ریال، پیاز نیست

دکتر فیروزه خلعتبری تحصیل کرده مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن و دارای درجه فوق دکتری از دانشگاه کالیفرنیای آمریکا در حضور برخی اقتصادخوانده ها و علاقمندان به علم اقتصاد به بررسی وضعیتی که پول ملی ایران دچار آن است پرداخت. 

به گزارش اقتصادایران آنلاین وی بحث خود را با این جمله خودمانی شروع کرد که ریال، پیاز نیست. دکتر خلعتبری با اهدای لقب کلیدی ترین عنصر قیمت گذاری به پول، ارزش آنرا حائز اهمیت برشمرد و گفت که تفاوتی بنیادی میان پیاز و پول وجود دارد.

به عقیده وی، هر زمانی که دولت حاکم تصور می کند که نقدینگی موجود به قدر کافی زیاد نیست، این فرایند ابتدا با نظر پردازی گروهی از متخصصین همراه می شود. آنگاه یکی از مقامات مسئوول راهی برای تبلور فرایند عرضه و تقاضا ارائه می کند. در این میان مردم عادی تمام دارایی خود را با ارز خارجی مبادله می کنند. عده ای هم نقش فروشنده ارز را به عهده می گیرند. این روند تا زمانی ادامه دارد که در یکی از نقاط اوج، یکی از مقامات دچار این توهم می شود که کسی دست اندرکار تشویش اذهان عمومی است و به دنبال برهم زدن نظم بازار و آرامش اقتصاد کشور است و از این رو شروع به دستگیری کسانی می کنند که در حال ماهیگیری از این آب گل آلود هستند. آبی که گل و لای خود را مدیون ماشین های تخلیه دولتی است. 

این خشونت یکباره که بعد از آن هم تکذیب می شود، باعث می شود که مردم از ترس خود همه ارزی که خریده اند را بفروشند و تازه بعد از اینکه تب ماجرا نشست می کند تازه یک از مسئولین به خاطر می آورد که علم اقتصادی هم در کار است و عرضه و تقاضایی بوده است که دیده نشده است. جالب این که این زنجیره وقایع تا کنون چندین بار تکرار شده است. نتیجه اینکه پول ملی به شدت تضعیف شده و مشکل کاهش ارزش پول ملی جامعه را فرا می گیرد.

دکتر خلعتبری در ادامه سخنان خود افزود: پول ملی ارتباط مستقیم با هویت ملی یک کشور دارد. زمانی که ادعا می شود یک ملت می تواند زبان واحد نداشته باشد، چنین ادعایی حداقل مصامحتا قابل پذیرش است اما پول واحد نماد زندگی درازمدت اقتصادی یک ملت است و از این رو اهمیتی به مراتب بیشتر از مقداری که به آن اختصاص داده می شود، دارد. 
وی با توجه به اهمیتی که پول ملی مناسب و سالم و با ثبات در برطرف سازی نیازهای اصلی یک ملت دارد، تامین این چنین پولی را در کنار مدیریت آن وظیفه و حق دولت برشمرد: اگرچه قانون اساسی به صراحت به مبحث پول و ارزش آن اشاره ای نکرده است اما اطل ۴۳ با این ادعا که باید برای مردم شرایطی فراهم شود که با ۸ ساعت کار بتوانند زندگی خود را بگذرانند و دین خود را نیز از دست ندهند تایید این مدعا است که قانون اساسی اگرچه نه به طور مستقیم ارزش پول را مورد توجه قرار داده است.

این اقتصاددان ایرانی در ادامه با ارائه برخی آمارهای متفاوت نشان داد که رابطه ای یک سویه بین درآمدهای نفتی و قیمت ارز وجود دارد. و پس از آن نیز با ارائه برخی مبانی نظری رفتار آمارها را تایید مجدد کرد.  کینزین ها سهل الوصول ترین منبع تامین مالی برای دولت را تضعیف ارزش پول می دانند. مفهومی که با عبارت پول ساده (easy money) از آن یاد می شود. و از آنجا که در تاریخ ایران منطق دولت همواره رفع نیاز خود دولت بوده است پیروی از این رویه دور از باور نیست.

نتیجه این تضعیف چیزی به جز تورم- آن هم یک تورم ساختاری و نه حاصل از فشار تقاضا- می باشد. چنین تورمی حاصل مختل شدن کارایی است. در چنین شرایطی سرمایه گذاری و نوآوری صورت نمی گیرد. کیفیت محصولات پایین می آید و قیمت تمام شده روند افزایشی به خود می گیرد. در ادامه قیمت مدام افزایش می یابد. از طرف دیگر درآمدها جوابگوی این افزایش قیمت ها نیست. دوره چرخش کالا تضعیف می شود و رکود بوجود می آید (مخصوصا این که از طرف دیگر هزینه نگهداری تجهیزات تولیدی افزایش پیدا می کند). اگرچه در این نگاه به عقیده خانم دکتر خلعتبری باید مردم ایران را به دو گروه تقسیم کرد؛ اول صد هزار نفری که از درآمدهای میلیاردی برخوردارند و در حاشیه اقتصاد با افزونه خواهی زندگی سطح بالایی را برای خود فراهم کرده اند. این گروه نقشی در شاخص های اقتصادی کشور نداشته و تنها از آنها سود می برند و البته خرید این افراد نیز تاثیری در شاخص تورم ندارد. به عنوان مثال خرید یک ماشین لوکس (مثلا پورشه) توسط این گروه تاثیری در قیمت خودرو در کشور ندارد. گروه دوم باقی جامعه ایرانی هستند که هم بر اقتصاد اثر گذاشته و هم به شدت از آن اثر می پذیرند.

وی پیش از ارائه راهکار پیشنهادی خود برای مسئله ارزش پول ملی دو مقوله دیگر را نیز بررسی کرد. اول اینکه به گفته دکتر خلعتبری، اگرچه تحریم های موجود زندگی انسان ایرانی را به مراتب گران تر کرده است اما با توجه به این که سالهای ۵۸، ۵۹ و ۶۰ تحریمی در کار نبوده است می توان ادعا کرد که تحریم ها تشدید کننده وضع موجود بوده اند و دلیل اصلی آن را باید در جای دیگری جست و جو کرد. او تحریم را بهانه ای جدید خواند که برخی در توجیه وضع موجود دست به دامان آن می شوند. 

مقوله دیگری که مورد بحث قرار گرفت، یارانه های نقدی پرداختی به مردم بود. دکتر خلعتبری این مبالغ را ناکافی برشمرد. به عقیده او مردم به مرزهای جدی مدارا کردن رسیده اند. به این معنا که مردم از آنچه توان خرید آنرا ندارند گذشته اند. حال آن که چنین رفتاری باعث تحولاتی در برخی شاخص های آماری می شود که شرایط اقتصاد را خلاف واقع نشان می دهد. به عنوان مثال اگر به دلیل گرانی مردم کشوری دست از خرید گوشت قرمز بکشند، وزن این محصول در محاسبه نرخ تورم کاهش می یابد و متعاقبا نرخ تورم نسبت به شرایط سابق کاهش پیدا می کند، اما این مسئله دلیل افزایش رفاه مردم آن کشور نیست. 

آنچه در حل این مسئله توسط دکتر خلعتبری ارائه شد به کار گیری شاخصی بود به نام شاخص بینوایی (Misery Index). این شاخص در حقیقت برای سنجش عملکرد کلان یک حکومت ارائه شده است. سریعترین و ساده ترین حالت آن مجموع تورم و بیکاری است. اگرچه این شاخص تا کنون بسط فراوانی پیدا کرده است اما همچنان در بسیاری از مطالعات از شاخص ساده آن استفاده می شود. این شاخص زیربنای توسع پایدار و خوب زیستی یک جامعه است.

دکتر خلعتبری، کارشناس اقتصادی، ارائه راهکار برای مشکل ارزش پول ملی را با این بیان آغاز کرد : سالهاست که حتی نهادی همچون IMF با وجود محافظه کاری بالا به این نتیجه رسیده است که سیاست پولی در همه جا دو جنبه دارد: ارزش پول ملی و گردش مالی داخلی. حال آنکه یکی از این دو جنبه باید بدون شک به سوی تورم نشانه رود. متاسفانه در سیاست های پولی ۳۰ سال گذشته ایران، اثری از این که یکی از این دو شاخه در جهت توقف فشار قیمت بوده است، وجود ندارد. 

راهکار مقابله با این مسئله دو جنبه دارد: جنبه عمومی و جنبه فردی. از نظر عمومی سیاست های پولی به اصلاح جدی نیاز دارند. این امر به طور یک جانبه امکان پذیر نیست. ارتباط پول با دولت باید حذف شده و بودجه دولت به طور جدی اصلاح شود. از نظر فردی باید برای تغییر رفتارهای مردمی که منجر به کاهش ارزش پول داخلی می شود اقدام شود. از این قبیل می توان عطش مردمی برای جانشینی پول داخلی با ارز خارجی، علاقه شدید به فرار سرمایه و فرار مغزها را نام برد.

دکتر خلعتبری در خلال سخنان خود بارها به قیاس منفی میان پیاز و پول پرداخت و گفت: اقتصاد ایران از معذلات زیادی برخوردار است . به عقیده او ارزش پول ملی گل سر سبد این مشکلات است و نیاز به توجه ویژه دارد. این اقتصاددان ایرانی در انتها، اولین قدم در حل این مسئله و هر مسئله اقتصادی دیگر را پذیرش صورت مسئله و عدم انکار آن خواند.