خطر شکل‌گیری اقتصاد بدهی‌محور
اقتصاد ایرانی: دولت در ادامه سیاست های رکودزدایی خود یک بار دیگر تحریک تقاضا را هدف قرار داده و در این راستا در نظر دارد با در اختیار قرار دادن کارت های اعتباری، تقاضای موثر را در سطح جامعه افزایش دهد. هر چند سال گذشته نیز در قالب بسته خروج از رکود کارت های اعتباری خرید کالای ایرانی پیش بینی شده بود اما این بار کارت های اعتباری جدید با مکانیسمی متفاوت تر از کارت های اعتباری خرید کالای ایرانی ارائه خواهد شد. البته تجربه پیشین دولت در جهت تحریک تقاضا با استفاده از کارت های اعتباری چندان موفق نبود و به همین دلیل است که این روزها نقاط ابهام متعددی درخصوص کارت های اعتباری جدید نیز وجود دارد. فارغ از سازوکار ارائه این کارت های اعتباری، موضوعی که باید به آن توجه کرد، امکان اثربخشی آنها برای تحریک تقاضا و خروج از رکود است. هر چند با اعلام نرخ رشد ۴.۴ درصدی برای ۳ ماهه نخست سال جاری، مسوولان از پایان اقتصاد رکودی خبر دادند اما تا رسیدن به رونق اقتصادی راه طولانی در پیش خواهد بود.
به گزارش تعادل، در این میان با توجه به رکودی که چندین سال پیاپی گریبانگیر اقتصاد شده بود باید دید آیا اقدام جدید دولت در قالب ارائه کارت های اعتباری برای تحریک تقاضا در نهایت اقتصاد را به سمت رونق سوق خواهد داد یا خیر. در این خصوص نظرات متفاوت و حتی متضادی وجود دارد. درحالی که گروهی از کارشناسان بر این باورند ارائه کارت های اعتباری می تواند گزینه مناسبی برای تحریک تقاضا و ایجاد رونق باشد، منتقدان معتقدند این شیوه تنها در کوتاه مدت می تواند موثر واقع شود و در حقیقت تنها راهی برای کاهش موجودی های انبارها خواهد بود. به عقیده این گروه، مشکل اصلی اقتصاد در طرف عرضه است و تا زمانی که طرف عرضه سر و سامان داده نشود، تحریک طرف تقاضا رونق اقتصادی ایجاد نخواهد کرد. در همین حال به عقیده کارشناسان، خرید با استفاده از کارت های اعتباری اقتصاد مردم را بدهی محور می کند که می تواند در آینده خطرناک باشد. نکته دیگری که میزان موفقیت یا عدم موفقیت کارت های اعتباری در ایجاد رونق اقتصادی را با اما و اگر مواجه می کند، این است که هنوز سازوکار مشخص و شفافی درخصوص نحوه ارائه و عملکرد این کارت ها اعلام نشده است. به طور قطع برای اثربخشی بهتر کارت های اعتباری در جهت ایجاد رونق اقتصادی باید عارضه یابی نیز صورت گیرد تا توزیع این کارت ها تبعات منفی در اقتصاد به همراه نداشته باشد.
شانس موفقیت کارت های اعتباری
هر چند نگرانی هایی درخصوص اثربخشی سیاست تحریک تقاضا در ایجاد رونق اقتصادی وجود دارد اما حمید زمان زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی معتقد است با توجه به گشایش هایی که در اقتصاد رخ داده است، تحریک تقاضا می تواند موثر واقع شود. زمان زاده تصریح کرد: «گرچه در طرف عرضه با محدودیت های زیادی مواجه هستیم اما این موضوع نافی اثربخشی تحریک تقاضا نیست. چراکه با توجه به اجرای برجام و گشایش هایی که در اقتصاد رخ داده، اقتصاد نیز درحال خروج از رکود است و در چنین شرایطی تحریک تقاضا می تواند موثر واقع شود.»
وی با بیان اینکه کمبود مالی در بین مردم سبب شده تا تقاضای موثر وجود نداشته باشد، اظهار کرد: «در حقیقت تقاضا در بین مردم وجود دارد اما به دلیل کمبودهای مالی این تقاضا موثر نیست. این کارت های اعتباری تقاضای غیرموثر را به موثر تبدیل می کند و باعث می شود تا رونق اقتصادی شتاب بگیرد. درحال حاضر اقتصاد از رکود خارج شده است و دیگر رکود اقتصادی مساله نیست بلکه باید رونق ایجاد شود که در این زمینه نیز کارت های اعتباری یکی از گزینه ها برای تحریک تقاضا و ایجاد رونق است.»
آثار بلندمدت توزیع کارت های اعتباری
زمان زاده در رابطه با دوره اثربخشی کارت های اعتباری نیز توضیح داد: «گفته می شود تاثیر کارت های اعتباری در ایجاد رونق اقتصادی و تحریک تقاضا کوتاه مدت است درحالی که این طور نیست و می توان اثرات بلندمدت و میان مدتی نیز برای آن متصور شد. کارت اعتباری شیوه مرسومی در سراسر دنیاست و اگر در ایران نیز طبق مکانیسمی که در دنیا وجود دارد، عمل شود می تواند موثر واقع شود. در سراسر دنیا یکی از شیوه های تامین مالی مصرف کننده خرد کارت های اعتباری است. هر چند این روش تاکنون در ایران مرسوم نبوده اما با اضافه شدن کارت های اعتباری به روش های تامین مالی اثرات بلندمدت آن نیز ظاهر خواهد شد.»
این عضو پژوهشکده پولی و بانکی تصریح کرد: «هر چند ممکن است، رونقی که کارت های اعتباری در سال های اولیه ایجاد می کند بیشتر باشد اما به این معنی نیست که در سال های بعدی تاثیری نخواهد داشت بلکه بعد از سپری شدن دوره رونق اولیه در بلندمدت هم کارت های اعتباری به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای تامین مالی خرد به کمک ایجاد رونق اقتصادی خواهد آمد.»
زمان زاده افزود: «مهم ترین نکته یی که در این رابطه باید مورد توجه قرار گیرد، اعتبارسنجی مصرف کنندگان است تا توزیع کارت ها به شیوه درستی انجام شود و در آینده با مشکل مواجه نشویم. به عبارت دیگر باید ارائه کارت های اعتباری با توجه به درآمد، حقوق و نحوه عملکرد در زمینه دریافت و پرداخت در گذشته صورت گیرد. در این صورت می توان بازپرداخت این اعتبارات را تضمین و اطمینان حاصل کرد که ارائه کارت های اعتباری در مرحله بازپرداخت باعث افزوده شدن به بدهی های پیشین نخواهد شد.»
طرف عرضه را دریابید
درحالی زمان زاده نسبت به اثربخشی این کارت های اعتباری در ایجاد رونق اقتصادی خوشبین است که وحید شقاقی شهری، اقتصاددان معتقد است درحال حاضر مشکل اصلی اقتصاد در طرف عرضه است و تحریک طرف تقاضا رونقی ایجاد نخواهد کرد.
شقاقی شهری با بیان اینکه درحال حاضر طرف عرضه اقتصاد به خوبی کار نمی کند، تصریح کرد:«موجودی انبارها به شدت بالاست. در چنین شرایطی تحریک تقاضا به صورت موقتی کارساز خواهد بود اما نمی تواند رونق پایدار ایجاد کند. درحال حاضر با توجه به سطح موجودی انبارها با تحریک تقاضا، طرف عرضه پاسخگو خواهد بود اما با ادامه یافتن این روند به دلیل ضعف هایی که در طرف عرضه وجود دارد، تحریک تقاضا باعث افزایش قیمت ها و افزایش واردات برای پاسخگویی به تقاضای موجود خواهد شد.»
این تحلیل گر اقتصادی تصریح کرد: «با توجه به مشکلات طرف عرضه، تحریک تقاضا در بلندمدت اثرات منفی همچون تورم و افزایش کسری بودجه دولت را بر جا گذاشت. بنابراین تا زمانی که طرف عرضه همپای طرف تقاضا رشد نکرده است، تحریک تقاضا سیاست اشتباهی است که گسترش واردات و افزایش قیمت ها را رقم خواهد زد».
وی با بیان اینکه رونق اقتصادی باید در قالب یک بسته در دو بخش عرضه و تقاضا دیده شود، تصریح کرد: «اقداماتی همچون اصلاح نظام بانکی، ارتقای بهره وری، بهبود شرایط بیمه یی، ارتقای نظام مالیاتی، مبارزه با رانت و آزادسازی اقتصادی باید در طرف عرضه دیده شود تا این بخش هم همپای تقاضا رشد کند. تا زمانی که رقابت و شفافیت اقتصادی وجود نداشته باشد، طرف عرضه رشد نمی کند و تا وقتی طرف عرضه رشد نکرده است، تحریک تقاضا رونق پایدار خلق نخواهد کرد.»
اقتصاد بدهی محور در کمین
شقاقی شهری همچنین به بررسی اثرات منفی ارائه کارت های اعتباری پرداخت و افزود: «اساس توزیع این کارت های اعتباری سیاست پیش خور کردن است که باعث می شود، اقتصاد مردم درگیر نظام بدهی شود و نظام بدهی محور می تواند در آینده خطرناک باشد. مردم در زمان استفاده از کارت های اعتباری با توجه به شرایط خود دست به خرید می زنند اما اگر در آینده در شرایط شغلی یا درآمدی آنها مشکلی ایجاد شود، دیگر قدرت بازپرداخت بدهی های خود را نخواهند داشت و با چالش های متعددی مواجه خواهند شد.»
هر چند تجربه پیشین دولت در زمینه ارائه کارت های اعتباری چندان موفق نبوده اما بار دیگر دولت از این گزینه به عنوان ابزاری کمکی برای ایجاد رونق اقتصادی بهره خواهد برد. حال باید دید این بار با توجه به اینکه اقتصاد در شرایط نسبتا بهتری در مقایسه با سال گذشته قرار دارد، ارائه کارت های اعتباری کمکی به ایجاد رونق پایدار اقتصادی خواهد کرد یا خیر.
