جایگاه اقتصاد ایران در سال ۲۰۵۰

اقتصاد ایرانی: جایگاه اقتصاد ایران در سال ۲۰۵۰ چگونه خواهد بود؟ مؤسسات معتبر اقتصادی دنیا در خصوص روند جاری و آینده اقتصاد ایران و همچنین چشم انداز شاخص های اقتصادی ایران چه وضعیتی را پیش بینی می کنند؟ در گزارش حاضر با استناد به داده های معتبر چند مؤسسه اقتصادی مهم نظیر مؤسسه اکونومیست، PWC، HSBC، USDA و IMF این موضوع را مورد بررسی قرار داده ایم. این بررسی بر اساس شاخص هایی نظیر میزان رشد اقتصادی، درآمد سرانه، جمعیت، تولید ناخالص داخلی و همچنین سهم سرمایه گذاری خارجی در اقتصاد ملی صورت گرفته است.

به گزارش ایران، در چشم انداز اقتصاد جهان در سال ۲۰۲۸ چین، امریکا را پشت سر خواهد گذاشت و در سال ۲۰۵۰ سه کشور چین، امریکا و هند به ترتیب قدرت های اول تا سوم اقتصادی دنیا خواهند بود ضمن اینکه برخی از قدرت های نوظهور اقتصادی دنیا و بویژه کشورهایی چون هند و اندونزی در میان ۴ رتبه اول اقتصادی جای خواهند داشت.بر اساس این داده ها ایران همچنان در میان ۱۳ اقتصاد نوظهور دنیا قرار خواهد داشت که میزان زیادی از سرمایه ها و تولیدات دنیا را در اختیار خواهد داشت. با این حال رتبه بین المللی اقتصاد ایران در سال ۲۰۵۰ از ۲۵ تا ۳۰ متغیر خواهد بود. بهترین رتبه پیش بینی شده ایران ۲۵ و بدترین آن هم ۳۰ خواهد بود. در سطوح منطقه ای هم جایگاه اقتصاد ایران بعد از کشورهای ترکیه، عربستان و مصر در رده چهارم پیش بینی شده است. بر اساس این داده ها نرخ رشد اقتصادی ایران از ۳ الی ۵ درصد متغیر خواهد بود که نسبت به سال های قبل از ۲۰۲۵ نشان از تنزل دارد. همچنین پیش بینی ها حاکی از این است که جمعیت ایران در سال ۲۰۵۰ به مرز ۱۰۰ میلیون نفر خواهد رسید که در این بین نیروی فعال ایران رشد دو برابری را تجربه خواهد کرد. با این حال درآمد سرانه در ایران در چشم انداز ۲۰۵۰ شاهد نرخ کاهشی خواهد بود.

دسته بندی اقتصادهای مختلف جهان

دسته اول کشورهای G6 (امریکا، ژاپن، آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا) هستند که از مرحله صنعتی شدن عبور کرده و جزو کشورهای فراصنعتی به شمار می روند.
دسته دوم، کشورهای BRICS (برزیل، روسیه، هند و چین) – اقتصادهای در آستانه صنعتی شدن کنونی – هستند که در ادامه روند توسعه خود با تولید محصولات صنعتی به اقتصادهای صنعتی و قدرت های برتر جهان مبدل خواهند شد.
دسته سوم کشورهای در حال توسعه ای هستند که برپایه منابع طبیعی و ثروت های خدادادی زندگی می کنند که در چالش های توسعه گرفتار هستند.

۱۳ اقتصاد برتر در حال توسعه در افق ۲۰۵۰ از دیدگاه PWC

در مطالعه مؤسسه PWC علاوه بر ۱۰ کشور ممتاز OECD موسوم به (G10) و ۷ اقتصاد نوظهور موسوم به (E7)، ۱۳ کشور در حال توسعه به دلیل برخورداری از مؤلفه های مختلف به عنوان کشورهای دارای پتانسیل توسعه اقتصادی شناخته شدند.
۱۳ کشور در حال توسعه مذکور عبارتند از: آرژانتین، لهستان، آفریقای جنوبی، نیجریه، مصر، عربستان سعودی، ایران، پاکستان، مالزی، تایلند، ویتنام، فیلیپین و بنگلادش.
براین اساس در مطالعات آینده نگاری PWC دورنمای رشد اقتصادی برای این ۳۰ کشور بررسی شده است.

ترسیم آینده مطلوب ایران در افق ۲۰۵۰

براساس مطالعات انجام شده توسط مؤسسه PWC در صورت ادامه روند موجود رشد اقتصادی و پیش بینی تحولات آتی اقتصاد جهان و کشورهای مورد نظر، آینده محتمل برای ایران در افق ۲۰۵۰ قرار گیری در رتبه چهارم منطقه پس از ترکیه، عربستان و مصر است. در این سناریو متوسط نرخ رشد اقتصادی ایران طی سال های ۲۰۵۰-۲۰۰۷ به طور متوسط سالانه ۲.۵ درصد پیش بینی شده است.
آینده مطلوب ایران با توجه به اهداف سند چشم انداز ملی در افق ۱۴.۴ (۲۰۲۵ میلادی) تبدیل شدن به قدرت اول منطقه است. با توجه به اینکه آینده مطلوب ایران در افق ۲۰۵۰ نیز حفظ جایگاه اول اقتصادی در منطقه و پیوستن به جمع اقتصادهای نوظهور E7 (به عبارت بهتر E8) خواهد بود میزان تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۵۰ می بایست بیشتر از ۶.۳ تریلیون دلار (GDP ترکیه در سال ۲۰۵۰) است.
برای تحقق اهداف چشم انداز علاوه بر بررسی های PWC لازم است اراده نظام جمهوری اسلامی برای تحقق هدف چشم انداز پیش بینی های جهانی را تحت تأثیر قرار دهد و ایران بتواند در جایگاه اول اقتصادی منطقه قرار گیرد.
از آنجا که تدوین اهداف و راهبردهای توسعه پایدار کشور در جهت تحقق چشم انداز و دستیابی به آینده مطلوب، مستلزم تحلیل  (SWOT) و بررسی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدات است، در ادامه نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدات مورد توجه قرار گرفته است.

تحلیل محیط داخلی (نقاط قوت)

* دارا بودن ذخایر عظیم گاز طبیعی و نفت خام (۱۶ درصد ذخایر گازی و ۱۱ درصد ذخایر نفتی جهان)
* توانایی بالا در صادرات گاز طبیعی
* برخورداری از کیلومترها مرز آبی و ارتباط با آب های بین المللی و قابلیت ایجاد اسکله ها و بنادر صادراتی
* موقعیت جغرافیایی برجسته در منطقه دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان
* وجود منابع انسانی برجسته شامل دانش آموختگان دانشگاهی و نخبگان و ظرفیت های عظیم دانشگاهی
* موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آب های آزاد و واقع شدن در منطقه انرژی خیز خاورمیانه
* ورود به حوزه های فناوری برتر نظیر فناوری اطلاعات  (IT)، بیوتکنولوژی (BT) و نانو تکنولوژی (NT) و انرژی هسته ای
* وجود زیرساخت های شبکه حمل و نقلی و ظرفیت های تأمین انرژی از جمله برق، گاز و شبکه های انتقال
تحلیل محیط داخلی (نقاط ضعف)
* محدودیت منابع سرمایه گذاری
* بالاتر بودن نرخ تورم و بیکاری درکشور درمقایسه با کشورهای تازه صنعتی شده و رقبای منطقه ای
* نظام پولی و مالی توسعه نیافته و غیر مرتبط با سیستم های بین المللی
* بخش خصوصی توسعه یافته و روند کند و نامناسب خصوصی سازی
* دولت حجیم وتصدی گری گسترده دولت
* نبود زیرساخت های حقوقی و قوانین ومقررات لازم برای تقویت حضور بخش خصوصی در اقتصاد
* اتکای کامل به نفت جهت کسب درآمدهای ارزی و وابستگی تمامی برنامه های کشور به این درآمد
* فناوری های کهنه و غیر کارای تولید و عرضه کالاها وخدمات
* فرار سرمایه های انسانی تحصیل کرده و ماهر
* وجود موانع رقابتی شدن اقتصاد از جمله حجم بالای یارانه ها و قوانین دست و پاگیر تجاری و گمرکی
* شدت انرژی بالای کشور
* بی توجهی به دانش و مهارت مدیریت به عنوان یکی از الزامات توسعه
* ساختارهای نامناسب سازمانی و رعایت نکردن اصل شایسته سالاری
* فقدان نگاه بلند مدت و فراجناحی در سیاست گذاری های کلان کشور
* دخالت های سیاسی در ساختارهای اقتصادی و غلبه اولویت های سیاسی بر واقعیت های اقتصادی
* نبود رویه با ثبات در تصمیم گیری های سیاسی و اقتصادی
*  وجود موانع قانونی و نبود شفافیت قوانین تجاری موجود در جهت جذب سرمایه گذاران خارجی بویژه در صنعت نفت و گاز
تحلیل محیط خارجی (فرصت ها)
* نیاز رو به گسترش بازار های جهانی به نفت خام
* نیاز رو به گسترش بازارهای جهانی به گاز طبیعی و ظرفیت بالقوه ایران در زمینه صادرات گاز طبیعی
* پیدایش قطب های جدید قدرت اقتصادی در جهان، شامل پنج کشور برزیل، روسیه، آفریقای جنوبی، هند و چین  (BRICS)
* اجرای طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه ها
* وجود شرایط اقلیمی متنوع
* مشابهت های فرهنگی و مذهبی با کشورهای غنی و حاصل خیز منطقه
* وجود بازارهای مصرف بالقوه در کشورهای همسایه و نیاز مبرم آنها به ارائه خدمات و محصولات
* وجود سند چشم انداز ۲۰ ساله نظام به عنوان استراتژی بلندمدت توسعه اقتصادی کشور
* امکان ورود ایران به همراه کشورهای مکزیک، اندونزی و ترکیه به جمع کشورهای صنعتی  (E7)
تحلیل محیط خارجی (تهدیدات)
* اعمال تحریم و فشارهای بین المللی توسعه قدرت های غربی
* نبود حضور گسترده سرمایه گذاران خارجی در بازار ایران به دلیل فشارهای سیاسی بین المللی
* فضای سیاسی نامناسب بین المللی
* وابستگی بالای اقتصاد به درآمدهای نفتی و تأثیر پذیری شدید اقتصاد از تغییرات قیمتی آن
* فرار سرمایه های انسانی و بعضاً فرار سرمایه های فیزیکی
* وابستگی زیاد تولید محصولات استراتژیک کشاورزی به کشت دیم
* دسترسی نداشتن به فناوری های برتر و فاصله قابل توجه با کشورهای پیشرو در این زمینه خارجی بویژه
* نامناسب بودن فضای کسب و کار در کشور
* توجه نداشتن و پایبند نبودن به سند چشم انداز ۲۰ ساله نظام به عنوان سند توسعه اقتصادی کشور
تغییر رویکردها در سطح کلان جهت تحقق آینده مطلوب
* از دولت نفتی به اقتصاد مبتنی بر صنعت نفت و گاز دانش پایه
* از تخصیص ناکارآمد های نفتی به تخصیص کارآمد و جهت دار
* از اتکا به بازارهای سنتی صادراتی به تنوع بازارها در سطح جهانی
* از تقابل منطقه ای به همکاری منطقه ای
* از درون گرایی اقتصادی به برون گرایی اقتصادی
* از اقتصاد منابع پایه به اقتصاد دانش پایه
* از ساختارهای ناکارآمد سازمانی به ساختارهای کارآمد سازمانی
* از فروش منابع خام به فروش محصولات با ارزش افزوده بالا
* از الگوی مصرف بی رویه انرژی به مصرف بهینه انرژی
* تبدیل ایران به مرکز منطقه ای فناوری و خدمات نفت و گاز
* ایجاد صنعت برپایه فناوری نوین شامل فناوری اطلاعات  (IT)، بیوتکنولوژی (BT)و نانو تکنولوژی  (NT)
ایران در ۲۰۲۵
گام اول؛ در افق چشم انداز ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی)
کاهش شدت انرژی کشور به کمتر از ۳.۰ (معادل تن نفت خام به ازای هزار دلار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ۲۰۰۰) - پایین ترین حد در میان کشورهای منطقه
* دستیابی به جایگاه اول منطقه در تولید گاز طبیعی با اولویت استفاده از مخازن مشترک
* نیل به جایگاه اول فناوری نفت و گاز در منطقه
* دستیابی به جایگاه اول منطقه به لحاظ ظرفیت پالایشی نفت و گاز
* دستیابی به جایگاه اول منطقه از لحاظ ارزش تولید مواد و کالاهای پتروشیمیایی
* جایگاه اول ظرفیت ناوگان حمل و نقل و ترانزیت نفت و مواد هیدروکربوری
* توسعه بخش صنعت بویژه صنایع با تکنولوژی برتر
* توسعه بخش خدمات به منظور اشتغال زایی و رسیدن به اهداف رشد اقتصادی
* تأمین امنیت غذایی کشور و خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک کشاورزی

ایران در ۲۰۵۰ گام دوم؛در افق چشم انداز ۱۴۲۹ (۲۰۵۰ میلادی)

* کاهش شدت انرژی و رسیدن به متوسط شدت انرژی اقتصادی E7
* تأمین سهم عمده ای از انرژی موردنیاز کشور از طریق انرژی های تجدید پذیر و هسته ای
* حفظ جایگاه ممتاز جهان در تولید و صادرات گاز و ایفای نقش مؤثر در بازار جهانی انرژی و اقتصاد بین الملل
* دستیابی به جایگاه اول منطقه به لحاظ تولید بیشترین ارزش افزوده از صنایع پایین دست نفت و گاز و فناوری های پیشرفته بخش بالادستی، میان دستی و پایین دستی گاز
* تبدیل ایران به قطب خدمات دانش پایه در منطقه غرب و جنوب غرب آسیا و بسترسازی جهت ورود به جمع کشورهای فراصنعتی
* تبدیل ایران به قطب صنعتی غرب و جنوب غرب آسیا با توسعه صنایع با فناوری بالا (شامل فناوری اطلاعات (IT) و نانوتکنولوژی (NT) و...) براساس استانداردهای کشورهای BRICS
* دستیابی به رتبه اول منطقه به لحاظ تولید محصولات کشاورزی با به کارگیری تکنولوژی های برتر و تأمین نیاز کشور در زمینه محصولات استراتژیک .

جمع بندی

۱- ترکیب جدیدی از قدرت های اقتصادی
۱۰ اقتصاد دارای بالاترین آهنگ رشد اقتصادی
کشورهای در حال توسعه: ۷ تا از کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوبی (اندونزی، هندوستان، ویتنام، بنگلادش، فیلیپین، مالزی و پاکستان) ۳ تا از کشورهای آفریقایی (نیجریه، مصروآفریقای جنوبی)

براساس نظر اکونومیست اقتصاد چین در سال ۲۰۲۸ (پیش بینی  PWC، در سال ۲۰۲۶) از اقتصاد امریکا پیشی می گیرد و در جایگاه نخست قرار می گیرد.
طبق اکثر پیش بینی ها در سال ۲۰۵۰، اقتصاد چین، امریکا وهند به ترتیب رتبه اول تا سوم را خواهند داشت.
یافته های این گزارش حاکی از آن است که اقتصادهای نوظهور بخصوص برخی کشورهای شرق آسیا نظیر چین، هند و اندونزی تا سال ۲۰۵۰ در میان اقتصادهای برتر دنیا (رتبه های ۱ و ۳ و ۴ دنیا از نظر اکونومیست) خواهند بود.
از لحاظ سطح درآمد سرانه، اقتصاد های نوظهور همچنان در سطح پایین تری از اقتصادهای پیشرفته کنونی قرار خواهند داشت.

۲- تنزل جایگاه اقتصاد ایران
متوسط رشد اقتصادی ایران تا سال ۲۰۵۰ بین ۳ تا ۵ درصد است.
بهترین پیش بینی از جایگاه اقتصاد ایران در سال ۲۰۵۰، ۲۵ و بدترین پیش بینی ۳۰ است.

۳- عملکرد بهتر رقبای منطقه ای ایران (عربستان و ترکیه)
اقتصاد ترکیه در تمام پیش بینی ها در بین ۲۰ اقتصاد برتر دنیا است و تا سال ۲۰۵۰ در جایگاه بهتری قرار می گیرد، مؤسسه  HSBC، جایگاه اقتصاد ترکیه را در بین ۳۲ اقتصاد برتر، دوازدهم پیش بینی کرده است.
تمام پیش بینی ها حاکی از عملکرد بهتر اقتصاد عربستان است همچنین مؤسسه PWC، جایگاه اقتصاد عربستان را در بین ۳۲ اقتصاد برتر، سیزدهم پیش بینی کرده است.