرخ ارز در سال های اخیر، علاوه بر تقاضای سفته بازی در بازار ارز، سیاست های پولی و سرمایه گذاری در کشور نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. بر اساس نظریه ای در مالیه بین المللی که «سه گانه ناممکن» یا «سه گانه تناقض آمیز» هم خوانده می شود ، هیچ کشوری (با اقتصاد آزاد ) نمی تواند همزمان هم ورود و خروج سرمایه را آزاد بگذارد ، هم نرخ برابری پول خود را ثابت یا تقریبا ثابت نگه دارد و هم سیاست پولی مستقلی را دنبال کند. کشورها می توانند دو سیاست از سه سیاست فوق را به اجرا درآورند؛ اما اجرای هر سه آنها غیرممکن است. بر اساس این تحلیل، اصرار سیاست گذاران اقتصادی دولت های مختلف در کشور به «تثبیت نرخ اسمی ارز»، همواره با انتقادهای متعددی از سوی اقتصاددانان و کارشناسان مواجه شده است که عمده این انتقادها، به اثر این سیاست بر «تضعیف رقابت پذیری قیمتی» محصولات ایرانی اشاره می کنند. این در حالی است که بررسی ها نشان می دهد سیاست ارزی ثابت علاوه بر تضعیف تراز تجاری، از کانال دیگری نیز اقتصاد را دچار اختلال می کند: در چنین نظامی، حفظ نرخ ارز به هدف اصلی بانک مرکزی تبدیل می شود و امکان اجرای سیاست پولی مستقل از این نهاد سلب می شود. این موضوع در نظریات رایج اقتصادی، تحت مدل ماندل-فلمینگ مطرح می شود که یکی از خوانش های آن می گوید در یک اقتصاد باز، اجرای نظام ارزی ثابت، استقلال سیاست پولی را به کاری«ناممکن» تبدیل می کند.

زیر پوست نوسان دلار

نوسانات دلار در بازار داخلی در یک ماه گذشته افزایش یافته است، ولی قیمت این ارز متناسب با تقویت آن در بازارهای جهانی بالا نرفته است. قیمت دلار در ۳۰ روزگذشته حدود ۱۵۰ تومان رشد کرد تا از ابتدای کانال ۳ هزار و ۶۰۰ تومان فاصله بگیرد و در نهایت روز گذشته حتی از سطح ۳ هزار و ۷۵۰ تومان عبور کند. با رشد قیمت دلار و افزایش دامنه نوسانات، از یکسو انتظارات معامله گران ارزی تغییر کرده و از سوی دیگر، سیاست گذار ارزی برای کنترل نوسانات ارزی تحت فشار بیشتری قرار گرفته است، البته کسانی که در حال حاضر از سیاست گذار انتظار کنترل نوسان را دارند، پیش تر حتی خواستار کاهش قیمت ها بودند. این در حالی است که چنین انتظاراتی شاید مطابق با عوامل بنیادی و وضعیت قیمت ها در بازارهای جهانی نباشد، موضوعی که در نهایت می تواند منجر به سودجویی نوسان گیران ارزی از این ناهماهنگی ها شود.

دامنه نوسانات دلار در دو ماه گذشته افزایش یافته است. انحراف معیار شاخص ارزی در دو ماه ابتدایی پاییز در حالی به ۲۹ تومان رسید که این میزان برای ۸ ماه ابتدایی سال حدود ۵۳ تومان بود. در واقع می توان گفت بخش زیادی از افزایش دامنه نوسان سال ۹۵ در نتیجه نوسانات مهر و آبان بازار ارز بوده است. با این حال، بررسی ها نشان می دهد که میزان انحراف معیار دلار در ۸ ماه ابتدایی سال های ۹۳ و ۹۴ نیز اختلاف چندانی با سال جاری نداشته است و حتی کمی بیشتر بوده است. انحراف معیار برای ۸ ماه ابتدایی سال های ۹۳ و ۹۴ به ترتیب ۶۳ و ۶۹ تومان بود. به این ترتیب، می توان گفت برخلاف انتظارات میزان دامنه نوسانات در سال جاری نه تنها تغییر فاحشی نسبت به سال های گذشته ندارد، بلکه کمتر بوده است. این در حالی است که در پاییز سال جاری شاخص دلار در بازارهای جهانی به طرز کم سابقه ای تقویت شده است.

شاخص دلار پس از گذشت ۱۴ سال در آبان سال جاری برای اولین بار از مرز ۱۰۱ واحد عبور کرد و در دوماه ابتدایی پاییز ۹۵ حدود ۵.۶ درصد تقویت شد. قیمت دلار در بازارداخلی نیز در ماه های اول و دوم پاییز در مسیر افزایشی قرار گرفت. البته میزان افزایش در بازار داخلی بسیار کمتر از بازارهای جهانی و حدود ۳.۲ درصد بود. در همین بازه زمانی، نرخ رسمی دلار حتی رشد کمتر از ۲ درصد را تجربه کرد که تقریبا ۳ برابر کمتر از میزان افزایش آن در بازارهای جهانی بود. به این ترتیب، سیاست گذار تا حدی به تقویت دلار در بازارهای جهانی واکنش نشان داده است، ولی شیب افزایشی بازار داخلی متناسب با تحولات جهانی نبوده است. در این وضعیت، از آنجایی که میزان افزایش بازار داخلی متناسب با متغیرهای جهانی نبوده است، ممکن است زمینه را برای آربیتراژ ارز و سودجویی عده ای نوسان گیر فراهم کند. البته اگر روند قیمت دلار در بازار داخلی و بازارهای جهانی را از ابتدای سال مقایسه کنیم، مشاهده می شود که تقریبا هر دو متناسب با یکدیگر رشد کرده اند، با این حال در اینجا نباید یک نکته را نادیده گرفت و آن تورم انباشته ای است که از گذشته وجود داشته است.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir