فرار از جهنم سرمایه‌د‌اری به بهشت‌های مالیاتی
اقتصاد ایرانی: به طور کلی د ر جهان ۶۰ بهشت مالیاتی وجود د ارد که می توان آنها را د ر چهار گروه تقسیم بند ی کرد :
۱- بهشت های مالیاتی د ر اروپا
۲- بهشت های مالیاتی د ر منطقه نفوذ بریتانیا ـ به طور عمد ه د ر مستعمره های سابق
۳- بهشت های مالیاتی د ر منطقه نفوذ امریکا
۴- بهشت های مالیاتی پراکند ه، به عنوان مثال د ر سومالی و اورگوئه
سابقه بهشت های مالیاتی د ر اروپا به جنگ جهانی اول برمی گرد د که کشورهای اروپایی کوشید ند برای تامین مالی هزینه های مالی جنگ مالیات وضع کنند . اند کی مشخص تر سوییس د ر ۱۹۳۴ قانون ممنوعیت افشای اطلاعات بانکی خود را تصویب کرد ؛ اگرچه بانک های سوییس از قرن هجد هم د ر این حوزه فعالیت د اشتند . لوکزامبورگ فعالیت خود را به عنوان یک بهشت مالیاتی از ۱۹۲۹ آغاز کرد . برآورد می شود که ۲.۵ تریلیون د لار ثروت د ر بانک های این کشور کوچک اروپایی پارک شد ه است. هلند یک بهشت مالیاتی د یگر د ر اروپاست.
د ومین گروه که د رواقع مسبب بیش از ۵۰ د رصد از مخفی کاری پولی د ر جهان است به طور عمد ه از سوی مراکز مالی لند ن اد اره می شود . فعالیت های شبکه خارج از محد ود یت های قانونی لند ن سه لایه د ارد . ابتد ا سه تا از مناطق تحت قیمومیت بریتانیا، یعنی جزایر جرسی، گرنزی و آیل او من را د اریم. برآورد تحلیلگران مالیاتی د رامریکا د ر ۲۰۰۷ این بود که حد اقل یک تریلیون د لار از د ارایی هایی که از پرد اخت مالیات فرارکرد ه بود ند د ر این سه بهشت مالیاتی پارک شد ه بود .
لایه د وم، ۱۴ منطقه د یگر از امپراتوری پیشین بریتانیا را شامل می شود . کل جمعیت این ۱۴ منطقه به سختی به ۲۵۰ هزار نفر می رسد ولی جزایر کی من، برمود ا و جزایر انگلیسی ورجین و سرانجام جبل الطارق مراکز عمد ه سرمایه د اری کازینویی کنونی هستند . این مناطق اگرچه به ظاهر از انگلستان مستقل هستند ولی د ر پس پرد ه امور از لند ن کنترل و هد ایت می شود .
د رجزایر کی من، حاکم را ملکه انگلیس منصوب می کند و تقریبا همه کاره جزیره است. جزایر کی من پنجمین بهشت مالیاتی جهان است و برآورد می شود که ۸۰ هزار بنگاه ریز و د رشت جهانی د ر این جزیره ثبت شد ه اند و ۷۵ د رصد از صند وق های سرمایه گذاری از نوع Hedge Fund جهان د ر این جزیره فعالیت می کنند که گفته می شود بیش از ۱.۹ تریلیون د لار ود یعه د ارند .
نقاط کور برای لند ن
لایه سوم مناطقی هستند که اگرچه به طور مستقیم از سوی لند ن کنترل نمی شوند ولی مناسبات تاریخی استواری با لند ن د ارند . د راین جا می توانم به باهاماس و هنگ کنگ اشاره کنم. برآورد می شود یک سوم د ارایی های بانک های جهان د ر منطقه نفوذ بریتانیا مد یریت می شود .
سومین گروه بهشت های مالیاتی د رامریکا و مناطق تحت نفوذ امریکاست. تا پیش از رشد حیرت آور بهشت های مالیاتی د ر د هه های ۶۰ و ۷۰ قرن بیستم، امریکا به طور کلی با مقوله بهشت مالیاتی همراه نبود و حتی خبر د اریم که رهبران امریکایی، از جمله جان اف کند ی، برای مقابله با بهشت های مالیاتی تحت نفوذ بریتانیا به اقد ام د ست زد ه بود ند . ولی از د هه ۱۹۷۰، به خصوص برای تامین مالی هزینه های روزافزون مد اخله نظامی د ر ویتنام وضعیت د ر امریکا هم تغییرکرد .
برای سیاست پرد ازان امریکایی د ر این مرحله د و نکته اهمیت زیاد ی د اشت. یکی میزان منابع مالی که از امریکا به د ر می رفت و د وم د رآمد های مالیاتی که با استفاد ه از این بهشت های مالیاتی کمتر می شد . میزان د رآمد های مالیاتی از د ست رفته را سالی حد ود ا ۱۰۰ میلیارد د لار برآورد می کنند که رقم هنگفتی است که د رواقع بیانگر انتقال ثروت از فقرا به ثروتمند ان است.
اگرچه هنوز از گوشه و کنار بیانیه هایی د ر مخالفت با بهشت های مالیاتی می شنویم ولی امریکا هم برای عقب نماند ن به این قافله پیوسته است. همانند بریتانیا بهشت های مالیاتی د رامریکا به طور کلی د ر سه لایه عمل می کنند .
د ر لایه د ولت فد رال، یعنی امریکا هم مانند د یگر کشورها قوانین مالیاتی مشخصی برای جلب پول های خارجی ها د ارد که شامل تخفیف چشمگیر مالیاتی، مخفی کاری می شود . برای نمونه بانک های امریکایی به طور قانونی حتی از پذیرش پول های مشکوک ـ یعنی به اصطلاح پول های کثیف هم خود د اری نمی کنند به شرط اینکه جرم و جنایتی که به انباشت پول منجر شد ه است د ر خارج از امریکا اتفاق افتاد ه باشد .
تنظیمات ویژه یی وجود د ارد که هویت صاحبان این نوع حساب ها به کسی ارائه نمی شود . لایه د وم د رسطح ایالت هاست. یعنی د رایالات مختلف امریکا اقد امات زیاد ی با این هد ف صورت گرفته است. برای نمونه فلورید ا انبار ثروت های به تاراج رفته کشورهای امریکای لاتین است و د ولت امریکا از ارائه اطلاعات به این کشورها د رباره صاحبان این منابع به سرقت رفته از این کشورها به جد خود د اری می کند .
البته بانک های فلورید ا مورد استفاد ه پول های ناشی از قاچاق مواد مخد ر و از سوی د یگر جرم های سازمان یافته د یگر هم است. از سوی د یگر ایالات کوچک تری چون وایومینگ، د لاواره و نواد ا هم بانکد اری با هزینه بسیار پایین و مقررات سفت و سخت مخفی کاری ارائه می د هند .
سومین لایه بهشت های مالیاتی د ر مناطق حاشیه یی است که البته از منطقه نفوذ بریتانیا بسیار کوچک تر است. جزایر ورجین امریکایی از آن جمله است. نمونه د یگر بهشت مالیاتی جزایر مارشال است که اگرچه متعلق به ژاپن است ولی از ۱۹۴۷ توسط امریکا اد اره می شود . عمد ه فعالیتی که د رجزایر مارشال انجام می گیرد ، ثبت کشتی هاست.
پاناما بزرگ ترین بهشت مالیاتی د ر منطقه نفوذ امریکاست. ثبت کشتی ها د ر پاناما از ۱۹۱۹ آغاز شد . قوانین مالیاتی پاناما د ر ۱۹۲۷ برای جلب سرمایه خارجی تصویب شد . برآورد می شود که پاناما تقریبا هیچ محد ود یت قانونی برای فعالیت های خلاف قانونی ند ارد .
ساختمان اوگلند
برای اینکه یک تصویر کلی از شیوه کار د راین بهشت های مالیاتی به د ست بد هم، بد نیست اشاره کنم به نکته یی که بارک اوباما رییس جمهور امریکا د راوایل روی کارآمد ن روی آن د ست گذاشته بود .
او د ر اشاره به ساختمان اوگلند د رجزایر کی من که ۱۲۰۰۰ بنگاه فراملیتی د ر آن ساختمان «شعبه» د ارند ، د ر یک سخنرانی گفت که از د و حال خارج نیست یا «ساختمان اوگلند » ساختمان بسیار بزرگی است یا محلی است که بزرگ ترین «فریب کاری مالیاتی د ر آن انجام می گیرد .»
آنتونی تراورس ـ رییس خد مات مالی د ر جزایر کی من به طعنه برآمد که «بهتر است به آقای اوباما یاد آوری کنیم که بهتر است توجه اش را به ساختمان شماره ۱۰۲۹ د ر خیابان آرنج شمالی د ر ولمینگتون (د ر ایالت د له واره) معطوف کند که ۲۱۷ هزار بنگاه فراملیتی د ر آن « شعبه» د ارند …»
از آنچه تاکنون گفته شد می توان به سهولت نتیجه گرفت که بهشت های مالیاتی برخلاف اد عا کشورهای مستقلی نیستند که می کوشند د ریک رقابت سالم با د یگران د رآمد خود را بیشینه کنند بلکه د رواقع حلقه های شبکه های زنجیره یی هستند که از سوی مناطق عمد ه قد رت امریکا و انگلیس و بعضا اروپا کنترل و هد ایت می شوند . اگرچه بهشت های مالیاتی د ایما د ر حال تغییر و تحول اند ولی د ر عین حال نوعی تقسیم کار هم د ر میان شان صورت گرفته است. یعنی هریک از این بهشت های مالیاتی برای جذب و جلب سرمایه مالی خاصی می کوشند و به همین د لیل هم زیرساخت های لازم د ر پیوند با آن نوع خاص سرمایه مالی را توسعه د اد ه اند ـ برای مثال حقوقد انان، حسابد اران و کارمند ان بانکد اری که مهارت های خاصی د ارا هستند . خد ماتی که د ر این بهشت های مالیاتی ارائه می شود شامل خد مات قانونی و غیرقانونی و طیف گسترد ه یی د ر حد فاصل این د و است. عد م پرد اخت مالیات غیرقانونی است ولی به ظاهر فرارمالیاتی غیرقانونی نیست یعنی اگر شما بتوانید کاری بکنید که مالیات شامل شما نشود ـ طبق تعریف چنین کاری غیرقانونی نیست. البته اضافه کنم هرچه که غیرقانونی نباشد یا به اصطلاح قانونی باشد ضرورتا کار د رستی نیست. د ر گذشته یی نه چند ان د ور هم برد ه د اری قانونی بود و هم رژیم منحط آپارتاید د ر آفریقای جنوبی.
قانون شکنی های قانونی
خد مات غیرقانونی بهشت های مالیاتی شامل عد م پرد اخت مالیات، تراست های قلابی، حساب سازی، فرار از مقررات، و کوشش برای مخفی نگهد اشتن فساد مالی است. ناگفته نگذارم که اغلب این خد مات غیرقانونی د ر پوشش عبارات فریبند ه یی چون «بهینه سازی مالیات» و «ساختار کارآمد بنگاه» پنهان می شوند ، ولی واقعیت این است که این فعالیت ها د رواقع نماد قانون شکنی هایی است که د ر این سرمایه د اری کازینویی هر روزه اتفاق می افتد .
د ر مورد مالیات یکی از د لایل اولیه که موجب رونق فعالیت بهشت های مالیاتی شد مقوله مالیات د وباره (مضاعف) بود . فرض کنید یک بنگاه انگلیسی د ر یک کارخانه د ر مصر سرمایه گذاری می کند و از این راه سود می برد .
اگر د ولت مصر و د ولت انگلیس بد ون هماهنگی با یک د یگر از این سود مالیات بگیرند بنگاه انگلیسی شامل این مالیات د وباره می شود .
اگرچه برای حل این مشکل نیازی به بهشت های مالیاتی نیست ولی بهشت های مالیاتی د ر این حوزه عمل می کنند و نتیجه این شد ه است که د راغلب موارد «مالیات د وباره» با «مالیات هیچ باره» جایگزین شد ه است. یعنی د ر مثالی که د ر بالا آورد ه ام نه د ولت مصر از د رآمد های مالیاتی می گیرد و نه د ولت انگلیس. می کوشم به سازوکاری که به کار گرفته می شود به اختصار بپرد ازم.
نکته جالب اینکه د ر همه این بهشت های مالیاتی فعالیت های غیرقانونی به شکل و صورت های متفاوتی اتفاق می افتد . آن چه که تفاوت د ارد محد ود ه این فعالیت های غیرقانونی است. اگرچه با توجه به پیشرفت های فناوری اطلاعاتی قاعد تا نباید اینگونه باشد ولی مشاهد ه می کنیم که تقسیم کاری هم صورت گرفته است.
برای مثال قاچاقچیان مواد مخد ر د ر کلمبیا به طور عمد ه از امکانات موجود د ر پاناما بهره می گیرند تا اینکه د ر جزیره جرسی. حالا بماند که جزیره جرسی با زیرساخت هایی که ایجاد کرد ه خود پناهگاه چند ین صد میلیارد د لار د ارایی های مشکوک است که عمد تا ناشی از فعالیت های غیرقانونی هستند و برای فرار از مالیات د ر جرسی پارک می شوند . برمود ا یک بهشت مالیاتی جذاب برای بیمه گران است که اغلب برای فرار از پرد اخت مالیات د ر آن جا مشغول می شوند .
جزایر کی من بهشت مالیات مورد توجه و علاقه صند وق های سرمایه گذاری هج فاند است که اگرچه اغلب هد ف شان فرار از پرد اخت مالیات است ولی علت مهم ترش د ور زد ن مقررات قانونی مالی است. د ر فرآیند تبد یل وام مسکن به اوراق بهاد ار و استفاد ه از بهشت های مالیاتی مراکز مورد توجه وال استریت برای این منظور جزایر کی من و ایالت د لا ویره و د ر منطقه اروپا هم جزیره جرسی، ایرلند ، و لوکزامبورک و البته که بهشت مالی موجود د ربازارهای لند ن هستند .
ثروتمند ان آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی به استفاد ه از بهشت های مالیاتی سویس بیشتر تمایل د ارند البته ثروتمند ان فرانسوی د ر استفاد ه از موناکو هم ترد ید به خود روا نمی د ارند . میلیونرهای استرالیایی برای فرار مالیاتی از بهشت مالیاتی د ر وانوتو بهره می گیرند و میزان هنگفتی پول کثیف از کشورهای شمال آفریقا از طریق بهشت مالیاتی د ر مالتا که د ر منطقه نفوذ بریتانیا قرار د ارد د ر این سرمایه د اری کازینویی به جریان می افتد .
بهشت مالیاتی مورد توجه مالیات گریزان امریکایی و امریکای لاتینی پاناماست د ر حالی که ثروتمند ان چینی برای عد م پرد اخت مالیات و انجام د یگر کارهای غیرقانونی د یگر از هنگ کنگ، سنگاپور و ماکائو استفاد ه می کنند . قابلیت شماری از این بهشت های مالیاتی ارائه خد مات برای تغییر هویت د ارایی ها به شیوه خاص است تا بعد بتوان آن د ارایی را با ساد گی و سهولت بیشتر به مناطق د یگر منتقل کرد . د ر اروپا بهشت مالیاتی هلند د ر این خد مات حرف اول را می زند و همان طور که پیش تر به اشاره از آن گذشتیم د ر ۲۰۰۸ د ر کل بیش از ۶.۶ تریلیون د لار د ارایی ـ که د ر واقع حد ود ا ۹ برابر تولید ناخالص هلند است ـ از این کانال ها گذشتند .
د ر آفریقا موریتانی بهشت مالیاتی کسانی است که د ر هند وستان به سرمایه گذاری مستقیم د ست می زنند . برآورد می شود که بیش از ۴۰ د رصد کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی د ر هند وستان از موریتانی می گذرد . روایت موریتانی را د ر یاد د اشت د یگری پی خواهم گرفت که بسیارجالب و قابل توجه است.
فعالیت های مالی و سرمایه گذاری های چینی د ر آفریقا هم عمد تا از طریق موریتانی انجام می گیرد . د ر اروپا پول های کثیف روسی معمولا د ر نظام بانکی قبرس، جبل الطارق و ناورو که با لند ن ارتباطات بسیار عمیق و گسترد ه د ارند ، شست وشو می شود و بعد د ر نظام مالی بقیه د نیا به جریان می افتد . بخش عمد ه یی از سرمایه گذاری های خارجی د ر چین از کانال جزایر ورجین انگلیسی صورت می گیرد .
تقسیم کیک های طلایی
یکی از وجوه مشترک فعالیت د ر این بهشت های مالیاتی چیزی است که آن را «قاچ کرد ن» (Laddering) می نامم؛ یعنی یک د ارایی مشخص را د ر میان چند ین بهشت مالیاتی تقسیم می کنند و هریک از این بهشت های مالیاتی هم مقررات قانونی و حسابد ارانه خود را برای حفظ و پنهان کاری قاچی که نصیب اش شد ه است به کار می گیرد . البته هریک از این مناطق قوانین مخفی کاری و رازد اری اطلاعاتی مخصوص به خود را هم د ارند . نتیجه اینکه د ارایی مورد نظر تقریبا به طور کامل از د ید ه پنهان می شود . فرض کنید یک قاچاقچی برزیلی د ر یک حساب بانکی خود د ر پاناما ۱۰۰ میلیون د لار د ارد .
البته که این حساب به نام شخصی او نیست بلکه به نام تراستی است که مثلا د ر باهاما به ثبت رسید ه است. هیات امنای این تراست احتمالا ساکن جزیره گرنزی هستند و بهره مند ان از این تراست هم احتمالا بنگاهی است که د ر ایالت وایومینگ امریکا ثبت شد ه است. ناگفته نگذارم که این هیات امنا د ر واقع به طور حرفه یی نقش هیات امنا را بازی می کنند و بعید نیست همزمان هیات امنای صد ها بنگاه مشابه باشند .
د ر هر قد م وکلای خاص هم د رگیر هستند تا از به بیرون د رز کرد ن اطلاعاتی جلوگیری کنند . حتی اگر کوچک ترین رخنه یی د ر این شبکه پد ید ار شود بی د رنگ تقریبا همه چیز به بهشت های مالیاتی و طبیعتا ناشناخته د یگر منتقل می شود .
این سازوکار قاچ زد ن باعث می شود که حتی اگر شما به بخشی از این زنجیره د انش پید ا بکنید نمی توانید کل جریان را آن گونه که هست بفهمید . اگرچه بهره ثروتمند ان از مالیاتی که نمی پرد ازند بسیار چشمگیر است ولی انتقال غیرقانونی ثروت و د ارایی های اصلی و اساسی از کشورهای فقیر و د ر حال توسعه به کشورهای ثروتمند است.
برآورد شد ه است که د ر ۲۰۰۸ کل انتقال ثروت و د ارایی که به طور غیرقانونی از کشورهای فقیر صورت گرفته حد ود ا ۱.۲ تریلیون د لار بود و از طرف د یگر میزان این خروجی سالانه از ۲۰۰۰ به این سو سالی ۱۸ د رصد هم رشد د اشته است. با توجه به این نکته که کل کمک های بین المللی که به کشورهای فقیر ارائه می شود د ر سال به طور متوسط ۱۰۰ میلیارد د لار است. ریموند بیکر که این پژوهش را انجام د اد ، نتیجه گرفت که «به ازای هر یک د لاری که با سخاوتمند ی د ر اختیار کشورهای فقیر می گذاریم، ۱۰ د لار به طور غیرقانونی از این کشورها خارج کرد ه ایم.» به این موضوع د ریاد د اشت د یگری باز خواهم گشت.
د ر منابع رسمی از «خروجی» سرمایه سخن گفته می شود و د راغلب موارد هم نوک همه توجه به حاکمان فاسد این کشورها جلب می شود . اگرچه مقوله فساد د ر کشورهای فقیر عینی تر از آن است که قابل کتمان کرد ن باشد ولی به یاد د اشته باشیم که از میزان د ارایی که از این کشورها به د ر برد ه می شود تنها مقد ار ناچیزی ـ حد ود ا ۳ د رصد ـ ناشی از فساد و رشوه خواری است و اند کی بیشتر از ۳۰ د رصد هم ثروت ناشی از قاچاق و د یگر فعالیت های غیرقانونی است و بقیه، حد ود ا د وسوم از کل، ناشی از مباد لات د رون بنگاهی و بهره گیری از قیمت های د رونی است. د ر حد ود ۵۰ د رصد از ثروتی که از این کشورها منتقل می شود ، ناشی از استفاد ه گسترد ه از قیمت های د رون بنگاهی است.
به اختصار به د و شیوه کار د ر این بهشت های مالیاتی می پرد ازم تا بهتر بتوانیم نقش این مراکز را د ر سرمایه د اری کازینویی بررسی کنیم.
قیمت سازی برای انتقال ثروت به بهشت های مالیاتی
این کار به د و شیوه انجام می گیرد . د رحالت اول فرض کنید یک صاد رکنند ه امریکایی صورت حساب به شد ت حساب سازی شد ه را برای یک اد اره وابسته به خود د ر یکی از بهشت های مالیاتی می فرستد . به عنوان مثال، به چند نمونه واقعی که د ر امریکا اتفاق افتاد ه است، اشاره می کنم.
صد ور صند لی اتومبیل به بلژیک به بهای ۱.۶۶ د لار هر واحد ، ماشین های حساب کد خوان هر واحد ۳۵.۹۵ د لار و کامیون های مخصوص برای حمل ونقل با جک های قوی به جاماییکا هر واحد ۳۸۴.۱۴ د لار، [۱] روشن است که با این قیمت ها بنگاه امریکایی د ر حساب های خود سود ی نشان نخواهد د اد که لازم باشد به ازایش مالیات بپرد ازد ، اما اد اره وابسته به این صاد رکنند ه امریکایی پس از د ریافت صورت حساب های جعلی ارسالی آن را بازنویسی کرد ه و صورت حسابی با قیمت های واقعی برای خرید ار د رکشور مقصد ارسال می کند .
پولی که بابت آن پرد اخت می شود چون به حساب بنگاه د ر یک بهشت مالیاتی واریز می شود و آن جا هم یا اصولا مالیاتی د ر کار نیست یا اینکه حد اقل ممکن را به عنوان مالیات می پرد ازند . شیوه د وم برای انتقال هم به صورت توافق لفظی بین د وطرف انجام می گیرد یعنی د رواقع طرفین می پذیرند که صورت حساب های جعلی ارسال شود ولی مابه التفاوت به حساب یا حساب هایی د ر یک بهشت مالیاتی واریز شود .
نمونه د یگری که برای کلاهبرد اری د ر این سرمایه د اری کازینویی انجام می گیرد به این صورت است: فرض کنید که یک تولید کنند ه بریتانیایی ماشین های فتوکپی می سازد و به جهان صاد ر می کند . فرض کنید که هزینه تولید هر واحد از این ماشین ها هم ۱۰۰۰ د لار است. این تولید کنند ه د ر یکی از این بهشت های مالیاتی شعبه یی ایجاد می کند که این ماشین های فتوکپی را به بهای تمام شد ه از آن خرید اری می کند .
به این ترتیب، بنگاهی که د ر انگلیس به ثبت رسید ه است د ر د فاتر خود سود ی نشان نمی د هد که بابت آن مجبور به پرد اخت مالیات برسود باشد . شعبه بهشت مالیاتی سپس همین ماشین ها را به یک شعبه د یگر که د ر کشور د یگری ایجاد شد ه است به بهای هر واحد ۲۰۰۰ د لار می فروشد و به این ترتیب به ازای هر ماشین هم ۱۰۰۰ د لار سود برد ه است. ولی چون پرد اخت این مباد له د ر یک بهشت مالیاتی انجام می گیرد مالیاتی پرد اخت نمی شود ، اما این خرید ار نهایی هم این ماشین ها را د ر بازار آزاد به بهای ۱۵۰۰ د لار می فروشد که براساس قیمت خرید ۲۰۰۰ د لاری به ازای هر ماشین د رواقع ۵۰۰ د لار زیان د ید ه است که می تواند به خاطر این «زیان» از د ولت تخفیف مالیاتی بگیرد . مشاهد ه می کنید که «زهرطرف که شود کشته به سود » قماربازها د ر این قمارخانه جهانی است.
* منتشر شده در روزنامه تعادل
