اقتصاد ایرانی: در دوره پسابرجام، برقراری امنیت نسبی و کاهش ریسک سرمایه گذاری برای شرکتهای خارجی، امکان انعقاد قراردادها و تفاهمنامه های همکاری بسیاری را در بخش صنعت، معدن و تجارت فراهم کرد؛ از جمله تفاهمنامه های همکاری بین شرکتهای سام الکترونیک و تکوین الکترونیک و شرکت سامسونگ بود که با هدف انتقال فناوری تولید لوازم خانگی منعقد شد. اگرچه در حال حاضر اغلب مونتاژ محصولات شرکت سامسونگ در ایران در زمینه های موبایل، لوازم خانگی، صوتی و تصویری و... صورت میگیرد[1]، شرکتهایی مانند شرکت سام الکتریک در همکاری با شرکت سامسونگ درصدد داخلی سازی تولید لوازم خانگی هستند تا بتوانند با تکنولوژی انتقال یافته، حجم واردات کالاهای سرمایه ای و واسطه (قطعات) مربوط به این کالاها را کاهش دهند.
این گزارش ضمن معرفی اختصاری شرکت سامسونگ و اشارهای به وضعیت درآمد و سودآوری این شرکت، به تعریف سرمایه گذاری خارجی و تشریح مزایای این نوع سرمایه گذاری اختصاص دارد و در پایان پیشنهاد هایی برای حداکثر سازی مزایای طرفین قرارداد ارائه میشود.
شرکت سامسونگ
گروه سامسونگ، شامل مجموعه ای از ۸۰ شرکت است و بزرگ ترین مجموعه تجاری-صنعتی در کره جنوبی محسوب می شود. شمار کارکنان این گروه در سال ۲۰۱۳ نزدیک به ۴۲۷٬۰۰۰ نفر اعلام شد. شناخته شده ترین شرکت های زیرمجموعه این شرکت عبارت است از: سامسونگ الکترونیکس (بزرگ ترین شرکت فناوری اطلاعات جهان) که بزرگ ترین شرکت این گروه است، صنایع سنگین سامسونگ (دومین شرکت بزرگ صنایع کشتی سازی کره)، شرکت مهندسی سامسونگ و سامسونگ سی اند تی (به ترتیب سیزدهم و سی وششمین شرکت های بزرگ ساختمانی جهان)، سامسونگ کارت، سامسونگ فایر، سامسونگ لایف (چهاردهمین شرکت بزرگ بیمه عمر جهان)، سامسونگ اورلند (قدیمی ترین شهر بازی در کره جنوبی)، سامسونگ تکوین و چیل ورلدواید (پانزدهمین شرکت تبلیغاتی جهان). دفتر مرکزی این شرکت در شهر سامسونگ، در سئول قرار دارد و سهام آن نیز در بازار بورس نیویورک معامله می شود.[2]
شرکت سامسونگ به تنهایی در اقتصاد ۱.۱ تریلیون دلاری کره، ۲۰ درصد سهم دارد (قابل توجه است که مخارج دولت کره معادل ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است). میزان فروش و سودآوری شرکت سامسونگ الکترونیکس مطابق با گزارش های سالانه این شرکت، در نمودارهای زیر نمایش داده شده است. بزرگترین رقبای این شرکت در کشور کره، گروه هیونداموتور و کیا موتورز است.[3]
نمودار میزان فروش
منبع: SAMSUNG ELECTRONICS ANNUAL REPORT
نمودار میزان فروش
منبع: SAMSUNG ELECTRONICS ANNUAL REPORT
سرمایه گذاری خارجی مستقیم و مزایای این نوع سرمایهگذاری برای طرفین[4]
سرمایه گذاری خارجی مستقیم، در یک شرکت یا در بخشی از یک شرکت توسط یک فرد یا یک شرکت از کشور دیگر انجام شود. سرمایه گذاری خارجی مستقیم متفاوت از سرمایه گذاری در سبد سهام است. سرمایه گذاری در سبد سهام، بیشتر حالت غیرمستقیم داشته و از طریق ابزارهای مالی مثل اوراق قرضه و سهام انجام میشود. سرمایه گذاریهای خارجی مستقیم بسته به نوع شرکتها و دلایل سرمایه گذاری، اشکال و سطوح مختلفی دارد. یک سرمایه گذار خارجی میتواند از طریق ادغام یا اکتساب به خرید شرکت در کشوری دیگر اقدام کند یا به تنظیم یک سرمایهگذاری مشترک جدید بپردازد یا عملیات یک شرکت را گسترش دهد.
سرمایه گذاری شرکتهای خارجی برای هر یک از کشورهای طرف قرارداد مزایایی را در بلندمدت یا کوتاه مدت به همراه خواهد داشت. در ادامه مزایای سرمایه گذاری شرکت سامسونگ تشریح میشود.
مزایای کشور ایران
بدون شک، یکی از مزایایی که در نتیجه سرمایه گذاری شرکت سامسونگ در ایران که در بلندمدت حاصل میشود، توسعه صنعتی اقتصاد ایران است. طبق تعریف یونیدو (سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد) در سال ۲۰۰۹، شاخص توسعه صنعتی، برآیند فاکتورهایی از جمله سرانه ارزش افزوده بخش صنعت، سرانه صادرات صنعتی، سهم ارزش افزوده بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی، سهم صادرات صنعتی در کل صادرات، سهم تولیدات با تکنولوژی بالا و متوسط در ارزش افزوده و سهم صادرات با تکنولوژی بالا و متوسط در صادرات صنعتی است.[5] بر اساس گزارش توسعه صنعتی یونیدو در سال ۲۰۱۶، کشورها به لحاظ صنعتی در صورتی میتوانند عملکرد قویتری داشته باشند که ظرفیتهای تکنولوژیکی و ظرفیتهای تولیدی را توسعه دهند و در زیرساختهای تولیدی سرمایه گذاری کنند.[6] طبق آمار این سازمان در سال ۲۰۱۳، شاخص عملکرد رقابت صنعتی (Competitive Industrial Performance) از میان ۱۴۱ کشور برای ایران با رتبه ۶۵، ۰.۰۴ و شاخص کشورکره جنوبی بارتبه سوم، ۰.۴۴۲ بوده است.[7]
- انتقال تکنولوژی، از جمله منافعی است که میتواند عاید شرکتهای ایرانی شود. نکتهای که در انتقال تکنولوژی میبایست مورد توجه قرار گیرد این است که انتقال تکنولوژی صرفاً انتقال ابزار آلات نیست بلکه یک انتقال مؤثر تکنولوژی همراه با انتقال دانش ضمنی است. دانش ضمنی، دانشی است که در مغز خبرگان جای دارد و کلید نوآوری و قابلیت انطباق و ارتقاء تکنولوژی و بهبود توانمندیهای تکنولوژیک است. کلید دستیابی به دانش ضمنی، انجام کار و یادگیریهایی است که به واسطه کار جمعی و کسب مهارت در طی زمان به دست میآید. گسترش ابعاد بنگاه، یک تکنیک مؤثر برای ارتقای دانش ضمنی افراد است چراکه بافت سازمان، ابعاد ضمنی دانش جمعی را تشکیل میدهد و بنگاه جایی است که در آن همکاری و یادگیری اتفاق میافتد. دانش ضمنی در طول زمان حاصل میشود، نه یک باره و ناگهانی و میبایست در داخل کشور ایجاد شود و مانند ابزارآلات واردکردنی نیستند. ایجاد دانش ضمنی از طریق انجام کار حاصل میشود. هر قدر که طول و عرض بنگاهها بیشتر شود و مقیاس تولید آنها افزایش یابد، امکان ایجاد دانش ضمنی بیشتری فراهم میشود. در این خصوص آمار مرتبط با طول و عرض اکثر بنگاههای موجود در ایران جالب توجه است: مطابق با آمارهای بانک مرکزی، از سال ۷۶ تا ۹۱ بخش اعظم پروانه های بهره برداری صنعتی صادرشده بنگاههای ایرانی مربوط به بنگاههای صنعتی کوچک و متوسط بوده است (بیش از ۹۰ درصد بنگاههای کشور را بنگاههای خرد با کمتر از ۱۰ نفر کارکن تشکیل میدهد). هرچند بنگاههای کوچک و متوسط دارای نقش مثبتی در توسعه تکنولوژی، کارآفرینی، فقرزدایی، ایجاد رفاه عمومی و عدالت اجتماعی هستند، اما پایه و موتور اصلی محرک اقتصادی کشورها را بنگاههای بزرگ تشکیل میدهد.[8]
راه اندازی مرکز آکادمی مهندسی سامسونگ با هدف آموزش تکنیسین های خبره و ماهر در مورد خدمات پس از فروش نمونه کوچکی از فعالیت های سامسونگ در زمینه ارتقای دانش ضمنی است. به این ترتیب با ارتقا سطح کیفی تعمیرکاران و تکنسین ها، سطح کیفی خدمات رسانی نیز افزایش خواهد یافت.[9]
- چنانچه تسهیلات و تجهیزاتی توسط شرکت سامسونگ ارائه شود، بهره وری نیروی کار در ایران میتواند افزایش یابد.
- از دیگر مزایای سرمایه گذاری شرکت سامسونگ برای ایران، ایجاد شرکتها و نمایندگیهای جدید و به دنبالش ایجاد مشاغل جدید است. به وجود آمدن مشاغل جدید سبب افزایش درآمد و قدرت خرید مردم و تقویت اقتصاد میشود. افزایش درآمد کشور به واسطه شغلهای بیشتر و دستمزدهای بالاتر نیز سبب افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی خواهد شد. مطابق با آمار ارائه شده توسط مقامات ارشد شرکت سامسونگ در ایران، این شرکت در حال حاضر در ایران برای ۲۵۰۰ نفر شغل به وجود آورده که قرار است تعداد آن به ۳۰۰۰ نفر افزایش یابد.
مزایای شرکت سامسونگ
شرکت سامسونگ نیز در نتیجه سرمایه گذاری خارجی در ایران از مزایایی برخوردار خواهد شد؛ از جمله مزایایی که عاید شرکت سامسونگ میشود، برطرف شدن مسائل مربوط به تعرفه واردات برای ورود به بازار ایران است. امکان دریافت مشوق مالیاتی در زمینه تولید لوازم خانگی نیز مزیتی دیگر به شمار میرود.
کشور ایران میتواند پایگاه مناسبی برای ارسال کالاهای تولیدی به کشورهای همسایه اش باشد. البته در صورتی که شرکت سامسونگ به دنبال دسترسی به بازار فروش باشد، بیم آن میرود که انتقال تکنولوژی تنها به بعد سختافزاری آن محدود شود. جالب توجه است یکی از فعالیتهای تیم شرکت سامسونگ در زمینه پیدا کردن بازار برای محصولاتش، انجام تحقیقات در زمینه الگوی مصرف مواد غذایی در ایران و نحوه نگهداری مواد غذایی توسط خانمهای ایرانی و طراحی یخچال فریزر مخصوص بازار ایران است که رشد ۳۰ درصدی فروش یخچال فریزرهای این شرکت را بهدنبال داشته است.[10]
راهکارها
- برای تشویق هرچه بیشتر شرکتهای خارجی تخفیفهای مالیاتی قرار داده شود. در این صورت قوانین مالیاتی میبایست از ثبات برخوردار باشد.
- جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق که تضعیف کننده انگیزه تولیدکنندگان است و سبب از بین رفتن آثار حمایتهای تعرفه ای و غیر تعرفه ای دولت می شود. به این منظور لازم است تا برای سودآوری قاچاق کالا چارهای اندیشیده شود.
- ایجاد فضای رقابتی بین شرکتهای صنعتی دیگر برای سرمایهگذاری در کشور برای پیشگیری از تهدید تبدیل شدن به بازار مصرفی شرکتهای سرمایه گذار و جلوگیری از عدم انتقال مؤثر تکنولوژی تولید، مفید مینماید.
- از جمله اقداماتی که برای جذب تکنولوژی و توسعه صنعتی میبایست صورت گیرد، انجام اصلاحات نهادی جهت فراهم شدن ساختار نهادی امکانپذیر کننده انباشت دانش ضمنی است. به این منظور باید حمایتهایی جهت بسط طول و عرض بنگاهها فراهم شود تا رشد بنگاههای کوچک و متوسط و تبدیل آنها به بنگاههای بزرگ میسر شود که توان رقابتپذیری و پایداری در بازار را دارا بوده و میتوانند در گذر تاریخ به فعالیت ادامه دهند و امکان انتقال بین نسلی دانش ضمنی و توسعه ظرفیتهای سازمانی در آنها فراهم شود. به این منظور راهکارهای زیر پیشنهاد شده است:[11]
- تأمین امنیت سرمایه گذاری از طریق کارامدسازی نظام حقوق مالکیت و ایجاد یک ساختار نهادی کاهنده هزینه های مبادله. در جهت تقویت بنیه تولیدی و رشد بنگاهها و به کارگیری بیشتر نیروی کار، باید تلاشهایی در جهت ارتقای شرایط سرمایه گذاری و محیط کسب وکار و امنیت سرمایه گذاری و اقتصادی بخش خصوصی از طریق سازوکارهای گسترش حق مالکیت در جهت ایجاد تنوع درآمدی و رشد پایدار و تدریجی اقتصاد صورت گیرد.
- بازآرایی کل ساختار نهادی بر محور اقتضائات بخشهای مولد؛ مقتضیات تولید میبایست سرلوحه قرار گیرد و سیاستهای پولی بر محور اقتضائات بخشهای مولد بازنگری شود؛ بنابراین دولت موظف به انضباط مالی و شفاف سازی تخصیص منابع و همچنین محورقرار دادن منافع تولیدکنندگان است. بازار سرمایه و توسعه آن یکی از راهکارهای رفع معضلات ایران در بلندمدت است. تأمین مالی بلندمدت شرکتها، کمک به افزایش شفافیت اقتصادی، کنترل تورم و پرهیز از سیاستهای برهم زننده ثبات، اجرای بهتر سیاستهای مالیاتی، جلوگیری از رشد بازارهای بدون بازده اقتصادی همچون سکه و ارز به دلیل ورود نقدینگی سرگردان، ممانعت از افزایش شتابان قیمت مسکن و ... از موارد کارکرد اقتصادی بازار سرمایه و در نتیجه توسعه پایدار است.
- تأکید بر اهمیت مقیاس تولید در سیاستهای صنعتی.
- سازمان یابی افراد و رفع موانع تعاملی؛ در خصوص انتقال تکنولوژی، آن ساختار نهادی که انباشت دانش ضمنی را میسر میسازد مربوط به طول و عرض بنگاهها است که میبایست بسط داده شود. یادگیری جمعی، همکاری و تعاون تنها در سازمانهای اتفاق میافتد. گسترش ابعاد سازمانها یک تکنیک مؤثر برای سرمایه گذاری در دانش ضمنی افراد است. انتقال شناخت تکنولوژی بین نسلهای مختلف از درون سازمان صورت میگیرد؛ بنابراین هرچه عمر سازمانها افزایش یابد این انتقال بین نسلی امکانپذیرتر میشود و هرچه مقیاس تولید بزرگتر باشد، صرفه های ناشی از مقیاس عظیمتر خواهد بود.
- شفافسازی فرآیندهای تصمیمگیری و تخصیص منابع؛ به دلیل فضای رانتی حاکم بر کشور بسیاری از تولیدکنندگان برای دریافت تسهیلات با مشکل مواجه اند و افرادی خارج از ضابطه، سرمایه های کلان دریافت میکنند و بخش عمده ای از سرمایه ها در اختیار خواص قرار میگیرد. معمولاً هم این سرمایه ها در بخش غیر حقیقی اقتصاد در بازارهای سکه و ارز و مسکن صرف میشود. وقتی منابع به دست سرمایه گذاران در بخش صنعت و تولید نرسد، کاملاً بدیهی است که چنین ساختارنهادی مشوق فعالیتهای غیرمولد به جای مولد است؛ درنتیجه، سرمایه ها به سمت فعالیت های سوداگرانه سوق پیدا کرده و انگیزهای برای فعالیت تولیدی باقی نمیماند چه رسد به گسترش ابعاد فعالیت؛ بنابراین، حذف رانت و رانت بازی به ویژه از سیستم بانکی کشور علاوه بر قرار دادن پولهای سرگردان در مسیر واقعی خود، به توانمندسازی اقتصاد کشور و بهبود فعالیتهای تولیدی و انگیزه برای رشد بنگاهها و تقسیم کار عقلایی و تخصصی شدن امور کمک خواهد کرد.
[1] طبق گفته تولیدکننده شرکت سام الکترونیک، این شرکت در حال حاضر به تولید قطعات پلاستیکی ماشین لباسشویی مانند دیگ و بدنه میپردازد. http://www.rajanews.com/news/229092
[3] http://www.theatlantic.com/business/archive/2012/07/whoa-samsung-is-responsible-for-20-of-south-koreas-economy/260552/
[4]http://connectusfund.org/17-big-advantages-and-disadvantages-of-foreign-direct-investment
[5]http://donya-e-eqtesad.com/news/498255
[6]UNITED NATIONS, Industrial Development Report,The role of technology and innovation in inclusive and sustainable industrial development, 2016,p197.
[8] صاحبه مسعودی، فرشادمومنی، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 1، شماره 3، پاییز 94، ص 110-111
[11] صاحبه مسعودی، فرشادمومنی، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 1، شماره 3، پاییز 94، ص 115-117