خطر ناسیونالیسم در کمین جهان

اقتصاد ایرانی: اکونومیست در سرمقاله خود نوشت که ترامپ تازه ترین سرباز یک نوع از ملی گرایی خطرناک است که باید به آن عنوان «ملی گرایی قومی» را داد. این نوع ناسیونالیسم پرخاشجویانه و نوستالژیک است و بر پایه نژاد یا تاریخ، قصد از هم پاشیدن یک ملت را دارد. در نیمه نخست قرن بیستم و در سیاه ترین ساعت آن، ملی گرایی قومی به جنگ منجر شد. اما پوپولیسم ترامپ ضربه ای است بر ملی گرایی مدنی. به باور اکونومیست، ملی گرایی در سایر نقاط جهان نیز در حال قدرت گرفتن است.

هفته نامه اکونومیست در سرمقاله این هفته خود با اشاره به شعار ترامپ با مضمون «نخست آمریکا»، نوشت که ترامپ تازه ترین سرباز یک نوع ملی گرایی خطرناک است. اکونومیست در سرمقاله خود چنین نوشت: وقتی که دونالد ترامپ وعده داد آمریکا را بار دیگر به یک قدرت بزرگ تبدیل خواهد کرد، در واقع شعار رونالد ریگان در سال ۱۹۸۰ را بار دیگر تکرار کرد. در آن زمان رای دهندگان آمریکایی پس از شکست هایی که در دوران ریاست جمهوری کارتر شاهد بودند، خواستار احیا بودند. در ماه جاری هم مردم به این دلیل به ترامپ رای دادند که به آنها وعده داد یک تغییر «تاریخی بی همتا در زندگی» را برای آنها به ارمغان می آورد. البته تفاوتی بین این دو هست. ریگان در زمان انتخابات آمریکا را به عنوان «یک شهر درخشان بر فراز تپه» توصیف کرده بود. او با تهیه فهرستی از همه اقداماتی که آمریکا می توانست برای استقرار امنیت در جهان انجام دهد، رویای کشوری را به تصویر کشیده بود که «درون گرا نیست بلکه به دیگران تمایل دارد و برون گراست.» در مقایسه اما ترامپ، سوگند خورده است که آمریکا را در اولویت قرار دهد. ترامپ گفته است که دیگر اجازه نخواهد داد جهانی شدن، کشور یا مردمش را احاطه کند. آمریکای ریگان خوش بین بود در حالی که آمریکای ترامپ عصبانی است. به ملی گرایی نوین خوش آمدید. برای نخستین بار از جنگ جهانی دوم تاکنون قدرت های بزرگ و در حال رشد به طور همزمان تحت بندگی شووینیسم (ملی گرایی افراطی) در آمده اند. رهبران کشورهایی از قبیل روسیه، چین و ترکیه همچون ترامپ به دیدگاه بدبینانه ای دچار شده اند که بر اساس آن سیاست خارجی اغلب یک بازی بی حاصل است که در آن منافع جهانی در رقابت با منافع ملی قرار می گیرند. این یک تغییر بزرگ است که به جهانی خطرناک تر منجر خواهد شد. ملی گرایی یک مفهوم موسع است و به همین دلیل است سیاستمداران دستکاری در آن را بسیار آسان می یابند. در بهترین وضعیت، ملی گرایی موجب اتحاد کشور در زمینه ارزش های مشترک می شود تا اموری که افراد به تنهایی نمی توانند مدیریت کنند، به درستی شکل گیرد. «ملی گرایی مدنی» در جهت مصالحه در امور و با نگاهی به آینده است. این نوع از ملی گرایی با ارزش های جهانی همچون آزادی و برابری در ارتباط است. در عوض «ملی گرایی قومی» که بی حاصل است، پرخاشگر و نوستالژیک است و بر پایه نژاد یا تاریخ، قصد از هم پاشیدن یک ملت را دارد. در نیمه نخست قرن بیستم و در سیاه ترین ساعت آن، ملی گرایی قومی به جنگ منجر شد.

پوپولیسم ترامپ ضربه ای است بر ملی گرایی مدنی. ترامپ تلاش های پیشین آمریکا را در شرایطی تضعیف می کند که ملی گرایی در سایر نقاط جهان نیز در حال قدرت گرفتن است. در روسیه، ولادیمیر پوتین به ارزش های آزادی خواهانه جهان انتقاد کرده تا تلفیقی از سنت نژاد اسلاو و مسیحیت ارتودوکس را به نمایش گذارد. در ترکیه، رجب طیب اردوغان از اتحادیه اروپا و مذاکرات صلح با اقلیت کرد روی گردانده و به نوعی از ملی گرایی روی آورده است که هدفش رصد و شناسایی سریع توهین ها و تهدیدهای خارجی است. در هندوستان نارندرا مودی در حالی که به خارج و مدرن سازی نگاه می کند، پیوندهایی با گروه های هندوی ملی گرای قومی دارد که مروج ملی گرایی افراطی و تحمل نکردن سایرین هستند. در چنین شرایطی، ملی گرایی چینی چنان عصبانی و خشن شده است که حزب کمونیسم برای کنترل آن به دردسر افتاده است. درست است که این کشور به بازارهای باز وابسته است، برخی نهادهای جهانی را در خود جای داده و می خواهد به آمریکا نزدیک شود اما از دهه ۱۹۹۰ به بعد، به کودکان مدارس یک مقدار ثابت روزانه آموزش های «میهن دوستانه» داده می شود تا ماموریت پاک کردن یک قرن سوابق تحقیرآمیز را بر عهده گیرند و اگر از دید قوم «هان» به سایرین بنگرید، همه افراد دیگر شهروند درجه دو هستند. همزمان با شکوفایی ملی گرایی قومی، بزرگ ترین تجربه جهان در «پساملی گرایی» در حال زوال است. معماران اتحادیه اروپا بر این باورند که ملی گرایی که موجب دو تکه شدن اروپا در دو جنگ جهانی شد، پژمرده خواهد شد و از میان خواهد رفت و رقابت های ملی جای مجموعه ای از مفاهیم دیگر همچون کاتولیک، آلزاسی، فرانسوی و اروپایی را به طور همزمان خواهند گرفت. اما در بخش اعظم اروپا چنین اتفاقی هرگز روی نداد. انگلستان به ترک اتحادیه اروپا رای داد و در کشورهای کمونیست سابق همچون لهستان و مجارستان قدرت به گروه هایی که از خارجی ها در هراسند و به ملی گرایی افراطی باور دارند انتقال داده شده است. یک تهدید کوچک اما در حال رشد هم وجود دارد و آن اینکه فرانسه از اتحادیه اروپا روی برگرداند و در نتیجه آن را به نابودی کشاند. در آمریکا ترامپ باید این را بفهمد که سیاست هایش به ملی گرایی رقابتی سایر کشورها منجر خواهد شد. مشارکت نداشتن با جهان نه تنها آمریکا را از جهان جدا نخواهد کرد، بلکه تنها باعث خواهد شد که در برابر شورش ها و نزاعی که ملی گرایی نوین موجب می شود، آسیب پذیر شود. اگر سیاست جهان مسموم شود، آمریکا محروم خواهد ماند و خشمش بیشتر خواهد شد و این خطر را به وجود خواهد آورد که ترامپ به یک دور باطل انتقام و دشمنی دچار شود. هنوز برای پایان دادن به دیدگاه تیره او دیر نیست. او برای کشورش و برای کل جهان نیاز دارد که به نوع میهن پرستی روسای پیشین روی آورد.

منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد