بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 3 آذر 1395      12:35

معمای اقتصادی سردار

اقتصاد ایرانی: بیش از ٦١ هزار و ٢٠٠ «فالوئر» سرلشکر پاسدار، محسن رضایی میرقائد حدود ١٠ روز پیش در صفحه رسمی اش در اینستاگرام، با این پرسش مواجه شدند: «#شما خوانندگان بگویید این پول ها در کدام بازارهایی می چرخد که رونق اقتصادی و اشتغال را نتوانسته حل کند؟ بی کاری طی شش ماه گذشته بیشتر هم شده است».
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، عکسی تازه با عنوان «پول ها کجا هستند؟» منتشر کرد و در یادداشتی کوتاه، مردان اقتصادی دولت را به چالش کشید. او زیر عکسی با زمینه سیاه و چند اسکناس معلق در هوا، نوشته بود: «هنگامی که از مسئولان اقتصادی، بانکی دولت پرسیده می شود چرا در بازار پول نیست جواب روشنی به مردم نمی دهند. با توجه به اینکه نقدینگی دولت آقای روحانی طی چهار سال گذشته چندبرابر شده است؛ چرا پول در جیب مردم نیست و خریدها کم شده است؟ 

خریداران تبدیل به تماشاچی در بازار شده اند. خانم ها و جوانان که بیشترین مشتریان مغازه ها هستند پولی در جیبشان نیست. نقدینگی از مرز یک میلیون میلیارد تومان گذشته پس چرا پول دست مردم نیست و تقاضای کل پایین آمده است؟ بالاخره این پول ها در جایی در حال کارگذاری و فعالیت هستند. آنجا کجاست؟ خوب است دولتمردان برای مردم توضیح بدهند».
چهار هزار و ٣٥١ نفر این پست را لایک کرده اند و ٥٨٥ نظر هم نوشته اند؛ نظرهایی متفاوت و برخی به شدت متناقض. برخی به تندترین شکل ممکن، به پرسشی که رضایی مطرح کرده پاسخ داده و برخی دیگر از او طلب کمک کرده اند. برخی گفته اند که حرف دلشان زده شده است و برخی دیگر هم این سؤال را از اساس خنده دار دانسته اند؛ چراکه رضایی خودش پاسخ آن را می داند.

به گزارش شرق، این گزارش هم پرسش محسن رضایی را از کارشناسان اقتصادی پرسیده است که در پی می آید. پیش از آن اما چند نکته طرح می شود. «محسن رضایی» اقتصاد خوانده است. از رساله دکتر ایش با عنوان «پول، اعتبار و تعادل عمومی» دفاع کرده است. او بعدتر همین رساله را در قالب کتابی با همین عنوان منتشر کرده است. آیا اقتصاددانی که اتفاقا تمرکز تحصیلی اش بر موضوع «پول» بوده است، پاسخ این پرسش را نمی داند؟ گذشته از این، او در سال های ابتدایی شکل گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این نهاد حضوری فعال و مؤثر داشت و بعدتر فرمانده کل سپاه شد. هرچند بعدتر استعفا داد، اما از سال گذشته دوباره به این نهاد بازگشته است. رضایی پیش تر رئیس کمیسیون اقتصاد کلان مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده و اکنون هم دبیر این مجمع است. با این اوصاف همواره در یکی از لایه های مدیریتی بالای کشور حضور داشته است. آیا یک اقتصاددان مدیر، نمی داند که نقدینگی رشدکرده در کشور صرف چه شده است؟ یا می داند و از مطرح کردنش هدف خاصی را دنبال می کند؟ اگر پاسخ را می داند، در ساده ترین تحلیل می توان «ارتباط مستقیم با مردم» را دلیلی برای طرح این پرسش دانست و در تحلیلی پیچیده تر می توان گمانه نزدیکی به انتخابات را پررنگ دید.

به هرروی شرق پرسش رضایی را از اقتصاددانان پرسیده است. در سال های گذشته پایه پولی کشور همواره مسیری صعودی را پیموده است. افزایش پایه پولی و البته نقدینگی اما تقریبا بر بخش های واقعی اقتصاد بی اثر جلوه کرده است. با رشد این چنینی نقدینگی، نه تنها تولید رونق نگرفته، بلکه تورم هم کاهش خزنده داشته است. واقعیت این است که بی اثربودن رشد نقدینگی در یک اقتصاد سالم و حتی نیمه بیمار، طبیعی نیست اما شاید برای اقتصاد در رکود ایران طبیعی جلوه کند. برخی احتمال می دهند این نقدینگی در حساب ها و سپرده های بانکی افراد نشسته باشد؛ ترکیب نقدینگی هم نشان می دهد بخش شبه پول بیش از بخش پولی رشد کرده است. بیش از دو دهه است که این موضوع با عنوان «پارادوکس نقدینگی» از سوی اقتصاددانان بررسی و تحلیل شده است. برای نمونه، عباس شاکری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در کتاب «مقدمه ای بر اقتصاد ایران» به شکل مفصل به این بحث پرداخته است. پارادوکس نقدینگی به این معنا است که در اقتصاد ایران در دوره هایی که به دلایل مشخصی، بی سابقه ترین رشدها در نقدینگی رخ می دهد، حادترین بحران ها به مردم و تولیدکننده ها معطوف می شود؛ یعنی آنها با بحران کمبود نقدینگی روبه رو هستند؛ درحالی که اقتصاد با رشد بی سابقه نقدینگی روبه رو است.

مسئولان، پاسخ گویی را وظیفه خود نمی دانند

حمیدرضا برادران شرکا، رئیس اسبق سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور

رشد نقدینگی در کشور هم اکنون بسیار بالاست و چیزی در حدود ٣٠درصد را نشان می دهد و دولت نیز آن را پذیرفته است. از آنجا که حجم نقدینگی موجود بسیار بالاست، بنابراین رشد آن نیز، رقم چشمگیری را نمایان می کند. هرچند رشد نقدینگی بالا در اقتصاد ایران عجیب نیست. بانک مرکزی درحال حاضر باید توضیح دهد که این نقدینگی در اثر چه اقدامی حاصل شده است. به نظر می رسد دولت ناچار بود درآمد حاصل از نفت را به ریال تبدیل کرده و به خزانه می ریخت و در این شرایط نخواسته بانک ها در شرایط رکودی، منابع پولی خود را از دست بدهند و بنابراین خود وارد عمل شده است.

نزدیک به انتخابات، رقبای انتخاباتی مسائلی که مورد سؤال مردم است را مطرح می کنند. در اینجا مسئولان باید وظیفه خود بدانند که بلافاصله به این پرسش ها پاسخ داده و به ابهامات خاتمه دهند. زمانی که در سازمان برنامه وبودجه مسئولیت داشتم، وقتی اظهارنظر مردمی در قالب بریده جرائد از سازمان منتشر می شد، کارشناسان را فراخوانده و از آنها می خواستم پاسخ آنها را به شیوه ای منطقی و مؤدبانه بدهند، زیرا مسئولان، باید پاسخ پرسش های مردم را بدهند.

این پرسش ها از اکنون تا زمان انتخابات بیشتر هم مطرح خواهد شد و مسئولان باید گوش به زنگ باشند و کارشناسان خود را بسیج کنند و به محض طرح پرسش از سوی مردم، به آنها پاسخ دهند، اما اکنون می بینیم با وجودی که پرسش های پرشماری در شبکه های اجتماعی در رابطه با موضوعات مختلف اقتصادی مطرح است، پرسش ها بی پاسخ می ماند. گواینکه مسئولان، پاسخ گویی را وظیفه خود نمی دانند. در حقیقت، طرح پرسش از مسئولان نزدیک به انتخابات طبیعی است، آنچه غیرطبیعی است، پاسخ ندادن مسئولان به پرسش های مردم است.

اعلام موضع رضایی در مقابل دولت

بهروز هادی زنوز، اقتصاددان

اظهارنظر مسئولی مانند محسن رضایی، به نظر می رسد بیش از آنکه از بُعد اقتصادی مطرح باشد، از بعد سیاسی مدنظر است. محسن رضایی، فردی سیاسی است و احتمال دارد دوباره بخواهد کاندیدای ریاست جمهوری شود؛ بنابراین از هم اکنون به دنبال آن است که موضعی در مقابل دولت بگیرد.
کسی که پس از سه تا چهار سال بحران بانکی، اکنون بپرسد پول ها کجاست، به نظر می رسد آگاهی کافی از موضوع ندارد، یا انگیزه ای سیاسی در پس طرح این موضوع از جانب او مطرح است.
او قصد بیان این موضوع را دارد که مشکلات موجود اقتصادی ایران، ناشی از نهاد مالی و بانکی است. این موضوع درست است؛ اما باید تحلیل کرد چرا نهادهای مالی به این روز افتاده اند که چنین تحلیلی در سخنان او دیده نمی شود.

انگیزه بیان پرسشی «درست»، مهم نیست

بایزید مردوخی، اقتصاددان

نقدینگی درحال حاضر بین مردم در چرخش است. کمی به صورت اسکناس و پول نقد و بیشتر در قالب حساب های بانکی نزد مردم قرار دارد. بخشی از این نقدینگی به نوعی نیازهای مردم و صنعتگران را تأمین می کند و بخشی از آن که حجم آن به شدت در حال فزونی است، در چرخه معیوبی قرار گرفته است. در واقع پول در دست مردم در حال چرخش بیهوده است اما در جایی به عنوان سرمایه رسوب نمی کند. اکنون بخش صنعت به نقدینگی بسیاربالایی محتاج است. از طرفی نقدینگی در سیستم بانکی هم بسیار کم است، زیرا تسهیلات پرداخته شده اما به سیستم بانکی بازنگشته است و به همین دلیل بانک ها هم قادر به پاسخ گویی به سرمایه در گردش بنگاه های اقتصادی نیستند. چرخه نقدینگی مولد در کشور بسیار ضعیف شده است، اما در مقابل نقدینگی در بخش های نامولدی مانند برج سازی خوابیده است. این برج ها در حال ساخت یا تکمیل شده است. از سویی تسهیلاتی که برج ساز گرفته است، باید دو سال پیش تسویه می کرده ، اما از آنجایی که این صنعت دچار رکود شده در تیرآهن و سیمان و زمین و... منجمد شده و در نتیجه از چرخه گردش مولد خارج شده است.
اینکه مسئولی مانند محسن رضایی این موضوع را بیان می کند، انگیزه اش هرچه باشد مهم نیست، اما سؤال خوبی را مطرح کرده است. مسئولان باید پاسخ دهند که این نقدینگی در کدام بخش های اقتصادی رسوب کرده و در کدام بخش های اقتصادی در چرخش است. هیچ اطلاع موثقی درباره اینکه این نقدینگی در کدام بخش در حال گردش یا رسوب است، وجود ندارد، درحالی که رقم این نقدینگی بسیار بزرگ و درخورتوجه است و ضرورت روشنگری درباره آن نیز امری دارای اهمیت، چراکه کمک می کند قضاوت ها درباره امور اقتصادی درست تر باشد.

سرعت گردش پول، حلقه مفقوده نقدینگی بی اثر

کامران ندری، مدیر گروه سابق بانکداری اسلامی در پژوهشکده پولی و بانکی

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام یک پرسش مطرح کرده اند که به گمان من با این پرسش جذاب، اقتصاددانان را به چالش کشیده است. موضوعی در اقتصاد ایران وجود دارد که ربطی هم به این دولت و آن دولت ندارد. در سال های گذشته، نقدینگی همواره رشد کرده؛ اما نرخ رشد اقتصادی، اگر کاهش پیدا نکرده، در بهترین شرایط ثابت مانده است. البته در سه، چهار سال گذشته، موضوع دیگری هم به این بی رشدی اضافه شده است؛ آن هم اینکه تورم هم رشد نکرده است. پس در مجموع دیده می شود که نقدینگی رشد چشمگیری داشته؛ اما نه تورم بالا رفته است و نه نرخ رشد اقتصادی. با این وصف، این یک پرسش طبیعی است که این نقدینگی در کجای اقتصاد کشور قفل شده است؟ زمانی که این نقدینگی نه در اختیار عوامل تولید است و نه در دست مردم، رهگیری اینکه در کجای اقتصاد فریز شده است، بسیار سخت و پیچیده می شود. تنها بانک مرکزی می تواند به این پرسش، پاسخی دقیق بدهد. در دیگر کشورها، اقتصاددانان با توجه به داده هایی که بانک های مرکزی منتشر می کنند، می توانند تکنیک هایی را به کار بگیرند که با آن، روند جریان پول را در اقتصاد رد گیری کنند. نمونه این تکنیک ها، «جدول جریان وجوه» است. متأسفانه اینها در اقتصاد ایران تولید نمی شود. به گمان من، اگر بانک مرکزی چنین ابزارهایی داشته باشد، می توان به پرسش «آقای رضایی» به سادگی پاسخ داد؛ هرچند اکنون متأسفانه فضا مبهم است.
خب؛ روشن است که این نقدینگی از مرزهای جغرافیایی ایران خارج نشده است، تورم را هم که بالا نبرده است، در تولید و بنگاه ها هم که وارد نشده است؛ پس روشن است در جایی از اقتصاد، فریز شده است. نکته مهم آن است که در سال های گذشته، ضریب تکاثر (فزاینده) پول همواره بین پنج و شش بوده است، انبساط نرخ رشد پایه هم همواره تداوم داشته است.
شاید با نظر به همه آنچه گفته شد، بتوان «سرعت گردش پول» را حلقه مفقوده این ماجرا دانست. رابطه «مبادله پول»، نشان می دهد همواره باید بین «حجم پول × سرعت گردش پول» با «قیمت × میزان معاملات اقتصاد» برابر باشد. دقت در این معادله روشن می کند، حجم پول افزایش داشته است و در سوی دیگر مبادله، میزان معاملات اقتصاد به میزان انتظار، بالا نرفته است. در یک رابطه بلند مدت اقتصادی، «نرخ تورم + نرخ رشد تولید» باید با «نرخ رشد سرعت گردش پول» برابر باشد. پر واضح است که سال های گذشته نرخ نقدینگی همواره بالاتر از «نرخ تورم + نرخ رشد تولید» بوده است. مجموعه همه اینها نشان می دهد که سرعت گردش پول بسیار کم شده است. دلیل این سرعت پایین گردش پول هم به عوامل ساختاری اقتصاد ایران ربط دارد. این مشکلات ساختاری، باعث می شود رشد نقدینگی نه روی تورم تخلیه شود و نه بر تولید (نرخ رشد اقتصادی).
شاید این پرسش چالش برانگیز آقای رضایی در سال پایانی دولت، سیاسی تفسیر شود؛ اما من نمی خواهم از آن منظر به آن نگاه کنم؛ چرا که این پرسش، به هر حال باید پاسخ داده شود؛ چه سال آخر دولت باشد چه نباشد.

بخش اعظم نقدینگی به شکل شبه پول در بانک هاست

هادی حق شناس، اقتصاددان

در پاسخ به این پرسش که پول های کشور در کجا خفته اند، چند نکته وجود دارد؛ نخست آنکه در دولت قبلی نقدینگی هفت برابر شد و از ٧٠ هزار میلیارد تومان به حدود ٥٠٠ هزار میلیارد تومان رسید. در این دولت نقدینگی ٥٠٠ هزار میلیارد تومانی به حدود یک میلیون میلیارد تومان رسید و در واقع دوبرابر شد که نسبت به دولت قبل، فاصله زیادی دارد. در تعریف نقدینگی یکی از اجزا پول (اسکناس، مسکوکات و سپرده های دیداری) است و جزء دیگر سپرده های مدت دار است که در این دولت سپرده های مدت دار به دلیل نرخ سود دورقمی، افزایش پیدا کرده است و حتی نسبت مسکوکات و اسکناس نسبت به کل سپرده ها، براساس آمار شش ماهه بانک مرکزی حدود ٢٠ درصد کاهش پیدا کرده است. در سمت دیگر تعریف نقدینگی، دو جزء بدهی دولت با بانک مرکزی و بدهی بانک ها به بانک مرکزی قرار دارد که هر دو افزایش یافته است و افزایش این دو ضربدر ضریب فزاینده، نقدینگی را تشکیل می دهد. وقتی می گوییم یک میلیون میلیارد تومان حجم نقدینگی ایران است، این میزان تماما سکه و مسکوکات یا سپرده دیداری نیست بلکه بخش قالب آن شبه پول است که در یک سمت سپرده های مدت دار و در سمت دیگر بدهی دولت و شرکت های دولتی به بانک مرکزی است؛ بنابراین با لحاظ این نکات می توان دریافت که نقدینگی موجود در دست مردم یا همان پولی که در اذهان شکل گرفته، افزایش چندانی نداشته است. در واقع می توان گفت اکنون حجم گسترده تری از نقدینگی به شکل شبه پول نزد بانک هاست و در آنجا قفل شده است.  اینکه آقای محسن رضایی، عضو تشخیص مصلحت نظام که اقتصادخوانده هم هست، این موضوع را مطرح می کند به نظر می رسد می داند موضوع از چه قرار است. آنچه مسلم است در اینکه متناسب با انتظار رونق و رشد اقتصادی شکل نگرفته است، شکی نیست، اما یک نکته باید در نظر گرفته شود که در سال ٩٥، کشور با ٢٠ میلیارد دلار پول نفت در حال اداره شدن است و این ٢٠ میلیارد دلار در سال ٩٥، با حدود صد میلیارد دلاری که در سال ٩٠ بوده، تفاوت اساسی دارد. بالاخره از پول نفت نه تنها بودجه های عمرانی تشکیل می شود بلکه بخش مهمی از بودجه های جاری هم از محل فروش نفت تأمین می شود. مالیات ها و سایر منابعی که دولت اخذ می کند، جواب گوی هزینه های جاری و عمرانی نیست.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir