رصد ارز تجاری ممکن شد

اقتصاد ایرانی: بررسی اطلاعات تجاری به صورت شفاف و تفکیک شده در دوره های زمانی مختلف، می تواند به تحلیل شرایط تجاری و پژوهش های اقتصادی در هر زمینه یی کمک کند. این اطلاعات خصوصا در فرآیند واردات و صادرات اهمیت ویژه یی دارد. اطلاعاتی که در گمرک جمهوری اسلامی ایران موجود است و سال هاست به صورت کاغذی دسته بندی می شود اما تفکیک و پردازش این نوع اطلاعات می تواند مانند قطب نمایی، در یافتن راه تجارت کشور به کار گرفته شود. مهم ترین نکته یی که روی درست و غلط بودن اطلاعات و نهایتا تحلیل ها تاثیر می گذارد، شفاف بودن این اطلاعات است. اطلاعاتی که سال ها به صورت نسبتا خام توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران جمع آوری می شد، اما حالا با پردازشی چندجانبه و اتصال به شبکه های دیگر همچون بانک ها، قابلیت هایی برای کنترل واردات و صادرات فراهم می شود که تاکنون به هیچ وجه قابل انجام نبود.

به گزارش تعادل، بر این اساس، گمرک ایران در اقدامی برای شفاف سازی با استفاده از بزرگ ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور، اطلاعات واردات و صادرات کالا مانند منشأ تامین ارزهای مورد نیاز و گشایش اعتبارات بانکی واردات کالا را از کاغذهای قابل جعل به نامه های الکترونیکی تبدیل کرده است. بنابراین به کمک بزرگ ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور که از طریق داده های سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی تشکیل شده، منشأ ارزی واردات کاملا مشخص می شود، زیرا سامانه جامع اطلاعات تجاری به بانک مرکزی متصل می شود و این تبادل اطلاعات به بانک مرکزی، برای شناسایی منشأ ارزی کمک می کند.

از سوی دیگر، اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی از بانک مرکزی دریافت و در سامانه بارگذاری می شود و بر این اساس، زمانی که ترخیص کالا صورت می گیرد، دقیقا به بانک مرکزی اعلام می شود این محموله با چه میزان و چه مشخصات کالایی ترخیص شده و آیا گشایش اعتباری که انجام شده، با اطلاعاتی که در آن اسناد وجود دارد، همخوانی دارد یا خیر.

لذا با این دو اقدام مهم، اطلاعات تجارت خارجی کشور در حوزه تامین ارز و گشایش اعتبارات، کاملا روشن و شفاف و به صورت لحظه یی در اختیار دستگاه های اجرایی و نهادهای نظارتی قرار می گیرد. همچنین بررسی سوابق عملکرد واردکنندگان، صادرکنندگان و همچنین شرکت های حمل ونقل به صورت هوشمند به تفکیک وزن، ارزش، نوع کالا و تخلفات احتمالی از دیگر قابلیت های این بانک اطلاعاتی به حساب می آید. در همین راستا، در مورد سامانه بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور گفت وگویی با فیروزه خیالی؛ سرپرست دفتر برنامه ریزی و بهبود فرآیندهای گمرکی داشته ایم تا آثار مثبت این دو اقدام گمرکی و کارکردهای آن را بررسی کرده باشیم.

الکترونیکی شدن اطلاعات گمرک و پردازش آنها در بخش های مختلف چه کارکردها و تاثیراتی از لحاظ آماری دارد؟

یکی از کاربردهای این مساله در حوزه آمار و اطلاعات است. در حوزه آمار و اطلاعات، بحث تجارت خارجی تعیین کننده شاخص بخش های مختلف اقتصادی مانند بخش های صنعت، معدن، کشاورزی و حتی صنایع دستی است. شما ممکن است روی صادرات یک کالایی هدف گذاری انجام دهید؛ بنابراین باید میزان صادرات و احیانا میزان واردات و تولید آنها را داشته باشیم که بدانیم به هدف گذاری مورد نیاز رسیده ایم یا نه. هر دستورالعمل و هر قانون و مقرراتی هم که صادر می شود در حوزه تجارت بلافاصله اثراتش در بحث آمار مشخص می شود. یعنی بلافاصله شما وارداتتان در ترکیب و حجم کالاهای وارداتی، همین طور در صادرات این آمارها اثر خود را دارد. این کاربردش در بخش آماری بود.

ارتباط این سامانه با بانک ها از چه زمانی شکل گرفت و تکامل آن به چه صورت بود؟

کار این سامانه از سال 93 آغاز شد. در بحث سامانه بانک اطلاعات جامع یکی از مشکلات مربوط به ضعف های نرم افزارهای گذشته بود که ما آنها را شناسایی و به تدریج با سازمان های مختلف هم همکاری مان را آغاز کردیم. در رابطه با بانک ها نیز در چند مرحله و چند موضوع تعامل انجام دادیم. در فاز اول برنامه ما این بود که تمامی فیش های کاغذی را به فیش های الکترونیکی تبدیل کنیم که برای جلوگیری از سوءاستفاده بسیار مهم و با اهمیت بود؛ چراکه این فیش ها جعل می شدند و بارها مورد استفاده قرار می گرفتند.

بنابراین در مرحله اول فیش ها را الکترونیکی کردیم. الان پرداخت به صورت الکترونیکی انجام می شود و بانک عامل به گمرک تاییدیه می دهد؛ یعنی تایید می کند که پرداخت به بانک انجام شد. این برای ما بسیار مهم بود و در همان سال 93 که این سامانه آغاز به کار کرد، باعث شد ما با 58درصد رشد درآمدی مواجه شدیم. در آن سال ما تنها سازمانی بودیم که نه تنها درآمدهای پرداختی مان محقق شد، بلکه به بیش از آن هم دست یافتیم.

حوزه دوم تعامل با بانک، ارسال و دریافت اسناد است. همان بحث های اسناد بانکی مثل گشایش اعتبار است که هم اطلاعات را به بانک می فرستیم و هم از بانک اطلاعات می گیریم تا مطمئن باشیم ارزی که از کشور خارج می شود به همان میزان کالا به کشور وارد شود.
می توانید از کاربرد دیگری برای این سامانه مثال بزنید؟

البته علاوه بر این، استفاده درون سازمانی هم می توان از این اطلاعات کرد؛ به لحاظ عملیاتی که درگیر آن هستید. یعنی اینکه یک بانک اطلاعات جامعی را گردآوری کرده که از طریق آن می توانید محموله های خود را شناسایی کنید. یعنی می توانید شناسایی کنید محموله هایی که وارد کشور می شود از چه سطح ریسکی برخوردار است. چون الان در هیچ جای دنیا نمی توان همه محموله های وارداتی را بازرسی فیزیکی کرد یا از دستگاه ایکس ری در آن استفاده کرد. برای این کار می توان از مدیریت ریسک استفاده کرد؛ به این معنی که شما زنجیره یی از اطلاعات را تشکیل دهید که از مرحله ورود کالا تا مرحله عرضه این جریان دیتا برقرار می شود.

براساس این اطلاعاتی در اختیار شما قرار می گیرد که یک سری شاخص ها و پارامترهایی را تعیین می کنید که المان های موجود در حوزه تجارت را شناسایی می کنیم. براساس این پارامترها تشخیص می دهید که هر کدام از این موجودیت ها از چه میزان سطح ریسکی برخوردار است و براساس آن شاخص ها و سطح ریسک شناسایی شده، رفتار با آن موجودیت را ترسیم می کنیم که این رفتار به زبان ساده می تواند بازرسی فیزیکی، بازرسی از طریق دستگاه ایکس -ری یا انطباق اسناد باشد.

اگر هم آن موجودیت کم ریسک بود، می تواند از مسیر رنگ سبز عبور کند و ترخیص شود. سطوح ریسک را هم ما به کم ریسک، متوسط و پرریسک تعریف می کنیم که به ترتیب از رنگ های سبز، زرد و قرمز برای آنها استفاده می کنیم. طبیعتا با هر سطح ریسک یک رفتار متفاوتی داریم. تمام این مراحل کنترلی شاخص های مربوط به خودش را دارد. با این شیوه می توان محموله ها را ارزیابی کرد و به کشف محموله های قاچاق کمک کرد.

طبیعتا منابع محدودی برای بازرسی محموله های وارداتی وجود دارد و نمی توان از آنها برای همه محوله های وارداتی کشور استفاده کرد. با این روش جدید می توان روی محموله های پرخطر متمرکز شد. علاوه بر اینکه در این سامانه چنین تشخیص ها و کنترل هایی در مدت زمانی بسیار کوتاه انجام می شود، می توان به سازمان های دیگر کمک کرد تا کنترل هایشان را به درستی انجام دهند. به عنوان مثال نیروی انتظامی برای اینکه تشخیص دهد این محموله از مبادی رسمی وارد کشور شده یا نه، نیازی به استعلام های کاغذی زمانبر ندارد و تنها با ارسال یک پیامک به همین بانک اطلاعات جامع می تواند از این اطلاعات بهره مند شود.

تاثیر این بانک اطلاعات بر کنترل واردات کالاها چیست؟

به کمک بزرگ ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور که از طریق داده های سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی تشکیل شده، امروز در بحث مدیریت ارز ما می توانیم تشخیص دهیم که منشأ ارزی برای واردات چه بوده یعنی این کاملا متصل می شود به اطلاعاتی که در اختیار بانک مرکزی قرار دارد و این تبادل اطلاعات به بانک مرکزی برای شناسایی منشأ ارزی کمک می کند.

یا بحثی که در مورد اسناد بانکی داریم ما اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی را از بانک مرکزی دریافت می کنیم، در سامانه اینها را بارگذاری می کنیم و اطلاعات در اختیار ما هست و زمانی که ترخیص کالا صورت می گیرد دقیقا به بانک مرکزی اعلام می کنیم، این محموله با چه میزان و چه مشخصات کالایی ترخیص شده و آیا با آن گشایش اعتباری که انجام شده با اطلاعاتی که در آن اسناد وجود دارد همخوانی دارد یا خیر. این بررسی ها تا سطح عرضه کالا ادامه دارد.

چون علاوه بر بحث آماری که گفتیم، شناسایی این کالاها که از کدام مبادی آمده اند نیز برای ما مهم است. ضمن اینکه از این بانک جامع می توان برای ردیابی کالای واردات غیررسمی با کالای واردات رسمی استفاده کرد. مثل همان کاری که داریم برای ثبت شماره های تلفن همراه انجام می دهیم که به طرح رجیستری دستگاه های تلفن همراه معروف شده است. این شرایط که برای تلفن های همراه انجام شده است را می توان برای همه کالاها انجام داد و به راحتی و با سرعت با این سامانه کالاهای واردات رسمی و غیررسمی را از هم تشخصیص داد.

کدام دستگاه ها و نهادها به این اطلاعات دسترسی دارند؟

ما حدود ۲۵ دستگاه داریم که این ۲۵ دستگاه به عنوان سازمان های مجوز دهنده در پنجره تجارت فرامرزی متصل هستند و فرآیندها را به صورت الکترونیکی کنترل می کنند. یک بخشی از این به همان بانک ها مربوط می شود که برای شناسایی منشأ ارزی یا اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی استفاده می شود. سازمان بنادر و کشتیرانی هم از سازمان هایی است که با آنها اطلاع رسانی می کنیم چراکه باید اطلاع داشته باشند، محموله یی که به کشور وارد می شود تحت چه رویه یی به داخل کشور ترخیص می شود. سازمان راهداری هم به این اطلاعات دسترسی دارد چراکه برای عرضه مجوز عبور باید بداند محموله داخل کامیون از مبادی رسمی وارد شده است یا خیر؟

پس این کار به صورت مستقیم روی جلوگیری از قاچاق هم تاثیر می گذارد. این طور نیست؟

یکی از دلایلی که در مدت گذشته میزان کشفیات قاچاق تا این حد بالا رفته است همین مساله سهل الوصول بودن این اطلاعات برای سازمان های ذی ربط است. ما تا پیش از این همه این اسناد را کاغذی داشتیم که قابل جعل بود ولی در این مدت که این اسناد الکترونیکی شده است، امکان جعل و تخلف از بین رفته است چراکه دیگر سند کاغذی ای وجود ندارد که قابل جعل باشد؛ یعنی هیچ جایی برای دخل و تصرف توسط غیر وجود ندارد.

در رابطه با بحث بانک های اطلاعاتی برای شناسایی کالاهای قاچاق شما نیاز به برقراری یک جریان دارید که این جریان در قالب بانک های اطلاعاتی صورت می گیرد. ما از نیمه دوم سال ۹۲ با بررسی هایی که در داخل گمرک انجام دادیم، روی محورهای اصلی آسیب شناسی هایی که انجام شد، متوجه شدیم که نرم افزار موجود قابلیت پوشش کلیه رویه های گمرکی را نداشت. قابلیتی که سامانه در اختیار سازمان قرار داده این بود که این بانک اطلاعاتی را که در آن ثبت می شود، جامعیت کامل دارد و ما توانستیم اطلاعات آماری گمرک را در رویه های گمرکی به صورت روزانه روی پرتال گمرک بارگذاری کنیم که مورد استفاده و کاربرد تمام سازمان های دولتی قرار گرفته و درحال حاضر ما فیلدهایی که پرکاربرد هستند روی سامانه بارگذاری می کنیم.