بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 10 مرداد 1395      10:3

زنگ تغییر نظام اقتصادی

اقتصاد ایرانی: در حالی که بیش از یک سال از توافق برجام می گذرد، هنوز اثرات این توافق تاریخی آنگونه که باید و شاید در اقتصاد ایران نمود پیدا نکرده است. هرچند رفع تحریم های بین المللی علیه ایران را می توان مهم ترین دستاورد اجرای برجام دانست اما مدت زمان سپری شده برای مشاهده اثرات چشمگیرتر در اقتصاد کشور بسیار ناچیز است. قطع روابط اقتصادی و تجاری ایران با سایر کشورها طی سال های گذشته، نه تنها فعالیت های بین المللی ایران را به میزان قابل توجهی محدود کرد بلکه سبب شد تا بخش اعظمی از دارایی هایی که از محل فروش نفت ایران حاصل شده بود، بلوکه شود. دارایی هایی که تا به امروز بنا به اعلام بانک جهانی، تاکنون ۳۰ میلیارد دلار از آن آزاد شده است.

به گزارش تعادل، بانک جهانی با بیان اینکه حدود ۳۰ میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده ایران پس از برجام آزاد شده است اعلام کرد، اقتصاد ایران به دلیل متنوع تر بودن آسیب کمتری نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه از افت قیمت نفت متحمل شده است.

بانک جهانی طی گزارشی با طرح این پرسش که ایران چگونه به ارزان شدن نفت واکنش نشان می دهد؟ نوشت: کاهش قیمت نفت به اقتصاد ایران آسیب زده، اما این آسیب کمتر از آسیبی بوده که به دیگر تولید کنندگان نفت منطقه وارد شده است؛ زیرا اقتصاد این کشور در مقایسه با دیگر تولید کنندگان نفت، متنوع تر است بنابراین وابستگی کمتری به درآمدهای نفتی دارد. نفت حدود ۳۰ درصد از درآمدهای دولت ایران را تشکیل می دهد.

آزادی ۳۰ میلیارد دلار از دارایی های ایران در حالی از سوی بانک جهانی اعلام می شود که هنوز رقم دقیقی برای دارایی های بلوکه شده ایران اعلام نشده است. در این خصوص علی طیب نیا، وزیر اقتصاد نیز پیش تر با مبالغه دانستن رقم دارایی های بلوکه شده ایران از سوی رسانه ها، گفته بود عدد ۱۲۰ میلیارد دلاری از دارایی های بلوکه شده ایران که توسط برخی رسانه ها بیان می شود، صحیح نیست. طیب نیا درنهایت میزان واقعی دارایی های بلوکه شده ایران را به رقم اعلام شده از سوی رییس کل بانک مرکزی ارجاع داده و گفته بود، حدود ۳۵ میلیارد دلار از این دارایی ها در شرکت نیکو سرمایه گذاری شده که مربوط به طرح های شرکت نفت است. حدود ۲۲ میلیارد دلار در چین به عنوان وثیقه های فاینانس موجود است که اگر تمامی این مبالغ را ارزیابی کنید به آن عددی خواهید رسید که رییس کل بانک مرکزی بیان کرده است. با این حال، ولی الله سیف میزان دارایی های بلوکه شده ایران را ۲۹ میلیارد دلار اعلام کرده که با توجه به رقم دارایی های آزاد شده ایران به استناد بانک جهانی، رقم ۳۰ میلیارد دلار آزادشده تنها مربوط به دارایی های دولت و بانک مرکزی نبوده است و دارایی سایر شرکت ها را نیز دربرمی گیرد.

واکنش تولید و صادرات نفت ایران به برجام

گرچه انتقادات به توافق برجام همچنان از سوی گروه های تندرو ادامه دارد اما به نظر می رسد گذر زمان اثرات بیشتری از توافق برجام نمایان خواهد کرد. با این حال، انتقاد به ماهیت توافق برجام در حالی که ماه ها از اجرای آن گذشته، سبب شده است تا تمرکز دولت برای بهره برداری از فرصت ایجاد شده کاهش پیدا کند. گشایش هایی که در اثر اجرایی شدن برجام حاصل شده، می تواند زمینه را برای شتاب گرفتن فعالیت های اقتصادی مساعدتر کند و آنچه اهمیت دارد، شیوه بهره برداری از موقعیت ایجاد شده است. در همین رابطه وزیر اقتصاد نیز در سی امین جلسه شورای گفت وگوی بخش خصوصی و دولت در خراسان رضوی، امسال را سال ویژه یی برای اقتصاد دانسته و تاکید کرده است: پس از چند دهه تحریم و رشد اقتصادی کند، هم اکنون زمینه برای ایجاد تحولی جدی در عمل کردن اقتصادی به وجود آمده است.

طیب نیا وضعیت بین المللی را مناسب برای فعالیت های اقتصادی ارزیابی کرد و افزود: گرچه هنوز همه نتایج برجام را در عمل شاهد نیستیم، اما گشایش های خوبی به وجود آمده که سبب شده نشانه های بهبود به تدریج ظاهر شوند. آمار فعالیت های اقتصادی در ۴ ماهه ابتدایی امسال امیدبخش بوده و باتوجه به اینکه فصل مجامع عمومی شرکت های بزرگ بورس به اتمام رسیده اطلاعات مثبتی برای بازار سرمایه ثبت شده است.

وی با اشاره به کاهش میزان صادرات از نظر ارزش در ۴ ماهه ابتدایی امسال نسبت به دوره مشابه در سال گذشته خاطرنشان کرد: شاخص صادرات به لحاظ وزن تا ۳۷ درصد رشد داشته است. گرچه آمار صادرات میعانات گازی منفی ثبت شده است اما شرکت نفت این آمار را قبول ندارد و اطلاعات نشان از افزایش میزان صادرات نفت به علت گشایش های پس از برجام دارد. مقدار وزنی صادرات نشانگر افزایش شاخص های مربوط به بخش تولید است و کاهش میزان صادرات به لحاظ ارزشی به علت افت قیمت های جهانی است.

در این میان، بانک جهانی نیز از افزایش ۶۰۰ هزار بشکه یی تولید روزانه نفت ایران در پی اجرایی شدن برجام (از ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ میلادی) خبر داده و اعلام کرده است، دولت ایران افزایش این رقم به ۸۰۰ هزار بشکه در روز را تابستان امسال در برنامه دارد که بدین ترتیب تولید نفت ایران به سطح قبل از تحریم ها (قبل از سال ۲۰۱۴ میلادی) خواهد رسید.

بزنگاه تغییر مسیر اقتصاد

در حالی بانک جهانی با اعلام آسیب پذیری کمتر ایران از افت قیمت نفت نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه خبر داده که وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی همواره مورد انتقاد کارشناسان و مسوولان مختلف قرار گرفته است. با این حال بانک جهانی، اقتصاد ایران را متنوع و میزان وابستگی به درآمدهای نفتی را ۳۰ درصد اعلام کرده که به نظر می رسد در این نتیجه گیری، به ترکیب درآمدهای ایران در بودجه ۹۵ استناد کرده است. با این حال، وزیر اقتصاد با انتقاد از وابستگی اقتصاد به نفت، رشد اقتصادی ایران را در ۵۰ سال اخیر نامناسب دانسته است.

طیب نیا به رشد ۴.۵ درصدی اقتصاد ایران در ۵۰ سال اخیر اشاره کرده و گفته است: این میزان رشد اقتصادی به هیچ وجه شایسته کشور نیست و حتی به اندازه یی نیست که آثار افزایش جمعیت را خنثی، اشتغال ایجاد کند و فقر را از میان ببرد. علاوه بر این هر چه به سمت دوره اخیر نزدیک تر می شویم، میزان رشد اقتصادی نیز کاهش پیدا می کند درحالی که در ۱۰ سال گذشته به حدود ۲ درصد رسیده است.

وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه رشدی که منشأ آن نفت باشد، نمی تواند اشتغال موثر و مفید داشته باشد، تصریح کرد: تحول در نظام اقتصادی یک الزام است. ارزیابی از رشد اقتصادی کشور نشان می دهد روند کند رشد اقتصادی به علت دولتی بودن و نفتی بودن اقتصاد و سهم بسیار اندک بهره وری و نوسانات شدید رشد اقتصادی در طول زمان، این مطلب را به خوبی نمایان می کند.

به نظر می رسد، اجرای برجام و رفع محدودیت های بین المللی بزنگاه تغییر مسیر اقتصاد ایران است که اگر با هوشیاری از سوی دولت و فعالان اقتصادی مورد بهره برداری قرار گیرد، می تواند اثرات قابل توجهی در کاهش وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و افزایش رشد اقتصادی داشته باشد.

تعامل دولت و بخش خصوصی زمینه ساز تحول

تجربه سال های متمادی وابستگی به درآمدهای نفتی، اعمال تحریم های بین المللی علیه ایران و افت قیمت جهانی نفت، کشور را در شرایطی قرار داده که به اذعان وزیر اقتصاد نیز تغییر و تحول جدی در کشور اجتناب ناپذیر است. کاهش درآمدهای نفتی دولت را بر آن داشته تا به فکر منابع درآمدی دیگری باشد. به این موضوع در گزارش اخیر بانک جهانی نیز اشاره شده است. در این گزارش آمده است: دولت اقداماتی برای کاهش تاثیر ارزان شدن نفت بر بودجه خود صورت داده که می توان به افزایش اخذ مالیات از سازمان هایی اشاره کرد که قبلا از پرداخت مالیات معاف بودند.

در همین حال طیب نیا نیز در اظهارات اخیر خود مشارکت و تعامل بخش خصوصی و دولتی را از ضرورت های ایجاد تغییر و تحول در اقتصاد خوانده است. به گفته وزیر اقتصاد هم اکنون بخش خصوصی به درک درستی از وضعیت اقتصادی رسیده است؛ در هیچ کدام از جلسات دیده نشده که این بخش در فضای اقتصادی نفتی و رانتی حاکم به دنبال رانت باشند و در واقع راه حل های بسیار مفیدی ارائه می دهند.

محدودیت منابع مالی دولت و افت شدید درآمدهای نفتی دولت را بر آن داشته تا نگاه جدی تری به بخش خصوصی داشته باشد چراکه با واگذار کردن بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی از بار مسوولیت های دولت نیز کاسته خواهد شد. با این حال باید دید در عمل دولت به بخش خصوصی تا چه حد اعتماد خواهد کرد. مسلم است که در مقطع کنونی بدون مدد گرفتن از بخش خصوصی دولت نمی تواند رشد اقتصادی مطلوبی را محقق کند و این موضوع در میان صحبت های مسوولان مختلف نیز مورد اشاره واقع شده است. گشایش های حاصل شده در پی اجرای برجام نیز دست بخش خصوصی را برای گسترش فعالیت های اقتصادی بازتر خواهد گذاشت. در این شرایط اگر دولت موانع فعالیت بخش خصوصی را از میان بردارد، راه مطمئن تری برای تغییر مسیر اقتصاد کشور و کاهش وابستگی برای درآمدهای نفتی نیز خواهد یافت. گرچه بارها نیز افزایش درآمدهای مالیاتی به عنوان یکی از منابع درآمدی جایگزین عنوان شده اما افزایش چشمگیر درآمدهای مالیاتی نیز نیازمند توسعه فعالیت های اقتصادی بخش خصوصی است.

تصویر اقتصاد در صورت عدم اجرای برجام

گرچه تاکنون بارها کارشناسان و مسوولان مختلف به بررسی اثرات اجرای برجام پرداخته اند اما کمتر کسی در این خصوص سخن به میان آورده است که اگر برجام اجرایی نمی شد، اقتصاد ایران به کدام سو می رفت هرچند پیش بینی موقعیت اقتصادی ایران بدون اجرای برجام چندان دشوار نیست. در شرایطی که قیمت جهانی نفت در پایین ترین سطح خود قرار داشت، تشدید تحریم های بین المللی علیه ایران نیز سبب شده بود تا در فروش نفت با مشکلات متعددی مواجه شویم و میزان درآمدهای نفتی ایران افت چشمگیری را تجربه کرد. نباید این موضوع را فراموش کرد ارزهای بلوکه شده ایران که این روزها به محلی برای مناقشه تندروها تبدیل شده است در اثر اعمال تحریم های بین المللی از دسترس خارج شد. بنابراین گرچه ممکن است برای مشاهده اثرات مثبت اجرای برجام به زمان بیشتری نیاز داشته باشیم اما لمس اثرات مخرب تشدید تحریم ها بر اقتصاد کشور به زمان زیادی نیاز نداشت.

در همین رابطه محمدطبیبیان، اقتصاددان با تحلیل شرایط اقتصادی ایران در صورت عدم اجرای برجام گفت: ادامه کاهش تولید نفت در صورت عدم اجرای برجام مسلما باعث فاجعه می شد و پس از آن گزینه جنگ نظامی نیز حتمی بود. اگر این مذاکرات به ثمر نمی رسید، اتفاقات بدی رخ می داد. هر چند هم اکنون نیز معجزه یی رخ نداده اما تا حدی آرامش و ثبات به اقتصاد بازگشت. طبیبیان تصریح کرد: موضوع اصلی در این مذاکرات لغو تحریم های اقتصادی نبود و تنها در زمینه موضوعات اتمی بحث شد. به گفته باراک اوباما مخالفان توافق هسته یی به دنبال نزاع و جنگ جدید علیه ایران بودند و این مساله به عنوان گزینه یی جدی مطرح بود.

وی با بیان اینکه در این مرحله دستاوردهای اقتصادی برجام چندان زیاد نبود، اظهار کرد: این موضوع از قبل هم قابل پیش بینی بود. بارها اعلام کردم که در بهترین شرایط به لحاظ اقتصادی پس از برجام به وضعیت سال ۸۴ و قبل از تحریم های جدید علیه ایران بازخواهیم گشت و نه فراتر از آن. البته نتایج برجام در زمینه گشایش های بین المللی موثر بوده است هر چند نتایج اقتصادی آنگونه که انتظار می رفت، مطلوب نبودند اما هم اکنون جامعه احساس آرامش می کند.

طبیبیان با بیان اینکه مساله اصلی برای شکوفایی اقتصاد ایران معاملات دلاری است، افزود: خزانه داری امریکا اجازه مبادله دلاری بانک های دنیا با ایران را نمی دهد. در صورتی که مذاکرات ادامه یابد و بانک مرکزی اجازه پیدا کند تا با خزانه داری امریکا لابی کند و مسائل حقوقی حل شود، می شود انتظار داشت تا گره های موجود در تبادلات بین المللی نیز باز شود.

گرچه نگاهی منصفانه به برجام، اثرات آن در حوزه اقتصاد را نیز کم و بیش نمایان خواهد کرد اما همان گونه که بارها نیز از سوی مسوولان و کارشناسان مختلف اعلام شده است، اثرات چشمگیرتر برجام در گذر زمان نمایان خواهد شد که البته در این رابطه نباید رویکرد داخلی را در بهره برداری از این فرصت از یاد برد. به طور قطع اگر ادامه مسیر نیز به نزاع و اختلاف نظر درخصوص برجام بگذرد، ثمری از این رویداد تاریخی نخواهیم برد.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir