افزایش ریسک سرمایه‌گذاری خارجی با افت قیمت نفت
اقتصاد ایرانی: در حالی که انتظار می رفت با اجرای برجام و رفع تحریم ها شرایط برای ورود سرمایه گذاران خارجی بهبود پیدا کند، آنکتاد در تازه ترین گزارش خود بار دیگر از افت سرمایه گذاری خارجی ایران خبر داده است. هرچند این گزارش مربوط به سال ۲۰۱۵ میلادی است و نمی توان انتظار داشت اثرات اجرایی شدن برجام در این گزارش مشاهده شود، اما قوت یافتن رفت و آمد هیات های تجاری در یک سال اخیر این انتظار را در عموم ایجاد کرده بود که در شرایط سرمایه گذاری خارجی هم تغییرات مشهودی ایجاد شود. با این حال، با توجه به اینکه اغلب رفت و آمدهای تجاری در نهایت به امضای تفاهمنامه منجر شده است و هنوز تا امضای قرارداد فاصله زیادی داریم، نمی توان انتظارات موجود را منطقی خواند.
به گزارش تعادل، گرچه گمانه زنی هایی نیز در خصوص بهبود وضعیت سرمایه گذاری کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی مطرح می شود اما در سوی دیگر گروهی از کارشناسان بر این باورند که افت سرمایه گذاری خارجی ایران طی سال های اخیر بیشتر دستخوش شرایط داخلی و نامساعد بودن وضعیت اقتصادی کشور بوده است و نمی توان انتظار داشت با رفع تحریم ها وضعیت سرمایه گذاری خارجی دچار جهش شود. در این میان افت قیمت جهانی نفت و نامساعد بودن وضعیت اقتصاد جهانی نیز به عنوان یکی از گزینه های محتمل برای افت سرمایه گذاری خارجی مطرح می شود که در کنار رکود داخلی، نامساعد بودن ساختار بانکی و ریسک بالای سرمایه گذاری در ایران، به ادامه یافتن این روند نزولی دامن زده است.
ریسک بالای سرمایه گذاری در کشورهای نفتی
انتظار می رود بخش های مرتبط با نفت، گاز و پتروشیمی، به سبب تاثیرگذاری بالایی که در اقتصاد کشور دارند با بهبود مناسبات اقتصادی و رفع تحریم ها بیشترین نقش را نیز در جذب سرمایه گذاری خارجی داشته باشند. به همین دلیل، این حوزه ها به عنوان بازوی اصلی سرمایه گذاری خارجی در ایران برشمرده می شوند. در این رابطه مهدی عسلی نماینده ایران در اوپک معتقد است قیمت پایین نفت طی سال های اخیر، مهم ترین دلیل افت سرمایه گذاری خارجی در ایران بوده است.
عسلی با بیان اینکه با کاهش قیمت نفت ریسک سرمایه گذاری در کشورهای نفتی افزایش پیدا می کند، اظهار کرد: «افت قیمت جهانی نفت تضعیف مالی دولت های وابسته به نفت را رقم می زند و باعث افزایش ریسک سرمایه گذاری در این کشورها می شود. سرمایه گذاران خارجی بیشتر تمایل دارند در کشورهایی سرمایه گذاری کنند که از شرایط آینده آنها اطمینان بیشتری دارند و افت قیمت جهانی نفت در کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت می تواند باعث افزایش ریسک سرمایه گذاری در این کشورها شود.»
وی با اشاره به تاثیر قیمت جهانی نفت در نرخ ارز در میان اقتصادهای وابسته به نفت تصریح کرد: «یک اتفاق رایج در میان کشورهای صادرکننده نفت این است که با افت قیمت های جهانی، نرخ ارز افزایش پیدا می کند و همین عدم ثبات نرخ ارز می تواند دلیلی بر کاهش رغبت سرمایه گذاران برای ورود به این کشورها باشد.»
عسلی با بیان اینکه نمی توان انتظار داشت اثرات اجرای برجام در عملکرد سال ۲۰۱۵ میلادی از منظر سرمایه گذاری خارجی انعکاس پیدا کند، اظهار کرد: «در سال ۲۰۱۵ میلادی هنوز دنیا به این اطمینان نرسیده بود مذاکرات به نتیجه خواهد رسید بنابراین پیش بینی می شود روند افزایشی سرمایه گذاری خارجی ایران از سال ۲۰۱۶ میلادی مشهود باشد هرچند این روند نیز جهشی نخواهد بود.» وی افزود: «وقتی کشورهای سرمایه گذار به این نتیجه برسند که وضعیت مالی ایران رو به بهبود و قیمت نفت رو به افزایش است، وارد بازار ایران خواهند شد. حال که ریسک تحریم ها رفع، مبادلات بین المللی تسهیل و قراردادهای جدید در حوزه نفت و گاز آماده شده است، می توان انتظار داشت سرمایه گذاری خارجی ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی بهبود پیدا کند.»
رشد سرمایه گذاری تدریجی است نه جهشی
عسلی با بیان اینکه مشاهده جهش در سرمایه گذاری خارجی ایران مستلزم زمان است، تصریح کرد: «سرمایه گذار خارجی محافظه کارانه وارد عمل می شود به گونه یی که ابتدا رقم های پایین تری را برای سرمایه گذاری انتخاب می کند و اگر روند رو به بهبود را مشاهده کرد، رفته رفته بر حجم سرمایه گذاری ها می افزاید. بنابراین بهبود سرمایه گذاری خارجی در ایران یک روند تدریجی خواهد بود نه جهشی.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تنزل رتبه ایران در سرمایه گذاری خارجی در افکار سرمایه گذاران اثر منفی بر جای خواهد گذاشت، تصریح کرد: «سرمایه گذار به بازار سرمایه خود توجه می کند و اگر کاهش ریسک را مشاهده کند وارد بازار ایران خواهد شد. به ویژه در بخش نفت و گاز که از بازدهی بالایی برخوردار است، سرمایه گذاران خارجی صرفا به این رتبه بندی ها توجه نخواهند کرد و مجموع عوامل را در ارزیابی ایران در نظر خواهند گرفت.» عسلی با اشاره به نرخ پایین بهره در اقتصادهای برتر دنیا اظهار کرد: «فرصت های سرمایه گذاری در این کشورها بسیار محدود است و این سرمایه گذاران به دنبال کشورهایی همچون ایران هستند که از انرژی و نیروی کار ارزان برخوردارند.
علاوه بر این، ایران بازار بزرگی برای سرمایه گذاران به شمار می رود و حال که روابط عادی شده و ریسک سرمایه گذاری کاهش پیدا کرده است، پیش بینی می شود سرمایه گذاران به تدریج وارد بازار ایران شوند.»
سرمایه گذاری خارجی دستخوش موانع داخلی
هرچند به گفته نماینده ایران در اوپک، کاهش قیمت نفت مهم ترین عامل افت سرمایه گذاری خارجی در ایران بوده است اما حمید شهرستانی اقتصاددان، معتقد است افت سرمایه گذاری خارجی بیشتر دستخوش شرایط داخلی بوده است.
شهرستانی با بیان اینکه ایران هنوز شرایط لازم را برای جذب سرمایه گذاری خارجی ندارد، اظهار کرد: «شرایط اقتصادی ایران از دید سرمایه گذاران پنهان نیست. قوانین دست و پاگیر بازگشت سرمایه، شرایط نامساعد سیستم بانکی و بروکراسی پیچیده داخلی اقتصاد ایران عوامل بازدارنده جذب سرمایه گذار خارجی هستند. هنوز شرایط داخلی اقتصاد ایران مطابق میل سرمایه گذاران خارجی نشده است تا بتوانند با درجه اطمینان بالا در ایران سرمایه گذاری کنند.» وی افزود: «گرچه انتظار می رود با رفع تحریم ها حرکت های مثبتی در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی صورت گیرد. با این حال صنعت نفت هم تنها بخشی از صنعت است که جذب سرمایه گذاری خارجی در این حوزه درآمدهای خوبی را عاید کشور خواهد کرد اما در شریط فعلی کشور به سرمایه گذاری در سایر حوزه ها نیاز مبرم دارد.» شهرستانی با بیان اینکه بهبود سرمایه گذاری خارجی در ایران به برنامه ریزی بلندمدت برای بهبود ساختار اقتصادی کشور نیاز دارد، اظهار کرد: «حداقل ۳ تا ۴ سال زمان نیاز است تا تغییر چشمگیری در سرمایه گذاری خارجی در کشور ایجاد شود چراکه اصلاح ساختارهای اقتصاد و زیربنایی کشور امری کوتاه مدت نیست.»
هدف گیری های اشتباه
هرچند بخش نفت و پتروشیمی یکی از جذاب ترین حوزه ها برای سرمایه گذاران خارجی قلمداد می شود اما به اذعان کارشناسان، باید از فرصت ایجاد شده پس از رفع تحریم ها برای سرمایه گذاری در سایر حوزه های صنعت و رکودزدایی از این بخش ها بهره گرفت. در این میان، هرچند طی یک سال اخیر رفت و آمد هیات های تجاری به صورت بی سابقه یی افزایش یافته است اما به نظر نمی رسد در پس این مناسبات یک هدف واحد دنبال شده باشد. اولویت بندی برای جذب سرمایه گذاری خارجی نیز از جمله مواردی است که به اعتقاد کارشناسان مورد غفلت واقع شده است.
در این رابطه حمیدحسینی عضو هیات رییسه کمیسیون رقابت، خصوصی سازی و سلامت اداری اتاق ایران معتقد است، هدف گیری ها در مقوله جذب سرمایه گذاری خارجی درست نبوده است.
حسینی با بیان اینکه در درجه نخست باید ایرانیان مقیم خارج از کشور برای سرمایه گذاری در ایران تشویق شوند، اظهار کرد: «بیشترین مذاکرات تجاری طی یک سال اخیر با کشورهای اروپایی صورت گرفته است. این در حالی است که باید در ابتدا سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج و همچنین کشورهای شرق آسیا که حتی در دوران تحریم هم مراودات زیادی با ایران داشتند، هدف گذاری می شد.» وی با اشاره به افزایش رتبه ریسک ایران به ۷ طی سال های اخیر تصریح کرد: «در این رابطه باید اصلاحات لازم صورت گیرد که طی این مراحل هم زمانبر است و نمی توان توقع داشت در کوتاه مدت بهبود چشمگیری در رتبه ایران از نظر سرمایه گذاری خارجی مشاهده شود.» حسینی با بیان اینکه طی دو سال اخیر بیشترین تلاش در جهت ناکارآمد جلوه دادن دولت صورت گرفته است، اظهار کرد: «در این شرایط حتی سرمایه گذاران خارجی هم از سرمایه گذاری بیم دارند و نمی توان انتظار داشت سرمایه گذار خارجی جرات حضور در بازار ایران را پیدا کند.»
وی حل اختلافات داخلی را نخستین گام برای بهبود سرمایه گذاری خارجی دانست و افزود: «اگر تلاش کافی در این راستا صورت گیرد، می توان انتظار داشت عملکرد سال ۲۰۱۶ میلادی رو به بهبود باشد.»
نبود اتفاق نظر در انتخاب حوزه های سرمایه پذیر
حسینی با بیان اینکه در زمینه جذب سرمایه گذاری خارجی صنعت خودرو بهترین عملکرد را داشته است، تصریح کرد: «در حوزه نفت و پتروشیمی پروژه های نیمه تمام زیادی وجود دارد که طرف خارجی هم علاقه مند به سرمایه گذاری است اما صاحبان این طرح ها بیشتر تمایل دارند تا منابع مالی را از خارج تامین کنند و در زمینه جذب سرمایه گذاری خارجی چندان مشتاق به نظر نمی رسند.
با این حال، با توجه به اینکه حوزه نفت و پتروشیمی یکی از مهم ترین بخش های مزیت دار ایران به شمار می رود، باید اختلاف نگاه در این زمینه از میان برود و اتفاق نظر کافی ایجاد شود تا بتوانیم از سرمایه گذاری های خارجی به بهترین نحو بهره ببریم.»
گرچه عوامل متعددی از جمله شرایط نامساعد اقتصاد جهانی، افت قیمت نفت، اختلاف نظرهای داخلی و ریسک بالای سرمایه گذاری داخلی از فاکتورهای موثر در افت سرمایه گذاری خارجی در ایران برشمرده می شوند اما به نظر می رسد فارغ از همه موارد یادشده، نبود استراتژی و برنامه ریزی مشخص در این زمینه، تنزل رتبه ایران در سرمایه گذاری خارجی را رقم زده است. با این حال دور از انتظار هم نیست که با توجه به اینکه از اجرای برجام زمان زیادی نگذشته است، هنوز آمادگی کافی برای جذب سرمایه گذاری خارجی در کشور وجود نداشته باشد اما برنامه بلندمدت و از میان برداشتن موانع داخلی و خارجی می تواند افق رو به رشدی را برای سرمایه گذاری خارجی در ایران ترسیم کند.
