چهارشنبه شگفت‌انگیز اوپک
اقتصاد ایرانی: اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام چهارشنبه این هفته (۳۰ نوامبر) گردهم می آیند تا بار دیگر نظام سهمیه بندی اوپک را احیا کنند تا تعادل به بازار جهانی نفت خام بازگردد. این نظام که مطابق با آن سهم تولید هر یک از ۱۴ عضو اوپک و همین طور سقف تولید سازمان مشخص می شد، سال ۲۰۱۱ میلادی حذف شد. در آن سال ایران ریاست اوپک را به عهده داشت اما در آستانه تحریم ها بود و عربستان با علم به این موضوع و هوشمندی خاص خود نظام سهمیه بندی اوپک را کنار گذاشت. اکنون هم بیش از تمام اعضا، عربستان به دنبال احیای آن است.
کارشناسان و فعالان بازار نفت خام معتقدند که اگرچه نتایج نشست اوپک قابل پیش بینی نیست اما این بار احتمال دستیابی اوپک به یک توافق جامع برای کاهش تولید سازمان و تعیین سهمیه تولید هر کشور قوی تر از قبل است.
به گزارش ایران، مهدی عسلی، کارشناس ارشد انرژی و مدیرکل سابق امور اوپک و روابط با مجامع انرژی در این باره گفت: «شانس اینکه اعضای اوپک در نشست روز چهارشنبه به تفاهم دست یابند بسیار زیاد است. چراکه عربستان مایل است که این توافق حاصل شود.»
نرسی قربان کارشناس بین الملل انرژی نیز با بیان اینکه شواهد حاکی از آمادگی اوپک برای دستیابی به اجماع است، اظهار کرد: «احتمالاً این بار اجلاس اوپک نتیجه بخش خواهد بود.»
این دو کارشناس ارشد انرژی از زمره کارشناسانی هستند که تاکنون حاضر نبودند نتیجه نشست های اوپک را پیش بینی کنند.
قیمت نفت خام نیز که در هفته های اخیر روند نزولی در پیش گرفته بود، با نزدیک شدن به زمان این نشست در حال افزایش است. این موضوع نشان می دهد که بازار به نشست پیش روی اوپک بسیار امیدوار است. قیمت نفت خام با افزایش معاملات آتی و سرمایه گذاری بورس بازان در آن بالا می رود.
امیدواری ها از کجا نشأت می گیرد؟
تاکنون تنها تصمیمی که در اوپک گرفته شده، این است که سقف تولید نفت خام اوپک به ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه تا ۳۳ میلیون بشکه در روز برسد. این نخستین تصمیم اوپک از سال ۲۰۰۸ تاکنون بود که مهرماه سال جاری در نشست فوق العاده اوپک در الجزایر گرفته شد. ایران در دستیابی به این توافق نقش بسزایی داشت به طوری که دبیرکل اوپک تأکید کرده است: «توافق اعضای این سازمان در نشست الجزایر بدون همراهی سازنده و نقش رهبری ایران ممکن نبود.» هدف از این توافق کاهش عرضه نفت خام اوپک به منظور حمایت از قیمت نفت خام در بازارهای جهانی است. حجم تولید نفت خام اوپک در ماه اکتبر روزانه حدود ۳۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز (به گزارش آژانس بین المللی انرژی (IEA)) یا ۳۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز (بر اساس آمار اوپک) بوده است.
عربستان ناتوان در حفظ تولید فعلی
آمارهای تولید، موجودی انبار و صادرات نفت خام کشورهای عضو در اوپک با اظهار نظرهای مقامات نفتی این سازمان کمی متفاوت است. هر کشور سعی می کند تولید خود را بیشتر از آن چیزی که هست، نشان دهد.
در این میان عربستان یکی از زیرک ترین کشورهای عضو در اوپک است که بیشترین میزان تولید نفت خام در میان اعضای سازمان را نیز به خود اختصاص داده است. اگرچه در اوپک تصمیم گیری ها بر مبنای اجماع تمام اعضاست اما حجم تولید نفت خام هر کشور معرف میزان قدرت آن در تصمیم گیری هاست. از این بابت ریاض نقش بسزایی در تصمیمات این سازمان دارد.
عربستان سعودی بیش از ۱۰ میلیون بشکه از تولید اوپک را به خود اختصاص می دهد. عراق با تولید ۴ میلیون و ۷۷۴۰ هزار بشکه در روز در مقام دوم و ایران با تولید بیش از ۳ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در مقام سوم اوپک قرار دارد.
البته تولید نفت خام ایران از مرز ۳ میلیون و ۹۵۰ هزار بشکه در روز عبور کرده است اما رقمی که تاکنون به عنوان تولید نفت خام ایران در گزارش های اوپک ثبت شده ۳ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در روز است.
به هر حال ریاض بیش از ۳۰ درصد از تولید نفت خام اوپک را به خود اختصاص می دهد. ولی رقم دقیق این تولید متفاوت از ادعاهای مقامات سعودی و گزارش های این کشور به اوپک است.
آمارهای آژانس بین المللی انرژی نشان می دهد که عربستان در ۶ ماهه اخیر بیش از ۵۰ میلیون بشکه از ذخایر انبارهای نفت خود برداشت و به تولید خود اضافه کرده است تا بتواند پاسخگوی صادرات و نیاز داخلی آن باشد. این درحالی است که رقم صادرات نفت خام این کشور چندان تغییری نکرده است.
ریاض مدعی است که روزانه ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام تولید می کند اما گزارش های IEA این ادعا را رد می کند و نشان می دهد که تولید نفت خام عربستان چیزی در حدود ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه تا ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است. این کشور برای آنکه تولید نفت خام خود را بیش از واقعیت نشان دهد مدام در حال برداشت از ذخایر انبارش است و ظرف ۶ ماه ذخایر انبار این کشور از ۳۲۵ میلیون بشکه به ۲۷۰ میلیون بشکه رسیده است. اگر این روند ادامه پیدا کند، بزودی ناچار است که تولید و صادرات خود را کاهش دهد. لذا علاقه مند است که طرح فریز نفتی اجرایی شود و اعلام کند که این کاهش تولید به منظور پایبندی عربستان به توافق اوپک صورت گرفته است. به این ترتیب کشورهای دیگر را نیز مجبور می کند تا تولید خود را کاهش دهند یا حداقل برنامه های افزایش تولیدشان را متوقف کنند.
در این توافق ریاض نیز ۳۰۰ هزار بشکه از تولید خود به طور اسمی می کاهد. این میزان تقریباً ۳ درصد از تولید عربستان است.
روسیه آماده اجرای تعلیق نفتی است
روسیه یکی از طراحان فریز نفتی (توقف تولید نفت خام) است. این کشور در اوپک عضویت ندارد اما اکنون می خواهد با ۱۴ عضو این سازمان همکاری کند و تولید نفت خام خود را متوقف کند.
البته تاکنون مقامات این کشور در مورد کاهش تولید نفت خام روسیه حرفی نزده اند اما اوپک امیدوار است که بتواند ۷۰۰ هزار بشکه از تولید اعضا و ۳۰۰ هزار بشکه از تولید کشورهای غیر عضو در سازمان بکاهد تا قیمت نفت تکان بخورد و بازار در قیمت ۵۰ تا ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت خام به تعادل برسد.
اما بعید است که کشورهای غیر عضو در اوپک حاضر به کاهش تولید شوند. در این باره ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه می گوید: «مسکو برای تعلیق رشد تولید نفت با هدف تثبیت بهای آن در بازارهای جهانی آمادگی دارد.»
شرط این توقف تولید هم توافق اعضای اوپک در ۳۰ نوامبر است. به گفته پوتین، روسیه برای اجرای تعلیق رشد تولید نفت و حفظ آن در سطح کنونی مشکلی ندارد.
روسیه ماه اکتبر (ماه گذشته میلادی) با افزایش فعالیت و تولید روزانه ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت، در جایگاه بزرگ ترین تولید کننده جهان و بالاتر از عربستان و امریکا قرار گرفت.
این کشور با وجود این حجم از تولید نفت خام در رکود اقتصادی به سر می برد و بشدت نیازمند تحریک قیمت نفت خام است. چراکه به درآمدهای ارزی صادرات در این بخش برای پویایی اقتصادی و طرح های توسعه صنایع نفت و گاز نیاز دارد.
به تازگی عربستان سعودی و برخی کشورهای تولید کننده عمده نفت عضو اوپک به روسیه پیشنهاد کاهش ۴ درصدی تولید نفت خام داده اند اما روس ها این پیشنهاد را نپذیرفته اند.
عراق، مدعی اما متحد عربستان
بسیاری از کشورهای عضو در سازمان اوپک متحدان عربستان هستند. برای مثال قطر، امارات متحده عربی و عراق، کشورهای متحد با عربستان هستند که از تصمیمات آن حمایت می کنند. مفهوم آن تمایل اغلب کشورهای تأثیر گذار اوپک به احیای نظام سهمیه بندی اوپک است. اما در این میان عراق کشوری است که نمی خواهد تولید نفت خام خود را متوقف کند. این کشور بعد از توافق الجزایر بارها تأکید کرده است که حاضر نیست به طرح فریز نفتی بپیوندد؛ مگر آنکه این کشور مانند ایران، لیبی و نیجریه معاف شود. این موضوع بازار جهانی نفت خام را اندکی نگران کرده بود اما اخیراً محمد سانوسی بارکیندو دبیرکل اوپک از همراهی این کشور با اوپک خبر داده است. او بعد از نشست فوق العاده الجزیره در جریان سفرها یا در حاشیه نشستهای بین المللی با برخی از اعضای تأثیر گذار سازمان از جمله ونزوئلا، عراق، کویت، امارات، عربستان، ایران و روسیه دیدار داشته است. ظاهراً حتی عراق هم قول همراهی در مذاکرات پیش رو را داده است ودر جریان این سفرها و مذاکرات فهمیده که اوپک به توافق بسیار نزدیک شده است.
مهدی امیرمعینی، مشاور مؤسسه بین المللی مطالعات انرژی نیز در این باره می گوید: احتمال اینکه اعضای اوپک در این نشست به توافق برسند زیاد است و بعید می دانم عراق با کاهش سهمیه تولید مخالفت کند. به نظر می رسد عربستان در قضیه سهمیه بندی میزان تولید بسیار جدی است که بحث کاهش تولید نفت را مطرح کرده است و هنگامی که کشور عربستان بحثی را مطرح می کند چند کشور پیرو عربستان خواهند بود. عراق یکی از این کشورهاست.
و اما رویکرد ایران...
ایران که به تازگی از فشار تحریم های غرب رها شده، می خواهد تولید نفت خام خود را به میزان پیش از تحریم ها برساند.
تحریم های نفتی ایران دی ماه سال گذشته همزمان با اجرای برجام برداشته شد. در روز اجرای برجام تولید نفت خام ایران حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز و صادرات آن نیز یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز بود. اما ایران با به کار گیری تمام ظرفیت های موجود این رقم را افزایش داد. به طوری که اخیراً بیژن زنگنه وزیر نفت اعلام کرده است که تولید نفت خام ایران از مرز ۳ میلیون و ۹۵۰ هزار بشکه در روز عبور کرده است و صادرات نفت خام ایران در ماه اکتبر (آبان ماه) به ۲ میلیون و ۴۴۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
اما هدف ایران دستیابی به تولید ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز تا پایان سال جاری است و این رقم تقریباً برابر با حجم تولید پیش از تحریم ها و ۷.۱۲ درصد از سقف جدید تولید اوپک است. اگرچه برخی از کشورهای عضو در این سازمان نظیر عربستان حاضر نیستند که به ایران اجازه این افزایش تولید را بدهند اما ایران بارها تأکید کرده است بدون معافیت ایران از طرح فریز نفتی حاضر نیست با اوپک توافق کند. رأی منفی ایران به این طرح به معنای اجماع نداشتن اوپک و اجرا نشدن طرح است.
زنگنه در این باره می گوید: ایران پیش از این دیدگاههای خود را درباره سهمیه اش در اوپک اعلام کرده است و بر دیدگاههای پیشین خود اصرار دارد. ایران که به تازگی از فشار تحریم های غرب رها شده، حاضر نیست دست به خودتحریمی بزند. وزیر نفت ایران مسئول کاهش قیمت نفت خام در سال های اخیر را کشورهایی می داند که تولید خود را در غیاب ایران افزایش دادند. زنگنه معتقد است که ایران به دلیل تحریم های غرب و کاهش اجباری تولید نفت نقشی در کاهش قیمت ها نداشته است و اکنون مسئول احیای بازار را همان کشورهایی می داند که به وجود مازاد عرضه در بازار و کاهش قیمت نفت دامن زدند.
عربستان مسئول است
همان طور که اشاره شد در سال ۲۰۱۱ کشور عربستان با هوشمندی خاص نظام سهمیه بندی را در اوپک کنار گذاشت. در آن زمان ایران ریاست اوپک را به عهده داشت و عربستان مدعی شد، اوپک برای آنکه بتواند عراق را داخل نظام سهمیه بندی بیاورد باید سقف
۳۰ میلیون بشکه ای نظام سهمیه بندی را تجدید کند. این پیشنهاد را تمام ۱۲ عضو اوپک قبول کردند. اما این اشتباه بسیار بزرگ و تاریخی بود که کاملاً هوشمندانه و با محاسبه توسط عربستان صورت گرفت. آن زمان غرب اعلام کرده بود که از اول سال ۲۰۱۲ ایران را تحریم می کند و عربستان می دانست که تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۲ کاهش می یابد. لیبی نیز تولیدش به دلیل جنگ داخلی کاهش یافته بود. عربستان می دانست تولید ایران و لیبی کم می شود و آنها می توانند تولید نفت خام خود را افزایش دهند؛ بدون آنکه کسی بتواند آنها را متهم کند، این اتفاق افتاد. ۴ کشور عربستان، امارات متحده عربی، عراق و قطر تولید خود را از سال ۲۰۱۲ تاکنون نزدیک به ۴ میلیون بشکه افزایش دادند و ۵.۱ میلیون بازار ایران و یک میلیون بازار لیبی را گرفتند و تولید نفت اوپک را به ۵.۳۱ میلیون بشکه رساندند. بنابراین ۴ میلیون بشکه بیشتر تولید کردند و این از زمانی بوقوع پیوست که قیمت نفت بیش از ۱۰۰ دلار بود. به این ترتیب در غیاب ایران این کشورها سود زیادی کردند.
اکنون ایران این کشورها را مسئول می داند و معتقد است اگر قرار است تولید نفت خام اوپک محدود شود باید این کشورها بیش از دیگر کشورها تولید خود را کاهش دهند.
به هر حال وزیران نفت و انرژی اوپک، ٣٠ نوامبر (١٠آذر ماه) به منظور بررسی سیاست های تولید خود در دبیرخانه دائمی این سازمان در وین گردهم می آیند و ایران امیدوار است که طی این نشست وزارتی توافق حاصل شود. احیای نظام سهمیه بندی اوپک بعد از ۵ سال می تواند به بازار یک تکان مثبت دهد اما این اتفاق نباید با تحریم مجدد تولید نفت خام ایران همراه باشد. اگرچه اعضای اوپک به توافق های داخل سازمانی پایبند هستند اما نادیده گرفتن این توافق ها نیز جرم محسوب نمی شود.
بازار نفت
بازار جهانی نفت خام چشم به راه اجلاس ۳۰ نوامبر اوپک (۱۰ آذر) است و امیدوار است که با سیاستگذاری اوپک برای کاهش عرضه نفت خام، شاهد بهبود در قیمت این کالا باشد. قیمت نفت (که با شاخص برنت سنجیده می شود) اکنون در محدوده ۵۰ دلار برای هر بشکه به سر می برد. اگر اعضای اوپک تولید نفت خام خود را ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند، با حفظ شرایط فعلی قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۷ در محدوده ۵۰ الی ۶۰ دلار برای هر بشکه باقی خواهد ماند.
اوپک از زمانی که قیمت نفت خام روند کاهشی در پیش گرفته، بارها قیمت را تحت تأثیر قرار داده است. با نگاهی به نمودار قیمت نفت خام در ۵ سال اخیر ملاحظه می کنیم که قیمت نفت خام از نرخی بالاتر از ۱۱۰ دلار به کمتر از ۵۰ دلار برای هر بشکه در اواخر سال ۲۰۱۴ رسید. اجلاس نوامبر ۲۰۱۴ اوپک که به رهبری عربستان به پایان رسید نقش زیادی در کاهش قیمت ها داشت. پس از آن بازار انگشت اتهام را به سمت این سازمان نشانه گرفت. این درحالی است که عامل اصلی کاهش قیمت نفت خام، رشد تولید نفت غیرمتعارف امریکا (شیل اویل) بود. قیمت نفت در دو سال اخیر حتی به قعر ۲۷ دلار برای هر بشکه نیز رسید. اما در این نرخ دوام نیاورد و در ۵ ماه اخیر در کانال ۴۰ دلار نوسان داشته است. این قیمت نفت خام تولید نفت گرانقیمت از منابع شیل (سنگ های رسوبی) را غیر اقتصادی کرده است و هر روز تعداد بیشتری از دکل های حفاری امریکا غیرفعال می شوند. با وجود این کارشناسان معتقدند اگر قیمت نفت به ۶۰ دلار برای هر بشکه برسد دوباره تولید نفت غیرمتعارف اقتصادی می شود و ممکن است عرضه این نوع نفت جایگزین نفت متعارف اوپک شود.
اوپک سازمان کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC)، یک کارتل بین المللی نفتی است که متشکل از ۱۴ کشور است. کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، گابن، اندونزی و ونزوئلا. مقر بین المللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت. ایران بنیانگذار این سازمان و یکی از مؤثر ترین اعضای آن است. در دوسال اخیر ادعا می شد که اوپک اثرگذاری خود را در بازار جهانی نفت خام از دست داده است اما اهمیت نشست ۳۰ نوامبر (اجلاس ۱۶۹ اوپک) نشان می دهد که این سازمان هنوز تأثیرگذار است.
