بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 16 آبان 1395      12:17

درس‌های بحران اقتصادی ۲۰۰۸ میلادی برای اقتصاد دنیا

اقتصاد ایرانی: بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی هرچند اثرات عمیقی بر اقتصاد کشورهای مختلف برجای گذاشت اما درس هایی که در پی این بحران حاصل شد، اندیشمندان اقتصادی را در سراسر دنیا به تعمق در مورد موضوعاتی واداشت که پیش از این سال ها پذیرفته شده و مبنای پیش بینی های اقتصادی قلمداد می شدند. درحقیقت بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی تحلیل های عمیق تری از پدیده بحران و علل و عوامل دخیل در آن در پی داشت که به بازشناسی عوامل موثر در این بحران اقتصادی انجامید. در کنار این شرایط، دانشکده های اقتصاد نیز در رویکرد آموزشی خود تغییراتی ایجاد کردند و مباحثی متناسب با بحران اقتصادی در برنامه آموزشی خود گنجاندند. این در حالی است که در این زمینه در ایران با وجود پشت سر نهادن بحران اقتصادی که در سال ۱۳۹۰ رخ داد، هیچ بازنگری در مفاهیم اقتصادی که در دانشگاه ها تدریس می شود صورت نگرفت. در این زمینه احسان خاندوزی، عضو هیات علمی و مدیر دفتر اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی بر این باور است که باید آغوش خود را بر درک بهتر مفاهیم بحران های مالی باز کنیم تا بتوانیم از بحران ها به بهترین شیوه درس بگیریم.

به گزارش تعادل، تحلیل خاندوزی از بحران سال ۲۰۰۸ میلادی و نقش آموزش مفاهیم اقتصادی در این رابطه را در ادامه می خوانید.

همیشه از واژه بحران با لحن ناخوشایندی یاد می کنیم اما هر امر سخت و ناخوشایند یک وجهه دلپذیر هم دارد. زمانی که «کوهن» کتاب انقلاب ساختارهای علمی را می نوشت که سرآغاز مباحث مفصلی در حوزه روش شناسی و فلسفه علم شد، یکی از کارهایی که «کوهن» انجام داد این بود که کتاب او یکی از تصاویر خوشایند بحران را به ما معرفی کرد. نشان داد وقتی بحران ها در یک علم شکل می گیرند، باید منتظر زایش های نویی در حوزه علمی باشیم. وقتی پارادایم غالب علمی نمی تواند به سوالاتی که مطرح می شود پاسخ بدهد، به ناچار سراغ این می رویم که یا در این پارادایم تغییراتی ایجاد کنیم که قدرت تبیینی این پارادایم را افزایش دهد و بسیاری از پدیده های واقعی را بتوانیم با آن پارادایم تبیین کنیم یا اگر زمان آن فرا رسیده و جایگزینی در دسترس داریم، یک «پارادایم شیفت» رخ دهد. بنابراین برای عالمان هر رشته به ویژه علوم اجتماعی که آزمایشگاهی در دسترس ندارند بحران ها، فرصت مغتنمی است و یک اقتصاددان باید رغبت زیادی داشته باشد که در طول دوران زندگی بحران های متعددی را ببیند تا براساس آن بتواند دانش خود را تکمیل کند.

یک درس غیرقابل بحران این بود که در زیر پوست ظاهراً آرام اقتصاد کلان می تواند بحران های خطرناکی در حال شکل گیری باشد. یعنی تورم باثبات باشد، تولید هم در سمت بالقوه خود باشد اما در جایی دیگر آنقدر اختلال ایجاد شود که ما به اشتباه بیفتیم. رونق های در بخش های مختلف مثلا در بخش مالی این توان را دارند که به ترکیب ناپایداری در تولید منجر شوند. یا به دلیل شیوه تامین ملی بخش واقعی ریسک های واقعی شکل گیرد و جمع شدن تدریجی سایر قسمت های اقتصاد که بد کار می کند منجر به ذخیره سدی می شود که با شکستن آن یک زلزله رفاهی در اقتصاد رخ می دهد و ما متوجه می شویم سال هایی که دلخوش به نرخ رشد و آرام نسبت به تغییرات تورم، پا روی پا انداخته بودیم جاهای دیگری از اقتصاد بد کار می کرده است. نه تنها افراد، بلکه خیلی از نهادهایی که در سطح بین المللی سردمدار نگاه سیاست گذاری اقتصادی دنیا هستند، بعد از بحران ۲۰۰۸ میلادی به چنین جمع بندی هایی رسیدند که چارچوب تحلیلی که در آن اقتصاد کشورها فهمیده می شد یا پیشنهادهای سیاستی برای وضعیت اقتصادی برای کشورها مطرح می شد، نیازمند تغییرات جدی است. «استیگلیتز» در مطلب مهمی که در سال ۲۰۱۴ میلادی منتشر کرد دوباره به تاثیرات بحران ۲۰۰۸ میلادی در تئوری هایی که در اقتصاد می آموزیم و می آموزانیم اشاره کرد که قسمت مهم آن این است که در خلال بحران ها نقصان های نظام بازار را بهتر می شناسیم. متوجه می شویم در کجا بیش از اندازه به ساز و کار بازار اتکا داشته ایم و چه جاهایی نیازمند این هستیم که از دست های مرئی برای نظارت استفاده کنیم. «استیگلیتز» می گوید، در اقتصاد نیروهایی وجود دارند که به نحو ذاتی روند سقوط اقتصادی را وخیم تر می کنند. در اقتصاد در مورد نیروهایی که ما را به تعادل برمی گردانند خوب می آموزیم اما در مورد نیروهایی که عملکرد واگرا دارند و ممکن است عدم تعادل ها را تداوم دهند و بازگشت پس از بحران به تعادل را به تعویق می اندازند، در علم اقتصاد چیز زیادی نمی آموزیم. در همان سطوحی در منابع انسانی، سرمایه و منابع طبیعی هستیم که قبل از بحران بودیم، اما چرا بعد از گذشت چند سال از بحران ۲۰۰۸ میلادی همچنان پایین تر از حد مطلوب خود تولید می کنیم؟ «استیگلیتز» می گوید، در این زمینه هیچ تبیین علمی در تئوری ها وجود ندارد و مدل مناسبی نداریم.

چند پرسش بسیار مهم در سال های پس از بحران مطرح شده است. سوال مهمی که در مورد مساله مقررات گذاری و نظارت شکل گرفت، احیای رویکردی که قبل از دهه ۱۹۸۰ وجود داشت را به همراه آورد. سوال دوم در مورد مساله اوراق های بدهی و اوراقی که بر پایه دارایی ها نیستند مطرح شد. نقش بانک های مرکزی در اینجا مطرح می شود. این سوال مطرح می شود که آیا بانک مرکزی باید صراحتا فعالیت بخش واقعی اقتصاد را هدف بگیرد یا خیر. ۱۰ سال پیش این سوال مسخره به نظر می رسید که چرا بانک مرکزی باید نگران بخش واقعی اقتصاد باشد. دلیل این است که اقتصاددانان یک پیش فرض خیلی مهم را به ناچار کنار گذاشتند. همزمانی معروفی در اقتصاد وجود داشت بر این مبنا که اگر به تورم ثبات بخشیم و بانک های مرکزی به سمت ثبات تورم بروند، سیاست های پولی فعالیت اقتصادی را چنان تسهیل خواهد کرد که سطح تولید بالا برود و به میزان بالقوه نزدیک شود. با آغاز بحران این ارتباط از هم گسست. یعنی اقتصاددانانی که سال های سال گمان می کردند همزمانی بین این دو متغیر وجود دارد، با سقوط شدید تولید و افزایش شدید بیکاری منتظر این بودند که تورم هم کاهش پیدا کند و حتی منفی شود درحالی که حتی سال ها پس از بحران هم تورم در همان سطوح قبلی در کشورهای اروپایی و امریکایی باقی ماند. در این زمینه دو اتفاق ممکن است افتاده باشد؛ نخست اینکه درست است که تولید بالفعل خیلی کاهش پیدا کرده، اما اینکه تورم کاهش پیدا نکرده به این دلیل است که تولید بالقوه هم کاهش پیدا کرده است. چراکه می گوییم کاهش تورم به GDP Gap است. اتفاق دوم این است که رابطه بین تورم و GDP Gap در دوره پس از بحران از اساس متفاوت شده است. آنقدر شواهد برای مورد دوم فراهم است که ما را به این نتیجه می رساند که در مورد رابطه تردید کنیم. به عبارت دیگر یک بحران ما را به عرصه تئوری می کشاند و تمام مبانی اقتصاد کلان را به بازاندیشی سوق می دهد. دانشکده های اقتصاد در برابر این پرسش ها دو نوع واکنش نشان دادند؛ یک دسته از این واکنش ها تغییرات اصلاحی در محتوایی بود که در دانشکده های اقتصاد تدریس می شود یعنی اضافه و کم کردن برخی سرفصل هایی که پس لرزه معرفتی بعد از بحران را تا حدی به دانشگاه هم منتقل کند. گروه دیگر سراغ محتواها و عناوین درسی جدیدی رفتند. نکته مهم در جمع بندی این موضوع این است که باید آغوش خود را برای فهم و درک بهتر بحران های مالی باز کنیم. نکته دوم این است که ما در اقتصاد ایران بحران تولید علم داشتیم؛ یعنی در مرزهای دانش جهانی مشارکتی نداشتیم. طی سال های اخیر بحران فهم هم پیدا کرده ایم؛ یعنی مباحثی مطرح می شود که دانشجویان و اساتید هم آن را درک نمی کنند و دلیل آن هم این است که این علم ریشه در خاک ما ندارد. در محتوای آموزشی خودمان نسبت به بحران های مالی و سیاست گذاری ها آنقدر حساس نیستیم که دیگران به بحران های خودشان حساس هستند. شوکی که در سال ۹۰ به اقتصاد ایران وارد شد، شدیدترین و طولانی ترین رکود و تورم را به همراه داشت. باید این سوال را مطرح کرد که آیا تدریس اقتصاد بعد و قبل از این شوک تغییری کرده است؟ طبیعتا پاسخ منفی است.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir